Ostre zapalenie trzustki - przyczyny, częste objawy, metody leczenia

Ostre zapalenie trzustki atakuje zwykle w wyniku kamicy żółciowej albo jako efekt nadmiernego spożycia alkoholu. Proenzymy trzustkowe trawią narząd i powodują jego poważne uszkodzenia. Jakie są przyczyny zapalenia trzustki, objawy OZT i metody leczenia?

Ostre zapalenie trzustki - rokowania, podstawowe informacje

OZT pojawia się w momencie, gdy aktywność enzymów obecnych w komórkach pęcherzykowych trzustki zostanie zaburzona. Gdy równowaga mechanizmów stabilizujących te procesy zostanie rozchwiana, enzymy aktywują się już w obrębie trzustki, co skutkuje jej samotrawieniem i niszczeniem okolicznych tkanek. W efekcie narząd może zostać nieodwracalnie zniszczony, a wytrawione ściany naczyń krwionośnych i przewodu pokarmowego stwarzają ryzyko perforacji lub wewnętrznego krwotoku. Gdy organizm broni się przed samotrawieniem trzustki, wytwarza się miejscowa, a w cięższych przypadkach także uogólniona reakcja zapalna. Jest ona gwałtowna i silna, a przy tym angażuje wiele komórek zapalnych (od limfocytów po makrofagi) i mediatorów procesu zapalnego. Gdy dojdzie do niewydolności wielu narządów, objawy ostrego zapalenia trzustki przypominają wówczas symptomy sepsy.

Czym grozi ostre zapalenie trzustki? Powikłania obejmują niewydolność narządów (np. nerek) i całych układów (oddechowego, krążenia), a także zaburzenia krzepnięcia krwi. Jeśli chodzi o rokowania, blisko 10 proc. przypadków ciężkiego OZT prowadzi do śmierci.

Zobacz wideo

Ostre zapalenie trzustki - przyczyny

Co może wyzwolić OZT? Winien może być w zasadzie każdy czynnik, który powoduje uszkodzenia komórki pęcherzykowej trzustki i wpływa na wspomniane upośledzenie mechanizmu wytwarzania enzymów. Oto najczęstsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki:

  • przebyta kamica żółciowa,
  • spożycie alkoholu w nadmiernych ilościach (warto zaznaczyć, że pierwsze dwie przyczyny stoją u podstaw aż 80 proc. przypadków zachorowań na OZT, a mechanizm wywoływania choroby nie został jeszcze uchwycony i opisany),
  • urazy jamy brzusznej,
  • hiperlipidemia,
  • bulimia,
  • wrodzone wady rozwojowe narządu,
  • dziedziczone mutacje genów zwiększających ryzyko wewnątrzkomórkowej aktywacji enzymów (w tym CFTR, PRSS1, SPINK1),
  • stosowanie wybranych leków,
  • powikłania po ECPW, czyli endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej,
    w mniej więcej 10 proc. przypadków OZT przyczyna pozostaje nieznana ze względu na niemożność jej ustalenia. Taką chorobę określamy mianem idiopatycznego ostrego zapalenia trzustki.

Częstość występowania OZT

Jeśli chodzi o częstotliwość występowania ostrego zapalenia trzustki, bardzo trudno jest uzyskać wiarygodne informacje. Wystarczy, że lekarz nie pokusi się o przeprowadzenie stosownych testów diagnostycznych, a choroba może pozostać nierozpoznana. Nie ulega jednak wątpliwości, że ostatnie lata przyniosły znaczący wzrost zachorowań na OZT w skali całego świata. Podstawową przyczyną jest coraz częstsze występowanie kamicy żółciowej, a ta z kolei stanowi plon postępującej epidemii otyłości.

Niewykluczone też, że odnotowanie większej liczby zachorowań na OZT wynika z większej wiedzy medycznej i lepszego dostępu do badań laboratoryjnych. Coraz częściej w niejasnych przypadkach klinicznych przeprowadza się oznaczanie aktywności trzustkowych enzymów zarówno w moczu, jak i we krwi, a to pozwala na skuteczniejszą diagnozę. Zapadalność na ostre zapalenie trzustki różni się w zależności od części świata. Rocznie na sto tysięcy mieszkańców odnotowuje się od 10 do 44 zachorowań.

Po czym poznać ostre zapalenie trzustki?

Objawy ostrego zapalenia trzustki to:

  • silny, dokuczliwy ból w nadbrzuszu - atakuje on zupełnie nagle, utrzymuje się wiele godzin (zwykle dłużej niż dzień) i stopniowo się nasila. Czasem OZT ma bardzo ciężki przebieg od samego początku – objawom ostrego brzucha może wówczas towarzyszyć wstrząs. Uporczywy dyskomfort w okolicach napiętego, dającego o sobie znać przy ucisku nadbrzusza stanowi podstawowy symptom ostrego zapalenia trzustki. Zdarza się, że pacjenci odczuwają po jednej stronie wyraźnie większe natężenie bólu; w połowie przypadków ból promieniuje w kierunku pleców,
  • nudności,
  • wymioty,
  • gorączka (u 70-80 proc. chorych),
  • przyspieszona akcja serca, częstoskurcz,
  • ściszenie bądź brak szmerów powodowanych przez perystaltykę przewodu pokarmowego (w związku z jego porażeniem),
  • u 30 proc. chorych w efekcie utrudnionego odpływu żółci pojawia się zażółcenie skóry (trzustka uciska ujście dróg żółciowych),
  • duszności w związku z podrażnieniem przepony (u 10% pacjentów).

Chorzy, którzy zostali zaatakowani przez łagodną formę OZT, nie odczuwają bardzo silnego bólu w nadbrzuszu. Często utrudnia to prawidłową diagnozę albo całkowicie zniechęca do wizyty u lekarza. Jednocześnie nieznośny, uporczywy ból to najczęstsza przyczyna zgłaszania się pacjentów do specjalisty - właśnie dzięki temu szukają oni pomocy. Gdy odnotujesz u siebie wymienione symptomy, od razu zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.

Uwaga: wystąpienie powyższych objawów następuje często bezpośrednio po popełnieniu błędu dietetycznego, chociażby po spożyciu zbyt tłustego, obfitego posiłku okraszonego alkoholem. Dopóki lekarz nie podejmie próby diagnozy, a przyczyna dolegliwości nie zostanie uchwycona, dobrze, aby chory powstrzymał się od spożywania jedzenia. Nie ma natomiast żadnych przeciwwskazań co do picia obojętnych płynów (oczywiście w zdroworozsądkowych ilościach).

Ostre zapalenie trzustki: diagnoza

Po pierwsze, lekarz musi przeprowadzić wywiad i ustalić, czy u chorego wystąpiły wymienione powyżej objawy, a po drugie - należy przeprowadzić badania laboratoryjne i obrazowe, które pozwolą określić więcej szczegółów, m.in. ciężkość odmiany OZT.

Chodzi o:

  • badanie aktywności lipazy w surowicy i amylazy w surowicy i moczu,
  • ocena stężenia lipidów i stężenia wapnia we krwi (warto także monitorować stężenie mocznika, elektrolitów, kreatyniny i glukozy),
  • RTG klatki piersiowej (dla wykluczenia powikłań płucnych),
  • USG jamy brzusznej bądź tomografia komputerowa (poszukują one objawów kamicy żółciowej),
  • w razie potrzeby wykonuje się dalsze specjalistyczne badania, które mają na celu określenie przyczyny zapalenia, a także zgromadzenie informacji na temat rozległości uszkodzeń trzustki i innych narządów.

Ostre zapalenie trzustki - leczenie

 Leczenie łagodnej postaci choroby opiera się na:

  • głodówce przez 3-4 dni,
  • zażywaniu leków przeciwbólowych,
  • dożylnym nawadnianiu organizmu,
  • gdy przyczyną jest kamica żółciowa, należy bezzwłocznie usunąć pęcherzyk żółciowy,
  • jeśli chodzi o ostre zapalenie trzustki, dieta jest niezwykle pomocna - po ustąpieniu bólu nadbrzusza i nudności pacjent powinien jeść wyłącznie lekkostrawne posiłki w niewielkich porcjach. Łagodna postać OZT nie stwarza żadnych trwałych uszkodzeń.

O wiele większych problemów nastręcza leczenie ciężkiej postaci OZT. Prawdę mówiąc, do dzisiaj nie opracowano jeszcze skutecznej metody terapii. Już pierwsze kilka godzin czy dni trwania choroby może zadecydować o wystąpieniu ewentualnych powikłań. Dlatego konieczne jest przeciwdziałanie zagęszczaniu się krwi i ochrona przed rozprzestrzenianiem się zapalenia po okolicznych tkankach.

Pacjent musi być bardzo intensywnie nawadniany. Zwykle stosuje się żywienie pozajelitowe i farmakoterapię, która obejmuje leki przeciwbólowe i antybiotyki. Należy także skupić się na leczeniu występujących powikłań (dotyczących na przykład płuc czy nerek). W ostateczności lekarze decydują się na przeprowadzenie operacji usunięcia całej trzustki lub części narządu i dwunastnicy. Jeśli pacjent przeżyje atak ostrego zapalenia trzustki, ale narząd zostanie pozbawiony zdolności do czynności wewnątrzwydzielniczych, chory będzie musiał przyjmować enzymy trzustkowe oraz insulinę.

Przeczytaj także:

Więcej o: