Ostre zapalenie trzustki - rokowania, podstawowe informacje
OZT pojawia się w momencie, gdy aktywność enzymów obecnych w komórkach pęcherzykowych trzustki zostanie zaburzona. Gdy równowaga mechanizmów stabilizujących te procesy zostanie rozchwiana, enzymy aktywują się już w obrębie trzustki, co skutkuje jej samotrawieniem i niszczeniem okolicznych tkanek. W efekcie narząd może zostać nieodwracalnie zniszczony, a wytrawione ściany naczyń krwionośnych i przewodu pokarmowego stwarzają ryzyko perforacji lub wewnętrznego krwotoku. Gdy organizm broni się przed samotrawieniem trzustki, wytwarza się miejscowa, a w cięższych przypadkach także uogólniona reakcja zapalna. Jest ona gwałtowna i silna, a przy tym angażuje wiele komórek zapalnych (od limfocytów po makrofagi) i mediatorów procesu zapalnego. Gdy dojdzie do niewydolności wielu narządów, objawy ostrego zapalenia trzustki przypominają wówczas symptomy sepsy.
Czym grozi ostre zapalenie trzustki? Powikłania obejmują niewydolność narządów (np. nerek) i całych układów (oddechowego, krążenia), a także zaburzenia krzepnięcia krwi. Jeśli chodzi o rokowania, blisko 10 proc. przypadków ciężkiego OZT prowadzi do śmierci.
Ostre zapalenie trzustki - przyczyny
Co może wyzwolić OZT? Winien może być w zasadzie każdy czynnik, który powoduje uszkodzenia komórki pęcherzykowej trzustki i wpływa na wspomniane upośledzenie mechanizmu wytwarzania enzymów. Oto najczęstsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki:
- przebyta kamica żółciowa,
- spożycie alkoholu w nadmiernych ilościach (warto zaznaczyć, że pierwsze dwie przyczyny stoją u podstaw aż 80 proc. przypadków zachorowań na OZT, a mechanizm wywoływania choroby nie został jeszcze uchwycony i opisany),
- urazy jamy brzusznej,
- hiperlipidemia,
- bulimia,
- wrodzone wady rozwojowe narządu,
- dziedziczone mutacje genów zwiększających ryzyko wewnątrzkomórkowej aktywacji enzymów (w tym CFTR, PRSS1, SPINK1),
- stosowanie wybranych leków,
- powikłania po ECPW, czyli endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej,
w mniej więcej 10 proc. przypadków OZT przyczyna pozostaje nieznana ze względu na niemożność jej ustalenia. Taką chorobę określamy mianem idiopatycznego ostrego zapalenia trzustki.
Częstość występowania OZT
Jeśli chodzi o częstotliwość występowania ostrego zapalenia trzustki, bardzo trudno jest uzyskać wiarygodne informacje. Wystarczy, że lekarz nie pokusi się o przeprowadzenie stosownych testów diagnostycznych, a choroba może pozostać nierozpoznana. Nie ulega jednak wątpliwości, że ostatnie lata przyniosły znaczący wzrost zachorowań na OZT w skali całego świata. Podstawową przyczyną jest coraz częstsze występowanie kamicy żółciowej, a ta z kolei stanowi plon postępującej epidemii otyłości.
Niewykluczone też, że odnotowanie większej liczby zachorowań na OZT wynika z większej wiedzy medycznej i lepszego dostępu do badań laboratoryjnych. Coraz częściej w niejasnych przypadkach klinicznych przeprowadza się oznaczanie aktywności trzustkowych enzymów zarówno w moczu, jak i we krwi, a to pozwala na skuteczniejszą diagnozę. Zapadalność na ostre zapalenie trzustki różni się w zależności od części świata. Rocznie na sto tysięcy mieszkańców odnotowuje się od 10 do 44 zachorowań.
Po czym poznać ostre zapalenie trzustki?
Objawy ostrego zapalenia trzustki to:
- silny, dokuczliwy ból w nadbrzuszu - atakuje on zupełnie nagle, utrzymuje się wiele godzin (zwykle dłużej niż dzień) i stopniowo się nasila. Czasem OZT ma bardzo ciężki przebieg od samego początku – objawom ostrego brzucha może wówczas towarzyszyć wstrząs. Uporczywy dyskomfort w okolicach napiętego, dającego o sobie znać przy ucisku nadbrzusza stanowi podstawowy symptom ostrego zapalenia trzustki. Zdarza się, że pacjenci odczuwają po jednej stronie wyraźnie większe natężenie bólu; w połowie przypadków ból promieniuje w kierunku pleców,
- nudności,
- wymioty,
- gorączka (u 70-80 proc. chorych),
- przyspieszona akcja serca, częstoskurcz,
- ściszenie bądź brak szmerów powodowanych przez perystaltykę przewodu pokarmowego (w związku z jego porażeniem),
- u 30 proc. chorych w efekcie utrudnionego odpływu żółci pojawia się zażółcenie skóry (trzustka uciska ujście dróg żółciowych),
- duszności w związku z podrażnieniem przepony (u 10% pacjentów).
Chorzy, którzy zostali zaatakowani przez łagodną formę OZT, nie odczuwają bardzo silnego bólu w nadbrzuszu. Często utrudnia to prawidłową diagnozę albo całkowicie zniechęca do wizyty u lekarza. Jednocześnie nieznośny, uporczywy ból to najczęstsza przyczyna zgłaszania się pacjentów do specjalisty - właśnie dzięki temu szukają oni pomocy. Gdy odnotujesz u siebie wymienione symptomy, od razu zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.
Uwaga: wystąpienie powyższych objawów następuje często bezpośrednio po popełnieniu błędu dietetycznego, chociażby po spożyciu zbyt tłustego, obfitego posiłku okraszonego alkoholem. Dopóki lekarz nie podejmie próby diagnozy, a przyczyna dolegliwości nie zostanie uchwycona, dobrze, aby chory powstrzymał się od spożywania jedzenia. Nie ma natomiast żadnych przeciwwskazań co do picia obojętnych płynów (oczywiście w zdroworozsądkowych ilościach).
Ostre zapalenie trzustki: diagnoza
Po pierwsze, lekarz musi przeprowadzić wywiad i ustalić, czy u chorego wystąpiły wymienione powyżej objawy, a po drugie - należy przeprowadzić badania laboratoryjne i obrazowe, które pozwolą określić więcej szczegółów, m.in. ciężkość odmiany OZT.
Chodzi o:
- badanie aktywności lipazy w surowicy i amylazy w surowicy i moczu,
- ocena stężenia lipidów i stężenia wapnia we krwi (warto także monitorować stężenie mocznika, elektrolitów, kreatyniny i glukozy),
- RTG klatki piersiowej (dla wykluczenia powikłań płucnych),
- USG jamy brzusznej bądź tomografia komputerowa (poszukują one objawów kamicy żółciowej),
- w razie potrzeby wykonuje się dalsze specjalistyczne badania, które mają na celu określenie przyczyny zapalenia, a także zgromadzenie informacji na temat rozległości uszkodzeń trzustki i innych narządów.
Ostre zapalenie trzustki - leczenie
Leczenie łagodnej postaci choroby opiera się na:
- głodówce przez 3-4 dni,
- zażywaniu leków przeciwbólowych,
- dożylnym nawadnianiu organizmu,
- gdy przyczyną jest kamica żółciowa, należy bezzwłocznie usunąć pęcherzyk żółciowy,
- jeśli chodzi o ostre zapalenie trzustki, dieta jest niezwykle pomocna - po ustąpieniu bólu nadbrzusza i nudności pacjent powinien jeść wyłącznie lekkostrawne posiłki w niewielkich porcjach. Łagodna postać OZT nie stwarza żadnych trwałych uszkodzeń.
O wiele większych problemów nastręcza leczenie ciężkiej postaci OZT. Prawdę mówiąc, do dzisiaj nie opracowano jeszcze skutecznej metody terapii. Już pierwsze kilka godzin czy dni trwania choroby może zadecydować o wystąpieniu ewentualnych powikłań. Dlatego konieczne jest przeciwdziałanie zagęszczaniu się krwi i ochrona przed rozprzestrzenianiem się zapalenia po okolicznych tkankach.
Pacjent musi być bardzo intensywnie nawadniany. Zwykle stosuje się żywienie pozajelitowe i farmakoterapię, która obejmuje leki przeciwbólowe i antybiotyki. Należy także skupić się na leczeniu występujących powikłań (dotyczących na przykład płuc czy nerek). W ostateczności lekarze decydują się na przeprowadzenie operacji usunięcia całej trzustki lub części narządu i dwunastnicy. Jeśli pacjent przeżyje atak ostrego zapalenia trzustki, ale narząd zostanie pozbawiony zdolności do czynności wewnątrzwydzielniczych, chory będzie musiał przyjmować enzymy trzustkowe oraz insulinę.
Przeczytaj także:
