ABC nadwagi i oty³o¶ci

Bariatria, opasanie ¿o³±dka, bioimpedancja - te pojêcia mog± sprawiaæ pewne trudno¶ci. Okazuje siê jednak, ¿e i takie pozornie oczywiste, jak oty³o¶æ brzuszna czy niedo¿ywienie, tak¿e bywaj± ¼le rozumiane. Jak siê nie pogubiæ w g±szczu terminologii zwi±zanej z nadwag± i oty³o¶ci±? Czê¶ciowo przynajmniej pomo¿e nasz s³owniczek.
Nie licz± siê kilogramy, a dystans do siebie i rado¶æ ¿ycia? Niestety, oty³o¶æ prowadzi do depresji i wyra¼nie ¿ycie skraca

Shutterstock

Do³±cz do Zdrowia na Facebooku!

A

Aktywno¶æ fizyczna

W kontek¶cie wagi cia³a jako aktywno¶æ fizyczn± rozumiemy przede wszystkim okre¶lon± postawê wobec w³asnego organizmu, ¶wiadom± troskê o swój rozwój, sprawno¶æ i zdrowie, a tak¿e zdolno¶æ organizowania i spêdzania czasu z najwiêkszym po¿ytkiem dla formy fizycznej i psychicznej. Z punktu widzenia biologii i fizyki aktywno¶ci± fizyczn± jest ka¿da praca wykonana przez miê¶nie szkieletowe, charakteryzuj±ca siê wydatkiem energetycznym wiêkszym ni¿ spoczynek. To sk³adowa ogólnego wydatku energetycznego, niezbêdna nie tylko do utraty nadmiaru masy, ale w ogóle funkcjonowania. Niestety, nie istnieje ¿adna cudowna dieta, która pozwala³aby schudn±æ bez wysi³ku fizycznego.

Potrzebna dawka ruchu, aktywno¶æ fizyczna, jest ¶ci¶le skorelowana z trybem ¿ycia, nadmiarem tkanki t³uszczowej, ilo¶ci± spo¿ywanych kalorii, etc. Mo¿na dok³adnie wyliczyæ, jakie korzy¶ci przynosi konkretny rodzaj aktywno¶ci.



Skorzystaj z kalkulatora spalania kalorii podczas æwiczeñ

Opracowuj±c, najlepiej ze specjalist± dietetykiem, plan osi±gniêcia w³a¶ciwej masy cia³a, najlepiej od razu przygotowaæ te¿ harmonogram æwiczeñ. Zasadniczo zak³ada siê, ¿e dla osoby zdrowej, która chce zachowaæ zdrowie i szczup³± sylwetkê, plan æwiczeñ powinien zgadzaæ siê z wzorem 3x30/7 (trzy razy w tygodniu po 30 minut). Podstaw± zdrowia jest aktywno¶æ regularna, nie musi byæ nawet zbyt intensywna (sprawdzaj± siê nawet spacery). Przy konieczno¶ci utraty kilogramów, wysi³ek musi byæ odpowiednio wiêkszy. Zaczynamy jednak od dawek minimalnych i stopniowo zwiêkszamy aktywno¶æ, kontroluj±c parametry organizmu. Osoba oty³a zwykle ma problemy zdrowotne (choæby z uk³adem kr±¿enia, cukrzycê), wiêc dobór aktywno¶ci fizycznej i dawkowanie wymaga nadzoru lekarza.

Wiêcej na ten temat:

Aktywno¶æ fizyczna: co ci to da?

Cukrzyca pokonana ruchem

Licz na zdrowie

B

Bariatria

Dziedzina medycyny, zajmuj±ca siê leczeniem oty³o¶ci. To stan, gdy tkanka t³uszczowa stanowi wiêcej ni¿ 20% cia³a mê¿czyzny, b±d¼ ponad 25% cia³a kobiety (szczegó³owe obja¶nienia w definicji: pomiar tkanki t³uszczowej). Konsultacja u lekarza bariatry jest wskazana bezwzglêdnie i pilnie, gdy wska¼nik BMI (pe³na definicja poni¿ej) wynosi 40 lub wiêcej: to tak zwana oty³o¶æ olbrzymia (czytaj wiêcej na ten temat poni¿ej), zagra¿aj±ca bezpo¶rednio ¿yciu. W przypadku dzieci i m³odzie¿y zaleca siê kontakt z tym specjalist± tak¿e w przypadku nadwagi (nadwaga i oty³o¶æ to nie to samo - definicja poni¿ej). Niestety, to specjalizacja wci±¿ umiarkowanie popularna w naszym kraju i poradnie bariatryczne to rzadko¶æ, zarezerwowana niemal wy³±cznie dla najwiêkszych miast. Do pañstwowej poradni lub prywatnej, ale maj±cej umowê z NFZ, skierowanie zasadniczo musi wystawiæ lekarz pierwszego kontaktu (zdarzaj± siê bardzo rzadko dni otwarte, pierwsze konsultacje bez skierowania, ale lepiej upewniæ siê telefonicznie, czy istnieje taka mo¿liwo¶æ). U wiêkszo¶ci ludzi prawid³ow± wagê mo¿na uzyskaæ poprzez stosowanie odpowiedniej diety i æwiczeñ. Wówczas nie ma konieczno¶ci sta³ej opieki bariatry: wystarcza konsultacja i wskazówki dla lekarza rodzinnego, czy samego pacjenta. Bariatra leczy przede wszystkim osoby, u których oty³o¶æ nie poddaje siê klasycznemu leczeniu, zazwyczaj w zwi±zku z innymi problemami zdrowotnymi. Wówczas terapia musi przebiegaæ wieloetapowo i obejmuje najczê¶ciej ró¿norodne dzia³ania, w tym leczenie farmakologiczne i chirurgiczne, np. zmniejszenie ¿o³±dka (osobne informacje na ten temat poni¿ej).

Foniatra, diabetolog, flebolog, bariatra i inni, czyli ABC specjalno¶ci lekarskich

Bioimpedancja

Powszechnie znany wska¼nik BMI pozwala szybko, ale jedynie orientacyjnie, oceniæ, ¿e kto¶ wa¿y zbyt du¿o. Kiedy jednak konieczne jest opracowanie strategii dietetycznej i programu æwiczeñ fizycznych, by pozbyæ siê nadwagi, niezbêdne jest przeprowadzenie rzetelnych pomiarów, który w dok³adny sposób pozwol± na okre¶lenie sk³adu cia³a. To ma znaczenie czy w organizmie masz za du¿o t³uszczu, czy te¿ opuchlizna oznacza nadmiar wody. To na tak¿e znaczenie, gdy ju¿ chudniesz: trzeba sprawdzaæ czy ubywa tkanki t³uszczowej, czy te¿ tylko siê odwadniasz...

Sk³ad cia³a, pomocny tak¿e przy rozpoznawaniu chorób towarzysz±cych nadwadze i oty³o¶ci, pozwala skontrolowaæ bioimpedancja.

Podczas badania pacjent musi stan±æ na przygotowanym do badania urz±dzeniu, które za pomoc± dwóch elektrod przepuszczaj± przez nasz organizm, bezpieczn± dla cz³owieka wi±zkê elektryczn± o znikomo ma³ym natê¿eniu pr±du. Poniewa¿ wszystkie tkanki naszego cia³a (ko¶ci, miê¶nie, tkanka t³uszczowa) wykazuj± inne w³a¶ciwo¶ci wobec przep³ywaj±cego przez nie pr±du (wykazuj± ró¿ny opór elektryczny), dietetyk mo¿e okre¶liæ z bardzo du¿± dok³adno¶ci±, ile procent naszego organizmu zajmuj± poszczególne tkanki, woda, oraz minera³y.

Badanie metod± bioimpedancji jest nie tylko bezpieczne, lecz tak¿e praktycznie nie odczuwalne. Próg odczuwalno¶ci pr±du u cz³owieka wynosi 1-1,5 mA, natomiast badanie przeprowadza siê zazwyczaj pr±dem o natê¿eniu 0,8-1 mA. Badanie jest dok³adne, je¶li jest przeprowadzane na dobrym sprzêcie (np. w poradniach dietetycznych), w warunkach prawid³owego nawodnienia organizmu i przy odpowiednim przygotowaniu do badania. Wiêkszo¶æ poradni przygotowuje w tym celu szczegó³owe instrukcje.

Najczê¶ciej na12 godzin przed pomiarem nie zaleca siê du¿ej aktywno¶ci fizycznej, gor±cych k±pieli i masa¿u, picia kawy, alkoholu oraz napojów energetyzuj±cych. Przeciwwskazaniem do badania jest ci±¿a, zamontowany rozrusznik serca lub metalowe implanty.

Uwaga! Istniej± te¿ domowe aparaty do pomiaru t³uszczu, ale nie s± tak wiarygodne, jak te profesjonalne.

Wiêcej w czê¶ci: pomiar tkanki t³uszczowej i tutaj

BMI

BMI (z ang. body mass index) jest najprostszym wspó³czynnikiem pozwalaj±cym orientacyjnie okre¶liæ, czy proporcje masy cia³a w stosunku do wzrostu s± prawid³owe. Wska¼nik BMI to iloraz masy cia³a (wyra¿anej w kilogramach) do wysoko¶ci cia³a (w metrach) podniesionej do kwadratu.

BMI = masa cia³a(kg)/wzrost(m)2.

Skorzystaj z kalkulatora

Interpretacja wyników, wed³ug obowi±zuj±cych norm WHO:

< 18,5 - niedowaga

18,6-24,9 - prawid³owa waga

25-29,9 - nadwaga

> 30 - oty³o¶æ

Uwaga, w zale¿no¶ci od wieku i p³ci, zakresy norm nieco siê ró¿ni±. St±d w bardziej precyzyjnych kalkulatorach i te dwa czynniki s± uwzglêdnione przy ustalaniu konieczno¶ci redukcji (lub uzupe³niania) masy. W przypadku dzieci nie stosuje siê BMI, a siatki centylowe (wiêcej na ten temat).

BMI jest dobrym i prostym wska¼nikiem oceny wystêpowania nadwagi i oty³o¶ci u doros³ych osób oraz zagro¿eñ zdrowotnych zwi±zanych z nadmiarem kilogramów. Jak wskazuj± ogólno¶wiatowe obserwacje wska¼nik ten koreluje znacz±co ze stanem zdrowia, w tym z umieralno¶ci±. Przy bardzo niskich i bardzo wysokich wskazaniach BMI wystêpuje pogorszenie zdrowia. Warto jednak podkre¶liæ, i¿ BMI ma charakter czysto orientacyjny. Najczêstszym przypadkiem, kiedy BMI nie znajduje zastosowania, s± pomiary wykonywane dla sportowców i osób trenuj±cych regularnie. Takie osoby maj± znacznie bardziej rozbudowan± tkankê miê¶niow±, a miê¶nie s± ciê¿sze ni¿ tkanka t³uszczowa. Podwy¿szone ponad normê BMI nie ¶wiadczy w takim przypadku o nadmiernej masie cia³a, bo nadwaga i oty³o¶æ wynikaj± bezpo¶rednio z nadmiernego gromadzenia zapasowej tkanki t³uszczowej. Precyzyjniejszym wska¼nikiem ilo¶ci zapasowej tkanki t³uszczowej oraz jej rozmieszczenia jest kontrola obwodu talii (pozwala wykluczyæ lub potwierdziæ wyj±tkowo gro¼n± oty³o¶æ brzuszn±, o której poni¿ej) oraz wspó³czynnik WHR - obrazuj±cy proporcje pomiêdzy obwodem pasa i bioder.

C

Choroby prowadz±ce do oty³o¶ci

Nie mamy w±tpliwo¶ci, ¿e oty³o¶æ prowadzi do problemów ze zdrowiem. Bywa jednak i odwrotnie. Czasem konkretne schorzenie sprawia, ¿e dieta okazuje siê nieskuteczna, aktywno¶æ fizyczna nie pomaga, etc. To nie jest tak czêsty problem, jak chcieliby¶my wierzyæ, ale siê zdarza, dlatego osoby z nadwag± i oty³o¶ci± wymagaj± diagnostyki, szczególnie, gdy odczuwaj± konkretne dolegliwo¶ci, b±d¼ racjonalny program odchudzaj±cy zawodzi.

W¶ród sprawców nadwagi i oty³o¶ci za najwa¿niejszych uchodz±: niedoczynno¶æ tarczycy, zespó³ Cushinga, zespó³ policystycznych jajników, depresja. Bez usuniêcia (b±d¼ opanowania) pierwotnej przyczyny redukcja masy nie jest mo¿liwa. Leczenie konieczne, gdy¿ te schorzenia zagra¿aj± zdrowiu, a nawet mog± byæ gro¼ne dla ¿ycia.

Wiêcej na ten temat:

Choroby prowadz±ce do nadwagi i oty³o¶ci

Jej wysoko¶æ tarczyca

D

Dieta

S³owo " dieta" powszechnie kojarzymy z odchudzaniem, ze stosowaniem ¿ywieniowego re¿imu, rezygnacj± z ulubionych potraw i spo¿ywaniem niesmacznych posi³ków. Definicja "diety" jest jednak zupe³nie inna i odnosi siê do sposobu od¿ywiania, do tego, co jemy i pijemy w ci±gu dnia. Ka¿dy z nas (a nie tylko osoby odchudzaj±ce siê) stosuje jak±¶ dietê. Przy jej ustalaniu nale¿y zwróciæ uwagê na dwa czynniki: ilo¶ciowy i jako¶ciowy. Je¶li dieta opiera siê na zdrowych produktach, ale dostarczamy organizmowi zbyt du¿o kilokalorii, nie utrzymamy wagi w normach. Je¶li ilo¶æ kilokalorii jest w³a¶ciwa w stosunku do zapotrzebowania organizmu, ale menu nie jest wystarczaj±co zró¿nicowane, mo¿emy doprowadziæ do niedoboru niektórych sk³adników od¿ywczych i tym samym przyczyniæ siê do powa¿nych problemów zdrowotnych.

W zale¿no¶ci od wieku, stanu zdrowia i konkretnych potrzeb, rozró¿niamy ró¿ne diety: dla dzieci, osób aktywnych fizycznie, kobiet ciê¿arnych i karmi±cych, dla chorych (np. w nadci¶nieniu, mia¿d¿ycy, cukrzycy, chorobach przewodu pokarmowego, niedo¿ywieniu) i wreszcie dla odchudzaj±cych siê.

Czytaj wiêcej na ten temat:

Jaki problem, taka dieta

Dieta 1000 kcal

Optymalny plan odchudzania zak³ada, ¿e systematycznie tracisz na wadze bez uszczerbku na zdrowiu, a po zakoñczeniu kuracji nie wracasz do wagi wyj¶ciowej. Wa¿ne jest tak¿e, by menu by³o urozmaicone, przestrzeganie zasad niezbyt trudne. Te atuty ma dieta 1000 kilokalorii. Jest bezpieczna, sprawdzona, polecana przez Instytut ¯ywno¶ci i ¯ywienia w Warszawie. Oczywi¶cie, efekt jo-jo zawsze mo¿e siê przytrafiæ, zw³aszcza, gdy wracasz do starych nawyków. Wówczas jednak mo¿esz odchudzanie kontynuowaæ, a po osi±gniêciu oczekiwanej masy, uk³adaj±c racjonalne menu, ju¿ j± utrzymaæ. Za³o¿enie to dotyczy osób zdrowych, bez zaburzeñ wch³aniania, problemów endokrynologicznych, itd. Wówczas osi±gniêcie mo¿liwych rezultatów najczê¶ciej wymaga wsparcia lekarza bariatry i dietetyka.

Nie jest te¿ tak, ¿e dieta zwana potocznie "tysi±c kalorii" (o ró¿nicach miêdzy kaloriami i kilokaloriami poni¿ej) jest jedyn± skuteczn±, polecan± przez specjalistów. W¶ród powszechnie akceptowanych rozwi±zañ znajdziecie tak¿e dietê Montignaca, dietê Omega Judith Wills czy popularn± dietê ¶ródziemnomorsk±. Wszystkie, chocia¿ bezpieczne dla zdrowych ludzi, maj± wady. ¯adna nie zadzia³a bez trwa³ej zmiany trybu ¿ycia i regularnej aktywno¶ci fizycznej. Dieta 1000 kalorii nie jest tu wyj±tkiem.

Poznaj zasady diety 1000 kcal

Dietetyk

Nie wystarczy skoñczyæ kilku kursów, a czêsto nawet studiów licencjackich czy magisterskich, by w pe³ni skutecznie i prawid³owo wspieraæ osoby oty³e w walce z chorob±. Oty³o¶æ bowiem jest chorob± niebezpieczn± dla ¿ycia i chocia¿ "zwyk³e" uczelnie wy¿sze umo¿liwiaj± studiowanie dietetyki, w przypadku takich pacjentów zapewne lepiej oddaæ siê w rêce absolwenta medycyny, ze specjalizacj± dietetyka.

W Polsce zawód dietetyka jest wci±¿ ma³o popularny i ma³o rozpoznawalny. Z porad i us³ug dietetyków korzysta ma³o osób, co powoli zmienia siê na korzy¶æ wraz ze wzrostem ¶wiadomo¶ci spo³eczeñstwa na temat zdrowego stylu ¿ycia i wzrostem standardu ¿ycia Polaków. Potrzebujemy wiêc specjalistów, tak¿e tych, którzy nie s± lekarzami (zw³aszcza, ¿e w ramach studiów dowiaduj± siê sporo o fizjologii cz³owieka). S± bowiem pomocni przy badaniu produktów ¿ywno¶ciowych, planowaniu ¿ywienia indywidualnego i zbiorowego osób zdrowych, w ró¿nym wieku, kontrolowaniu stosowania tych zasad w punktach zbiorowego ¿ywienia (np. w przedszkolach), opracowywaniu metod bezpiecznej obróbki produktów ¿ywno¶ciowych, w profilaktyce chorób ¿ywieniowych, etc.

Kiedy jednak masz problemy ze zdrowiem, "oporn±" oty³o¶æ, a nawet nadwagê, np. uwarunkowan± konkretnym schorzeniem, lepiej zaufaæ lekarzowi. W porozumieniu z bariatr± powinien okazaæ siê najskuteczniejszy.

Profesjonalny dietetyk nie uk³ada jad³ospisu jedynie na podstawie wywiadu (chocia¿ ten jest równie¿ bardzo wa¿ny), ale i dok³adnej diagnostyce. Czego spodziewaæ siê gabinecie? Po czym rozpoznaæ zawodowca? Czytaj tutaj

Wiêcej informacji na stronie Polskiego Towarzystwa Dietetyki

E

Efekt jo-jo

Efektem jojo nazywamy wahania wagi, czasem nawet spore, zwi±zane z odchudzaniem. Po utracie zbêdnych kilogramów na skutek jakiej¶ diety, wiele osób szybko wraca do poprzedniej, wy¿szej wagi, a zdarza siê nawet, ¿e wa¿y potem wiêcej ni¿ przed programem odchudzania. Efekt jo-jo dotyczy przede wszystkim osób ze spor± nadwag± i oty³o¶ci±. Znacznie rzadziej wystêpuje u osób generalnie szczup³ych, które musia³y zrzuciæ niewiele, modelowa³y sylwetkê, etc.

Do efektu jo-jo prowadz± g³ównie drastyczne, rygorystyczne diety, które daj± szybkie rezultaty w krótkim czasie lub nie pozwoli³y usun±æ nadmiaru t³uszczu, a jedynie wody. Organizm broni siê przed g³odzeniem i zabezpiecza na przysz³o¶æ, st±d odk³ada wiêcej ni¿ potrzeba. Je¶li wracamy do nawyków ¿ywieniowych sprzed diety, zazwyczaj nieprawid³owych, u³atwiamy mu zadanie. St±d: rozstawanie siê z diet± musi byæ stopniowe, stopniowo te¿ trzeba redukowaæ masê.

Wiêcej na ten temat:

"Ludzie my¶l±, ¿e im bardziej bêd± g³odowaæ, tym wiêcej schudn±. A jest odwrotnie". Tyjemy, bo jemy za ma³o? [WYWIAD]

F

Farmakologia

To nie wymys³ naszych czasów, by z nadmiarem kilogramów rozstaæ siê za pomoc± leków. Pomijaj±c zwyk³ych oszustów i naci±gaczy, przemys³ farmaceutyczny próbuje znale¼æ pigu³kê redukuj±c± masê od ponad 100 lat. Jak dot±d z marnym skutkiem. Gdyby istnia³a cudowna tabletka, po której nadwaga znika bez wysi³ku i bez uszczerbku na zdrowiu, jej wynalazca zapewne by³by najbogatszym cz³owiekiem na ¶wiecie. Niestety, nawet ¶rodki, które w fazie klinicznej zdawa³y siê bardzo obiecuj±ce, z czasem ods³ania³y swoje mroczne oblicze, okazuj±c siê gro¼n± trucizn± (np. uszkadzaj±c± w±trobê czy p³uca, zaburzaj±c± pracê uk³adu kr±¿enia), narkotykiem (oty³o¶æ "leczono" amfetamin±), zabójc± równowagi hormonalnej, a w najlepszym przypadku placebo. Jeszcze niedawno pacjenci otrzymywali na receptê sibutraminê (popularna nazwa handlowa Meridia). Dzi¶ jest zakazana, gdy¿ zwiêksza³a ryzyko wyst±pienia zawa³u serca lub udaru mózgu. Osoby, które ni± handluj±, ³ami± prawo i nara¿aj± ludzkie ¿ycie.

Dla osób oty³ych (nie z nadwag±) przeznaczony jest lek Xenical. Mimo wielu przeciwwskazañ mo¿e byæ bezpiecznie stosowany u wielu chorych, tak¿e cierpi±cych z powodu powik³añ oty³o¶ci. Jego stosowanie wymaga jednak bezwzglêdnie nadzoru lekarza. Jest dostêpny tylko na receptê.

Uwaga na wszelkie suplementy diety, zio³a, leki bez recepty. Wed³ug policji i G³ównego Inspektoratu Farmaceutycznego "leki na odchudzanie" nale¿± do najczê¶ciej podrabianych. Niejednokrotnie s± nie tylko obojêtne dla wagi, ale przede wszystkim szkodliwe. Je¶li zamierzasz siê wspieraæ preparatami bez recepty, kupuj je w aptece i po konsultacji z lekarzem.

G

Geny

Od lat lekarze i dietetycy zapewniali, ¿e w powstawaniu oty³o¶ci i nadwagi pewne znaczenie mog± odgrywaæ geny, jednak w wiêkszo¶ci przypadków mia³y nie mieæ wp³ywu na skuteczno¶æ kontrolowania wagi. Oceniano, ¿e ponad 90% osób wa¿±cych wiêcej, ni¿ przewiduj± normy, zawdziêcza to przede wszystkim niew³a¶ciwej diecie i brakowi aktywno¶ci fizycznej. Wielu specjalistów wci±¿ przychyla siê do teorii, ¿e dziedziczna jest nie tyle nadwaga, co z³e nawyki. Dziecko przekarmiane niemal od narodzin, ¿ywione t³usto i niezdrowo, raczej nie ucieknie od przeznaczenia.

Pewne zamieszanie wywo³a³y jednak tegoroczne badania opublikowane w presti¿owym czasopi¶mie "Science", dotycz±ce genu Mrap2. Wynika z nich, ¿e mutacja tego fragmentu DNA zak³óca prawid³owo¶æ sygna³ów reguluj±cych metabolizm. Ocenia siê jednak, ¿e mutacja genetyczna, która mia³a zapewniæ w swoim czasie przetrwanie (pozwoliæ prze¿yæ przy ma³ej poda¿y pokarmu i sporym wysi³ku fizycznym) jest winna oty³o¶ci 1% populacji. Kolejni potencjalni winowajcy to gen SIM1 i zmutowany gen FTO, który ma ponoæ bez uzasadnienia sprzyjaæ wysy³aniu do mózgu informacji o g³odzie. Obecnie trudno przewidzieæ czy rewelacje siê potwierdz±, jaka jest skala zjawiska. Badacze jednak wierz±, ¿e w odleg³ej przysz³o¶ci zmieni siê nie tylko podej¶cie do "grubasów", ale przede wszystkim powstan± terapie genowe, które pozwol± usun±æ pierwotn± przyczynê choroby.

Wiêcej na ten temat:

Geny oty³o¶ci jednak istniej±

To nie moja wina, ¿e tyjê i nie mogê schudn±æ?

I

Idealna masa cia³a

Idealna masa cia³a to nie "masa w normie", ale te¿ niekoniecznie ma co¶ wspólnego z naszymi wyobra¿eniami o tym, ile chcemy wa¿yæ. Zak³ada, ¿e nie jeste¶my ani za szczupli, ani nie wa¿ymy za du¿o. Najczê¶ciej do jej obliczenia wykorzystuje siê wzór Lorenza, który pozwala wyliczyæ wagê idealn± dla danego wzrostu. Obliczenie polega na odjêciu od naszego wzrostu, pomniejszonego o 100, 25% warto¶ci naszego wzrostu umniejszonego o 150. Wzór ma zastosowanie stosowaæ dla osób powy¿ej 150 cm wzrostu. I sam idealny nie jest: nie uwzglêdnia choæby wieku, nie uwzglêdnia ró¿nicy miêdzy mas± miê¶niow±, a nadmiarem t³uszczu (patrz: bioimpedancja).

Skorzystaj z kalkulatora

K

Kaloria

Definiowanie tej historycznej jednostki ciep³a sprawia sporo trudno¶ci i kaloria czêsto jest mylona z kilokalori±. Kaloria to jednostka fizyczna. Poniewa¿ ciep³o jest uto¿samiane z energi±, obecnie to jednostka energii o skrócie cal, która nie nale¿y jednak do uk³adu SI. Podstawow± jednostk± ciep³a, a zarazem energii i pracy jest d¿ul (J). St±d w wielu ¼ród³ach i tabelach mo¿na spotkaæ siê w³a¶nie z d¿ulami i kilod¿ulami (1000 J). 1 J = 0,238846 cal.



Kilokalorie

W kontek¶cie warto¶ci energetycznej produktów najczê¶ciej pos³ugujemy siê pojêciem kilokalorii (kcal). To jednostka wielokrotna. 1 kcal = 1000 cal. Czasem kilokaloria jest nazywana du¿± kalori± i pisana, dla odró¿nienia, wielk± liter± (Kaloria).

Okre¶lenie ilo¶ci kalorii w produktach ¿ywno¶ciowych wyra¿a ilo¶æ energii, któr± przeciêtnie przyswaja ludzki organizm przy spo¿yciu danego produktu. Taka ¿ywno¶ciowa energia jest pó¼niej wykorzystywana do podtrzymania funkcji ¿yciowych i aktywno¶ci lub odk³adana w postaci niechcianego zapasu. Ustalenie indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego pozwala do¶æ precyzyjnie do¶æ precyzyjnie okre¶liæ, ile powinni¶my je¶æ, a tak¿e jaki wysi³ek fizyczny umo¿liwi pozbycie siê nadmiaru.

Sprawd¼, ilu kilokalorii mo¿na siê pozbyæ podczas konkretnego wysi³ku fizycznego

Warto¶æ energetyczna sk³adników pokarmowych to w przybli¿eniu:

1 g bia³ka to ok. 4 kcal

1 g wêglowodanów to ok. 4 kcal.

1 g t³uszczów to ok. 9 kcal.

Czytaj tak¿e:

Bia³ka, t³uszcze, wêglowodany: po co je je¶æ i w jakich proporcjach

L

Leczenie chirurgiczne oty³o¶ci

Pacjent z oty³o¶ci± olbrzymi± (wiêcej na ten temat poni¿ej) lub "zwyk³±", ale ze wspó³istniej±cymi powik³aniami, jest zagro¿ony wysokim ryzykiem zgonu. Chirurgiczne leczenie oty³o¶ci to nie jest metoda szybkiego i ³atwego rozstawania siê z nadwag±, a terapia, która ma ratowaæ ¿ycie. Stosuje siê j± dopiero wtedy, gdy ewentualne powik³ania i skutki uboczne zabiegu (np. zespo³y zaburzonego wch³aniania, wrzody ¿o³±dka i jelit oraz wymioty po zbyt szybkim i nadmiernym spo¿yciu pokarmów) s± mniej gro¼ne dla chorego od samej oty³o¶ci. Kwalifikacj± do zabiegów zajmuj± siê lekarze bariatrzy, w specjalnych o¶rodkach. Koszt zabiegu to kilkana¶cie tysiêcy z³otych (przy najprostszym, czyli balonikowaniu ¿o³±dka - 7 tysiêcy), ale zgodnie z polskim prawem mo¿na ubiegaæ siê o refundacjê z NFZ ( wiêcej na ten temat ).

Leczenie chirurgiczne zwykle umo¿liwia utratê wagi rzêdu 30 kilogramów rocznie.

W zale¿no¶ci od stanu zdrowia pacjenta, jego konkretnych potrzeb, stosuje siê wspomniane balonikowanie, ominiêcie jelitowe, ominiêcie ¿ó³ciowo-trzustkowe, ominiêcie ¿o³±dka, opasanie ¿o³±dka. O wyborze metody decyduje lekarz.

Wiêcej o technikach operacyjnych czytaj tutaj

M

Metabolizm

Inaczej: przemiana materii. Metabolizm to nie tylko "sk³onno¶æ do tycia", a ca³okszta³t reakcji chemicznych i zwi±zanych z nimi przemian energii zachodz±cych w ¿ywych komórkach, stanowi±cy podstawê wszelkich zjawisk biologicznych. Procesy te pozwalaj± komórce na wzrost i rozmna¿anie, zarz±dzanie swoj± struktur± wewnêtrzn± oraz odpowiadanie na bod¼ce zewnêtrzne.

Reakcje chemiczne sk³adaj±ce siê na metabolizm s± zorganizowane w szlaki metaboliczne. Te mo¿na podzieliæ na dwie du¿e klasy: reakcje kataboliczne i anaboliczne. Pierwsze pozwalaj± przekszta³caæ dostarczane sk³adniki w energiê, drugie wymagaj± dostarczenia energii, by mog³y zachodziæ. To skomplikowane, z³o¿one procesy, które pozwalaj± nam ¿yæ. Za ich tempo czy aktywizacjê odpowiadaj± enzymy, reaguj±ce na zmiany zachodz±ce w komórkach lub sygna³y przychodz±ce spoza niej. Wszelkie zaburzenia procesów metabolicznych, skoro zwi±zane s± ze spalaniem, rzeczywi¶cie mog± znacz±co wp³ywaæ na nasz± wagê. Zasadniczo jednak ich rola jest du¿o powa¿niejsza, a zarazem skuteczne leczenie chorób metabolicznych to wci±¿ wielkie wyzwanie dla medycyny.

Teoria termogenezy zak³ada, ¿e nadwaga i oty³o¶æ ¶ci¶le koreluje z prac± enzymów, metabolizmem. Wiêcej na ten temat: Leniwy brzuch I zimny piec, czyli dlaczego tyjemy.

Czytaj tak¿e: zaburzenia przemiany materii (poni¿ej).

N

Nadwaga

Mówimy o niej, gdy twój indeks BMI (patrz str.1) mie¶ci siê w przedziale 25-29,9. BMI od 30 wzwy¿ to ju¿ oty³o¶æ, choroba zagra¿aj±ca ¿yciu. Nadwaga tak¿e sprzyja problemom ze zdrowiem, ale (zw³aszcza niewielka) mo¿e byæ raczej traktowana jako ostrze¿enie, sygna³, ¿e czas wzi±æ siê za redukcjê masy.

Niedo¿ywienie

Jaki mo¿e mieæ zwi±zek z nadwag± i oty³o¶ci±? Ogromny! Potoczne uto¿samianie niedo¿ywienia z niedowag± jest b³êdne. Z punktu widzenia medycyny i dietetyki wyró¿niamy dwa typy niedo¿ywienia: ilo¶ciowe i jako¶ciowe. Pierwsze rzeczywi¶cie jest powi±zane z brakiem po¿ywienia lub niezaspokojeniem zwiêkszonego zapotrzebowania energetycznego (np. wynikaj±cego z choroby), co prowadzi do spadku masy cia³a. Niedo¿ywienie jako¶ciowe, które mo¿emy zaobserwowaæ m.in. u osób oty³ych, dotyczy niezaspokojonego zapotrzebowania na konkretne sk³adniki od¿ywcze, które mo¿e wyst±piæ pomimo prawid³owej lub nawet przekraczaj±cej normê poda¿y energii. U osób oty³ych najczê¶ciej wystêpuj±, niejednokrotnie gro¼ne dla zdrowia, niedobory witamin (g³ównie D, E, B6, C) mikro i makroelementów (¿elaza, wapnia, magnezu, cynku, selenu), nienasyconych kwasów t³uszczowych. Niedobory s± zwi±zane z zaburzeniami wch³aniania, niezdrow±, ubog± (chocia¿ czêsto wysokokaloryczn±) diet±, nieracjonalnym odchudzaniem. Niektóre niedobory nasilaj± problem oty³o¶ci, np. zaburzaj±c ³aknienie (chrom, magnez), niemal wszystkie wp³ywaj± negatywnie na stan zdrowia, wygl±d, nastrój, kondycjê. Z czasem prowadz± do powa¿nych problemów zdrowotnych.

Czytaj wiêcej:

Ocena od¿ywienia pacjenta

ABC witamin

Mikroelementy bez których nie da siê ¿yæ

Makroelementy

O

Oty³o¶æ

O oty³o¶ci mówimy, gdy BMI jest równe b±d¼ wy¿sze od 30. Oty³o¶æ jest chorob±, która wymaga leczenia pod nadzorem lekarza, najlepiej bariatry. Zwykle redukcja masy jedynie za pomoc± w³a¶ciwej diety i aktywno¶ci fizycznej bez wsparcia specjalistycznego jest ju¿ niemo¿liwa. Osoba oty³a wymaga równie¿ dok³adnej diagnostyki, w celu wykluczenia medycznej przyczyny nadmiaru kilogramów, a tak¿e mo¿liwych powik³añ, wynikaj±cych z choroby.

Oty³o¶æ brzuszna

Kiedy tkanka t³uszczowa odk³ada siê nie tylko pod skór±, ale wyra¼nie wewn±trz jamy brzusznej, mówimy o oty³o¶ci brzusznej. Widaæ j± wyra¼nie: sylwetka przyjmuje kszta³t jab³ka. To wyj±tkowo niebezpieczne, gdy¿ tak umiejscowiona tkanka zwiêksza m.in. ryzyko wyst±pienia zakrzepów, powoduje ucisk na narz±dy wewnêtrzne. Osoby dotkniête oty³o¶ci± brzuszn± czê¶ciej cierpi± na schorzenia metaboliczne, choroby uk³adu kr±¿enia, choroby naczyniowe, cukrzycê oraz choroby uk³adu ruchu. Nawet je¶li ich BMI wskazuje "tylko" nadwagê, lekarze uznaj±, ¿e s± oty³e, czyli ju¿ chore.

Rozpoznanie oty³o¶ci brzusznej jest proste: wykonuje siê jedynie pomiary obwodu pasa lub stosunku obwodu pasa do obwodu bioder (WHR - wiêcej na ten temat poni¿ej). Je¶li obwód pasa w przypadku kobiet przekracza 80 cm, a u mê¿czyzn 94 cm, mówimy o oty³o¶ci brzusznej. WHR u kobiet wy¿szy ni¿ 0,8 a u mê¿czyzn ponad 1 tak¿e wskazuj± na oty³o¶æ.

Oty³o¶æ dzieciêca

Oty³o¶æ dzieciêca to ¶wiatowy problem spo³eczny, a polskie dzieci tyj± w najszybszym tempie w¶ród nieletnich Europejczyków. Wysokokaloryczna dieta i brak ruchu to podstawowi winowajcy. W przypadku dzieci popularne wska¼niki jak BMI, pomiar t³uszczu czy WHR s± zawodne, poniewa¿ dzieciêca sylwetka wyra¼nie zmienia siê w zale¿no¶ci od wieku, ma³ym dzieciom ochronny t³uszczyk jest potrzebny, etc. Nie zmienia to jednak faktu, ¿e dziecko, którego waga jest wy¿sza od zalecanej w danym wieku o 20% powinno zostaæ staranniej zbadane, a i wska¼nik Bmi powy¿ej normy musi zaalarmowaæ rodziców.

Do oceny prawid³owo¶ci rozwoju dzieci wykorzystuje siê siatki centylowe (odpowiednie tabelki znajduj± siê zwykle na ostatnich stronach ksi±¿eczki zdrowia). To one pozwalaj± oceniæ prawid³owo¶æ wzrostu i wagi. Lekarz analizuje tak¿e na ich podstawie harmonijno¶æ rozwoju (np. stosunek wzrostu do wagi). W przypadku stwierdzenia nieprawid³owo¶ci, dziecko powinno trafiæ do specjalisty leczenia nadwagi i oty³o¶ci u dzieci, a tak¿e lekarza dietetyka. Niestety, odpowiednich specjalistycznych poradni jest niewiele i znajduj± siê prawie wy³±cznie w du¿ych miastach (kieruje do nich pediatra). To mity, ¿e oty³e dziecko z "tego wyro¶nie". Tak bywa, ale bardzo rzadko. Specjalne diety niskot³uszczowe mo¿na stosowaæ ju¿ w trzecim roku ¿ycia, ale pod nadzorem lekarza. Dzieciêca oty³o¶æ to nie tylko ¼ród³o spo³ecznego wykluczenia, ale i ciê¿kich chorób.

Wiêcej na ten temat:

W serwisie eDziecko: raport o dzieciêcej oty³o¶ci

Siatka centylowa

Oty³o¶æ olbrzymia

Mówimy o niej, gdy indeks BMI przekracza 40. Oty³o¶æ olbrzymia bezpo¶rednio zagra¿a ¿yciu, najczê¶ciej wymaga szybkiej interwen
POPULARNE
NAJNOWSZE

Uwa¿a³e¶ na lekcjach biologii? To te pytania o gruczo³y i hormony nie powinny sprawiæ ci trudno¶ci

Pytanie 1 z 11 Progesteron to hormon wydzielany przez: