ABC nadwagi i otyłości

Bariatria, opasanie żołądka, bioimpedancja - te pojęcia mogą sprawiać pewne trudności. Okazuje się jednak, że i takie pozornie oczywiste, jak otyłość brzuszna czy niedożywienie, także bywają źle rozumiane. Jak się nie pogubić w gąszczu terminologii związanej z nadwagą i otyłością? Częściowo przynajmniej pomoże nasz słowniczek.
Nie liczą się kilogramy, a dystans do siebie i radość życia? Niestety, otyłość prowadzi do depresji i wyraźnie życie skraca

Shutterstock

Dołącz do Zdrowia na Facebooku!

A

Aktywność fizyczna

W kontekście wagi ciała jako aktywność fizyczną rozumiemy przede wszystkim określoną postawę wobec własnego organizmu, świadomą troskę o swój rozwój, sprawność i zdrowie, a także zdolność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla formy fizycznej i psychicznej. Z punktu widzenia biologii i fizyki aktywnością fizyczną jest każda praca wykonana przez mięśnie szkieletowe, charakteryzująca się wydatkiem energetycznym większym niż spoczynek. To składowa ogólnego wydatku energetycznego, niezbędna nie tylko do utraty nadmiaru masy, ale w ogóle funkcjonowania. Niestety, nie istnieje żadna cudowna dieta, która pozwalałaby schudnąć bez wysiłku fizycznego.

Potrzebna dawka ruchu, aktywność fizyczna, jest ściśle skorelowana z trybem życia, nadmiarem tkanki tłuszczowej, ilością spożywanych kalorii, etc. Można dokładnie wyliczyć, jakie korzyści przynosi konkretny rodzaj aktywności.



Skorzystaj z kalkulatora spalania kalorii podczas ćwiczeń

Opracowując, najlepiej ze specjalistą dietetykiem, plan osiągnięcia właściwej masy ciała, najlepiej od razu przygotować też harmonogram ćwiczeń. Zasadniczo zakłada się, że dla osoby zdrowej, która chce zachować zdrowie i szczupłą sylwetkę, plan ćwiczeń powinien zgadzać się z wzorem 3x30/7 (trzy razy w tygodniu po 30 minut). Podstawą zdrowia jest aktywność regularna, nie musi być nawet zbyt intensywna (sprawdzają się nawet spacery). Przy konieczności utraty kilogramów, wysiłek musi być odpowiednio większy. Zaczynamy jednak od dawek minimalnych i stopniowo zwiększamy aktywność, kontrolując parametry organizmu. Osoba otyła zwykle ma problemy zdrowotne (choćby z układem krążenia, cukrzycę), więc dobór aktywności fizycznej i dawkowanie wymaga nadzoru lekarza.

Więcej na ten temat:

Aktywność fizyczna: co ci to da?

Cukrzyca pokonana ruchem

Licz na zdrowie

B

Bariatria

Dziedzina medycyny, zajmująca się leczeniem otyłości. To stan, gdy tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% ciała mężczyzny, bądź ponad 25% ciała kobiety (szczegółowe objaśnienia w definicji: pomiar tkanki tłuszczowej). Konsultacja u lekarza bariatry jest wskazana bezwzględnie i pilnie, gdy wskaźnik BMI (pełna definicja poniżej) wynosi 40 lub więcej: to tak zwana otyłość olbrzymia (czytaj więcej na ten temat poniżej), zagrażająca bezpośrednio życiu. W przypadku dzieci i młodzieży zaleca się kontakt z tym specjalistą także w przypadku nadwagi (nadwaga i otyłość to nie to samo - definicja poniżej). Niestety, to specjalizacja wciąż umiarkowanie popularna w naszym kraju i poradnie bariatryczne to rzadkość, zarezerwowana niemal wyłącznie dla największych miast. Do państwowej poradni lub prywatnej, ale mającej umowę z NFZ, skierowanie zasadniczo musi wystawić lekarz pierwszego kontaktu (zdarzają się bardzo rzadko dni otwarte, pierwsze konsultacje bez skierowania, ale lepiej upewnić się telefonicznie, czy istnieje taka możliwość). U większości ludzi prawidłową wagę można uzyskać poprzez stosowanie odpowiedniej diety i ćwiczeń. Wówczas nie ma konieczności stałej opieki bariatry: wystarcza konsultacja i wskazówki dla lekarza rodzinnego, czy samego pacjenta. Bariatra leczy przede wszystkim osoby, u których otyłość nie poddaje się klasycznemu leczeniu, zazwyczaj w związku z innymi problemami zdrowotnymi. Wówczas terapia musi przebiegać wieloetapowo i obejmuje najczęściej różnorodne działania, w tym leczenie farmakologiczne i chirurgiczne, np. zmniejszenie żołądka (osobne informacje na ten temat poniżej).

Foniatra, diabetolog, flebolog, bariatra i inni, czyli ABC specjalności lekarskich

Bioimpedancja

Powszechnie znany wskaźnik BMI pozwala szybko, ale jedynie orientacyjnie, ocenić, że ktoś waży zbyt dużo. Kiedy jednak konieczne jest opracowanie strategii dietetycznej i programu ćwiczeń fizycznych, by pozbyć się nadwagi, niezbędne jest przeprowadzenie rzetelnych pomiarów, który w dokładny sposób pozwolą na określenie składu ciała. To ma znaczenie czy w organizmie masz za dużo tłuszczu, czy też opuchlizna oznacza nadmiar wody. To na także znaczenie, gdy już chudniesz: trzeba sprawdzać czy ubywa tkanki tłuszczowej, czy też tylko się odwadniasz...

Skład ciała, pomocny także przy rozpoznawaniu chorób towarzyszących nadwadze i otyłości, pozwala skontrolować bioimpedancja.

Podczas badania pacjent musi stanąć na przygotowanym do badania urządzeniu, które za pomocą dwóch elektrod przepuszczają przez nasz organizm, bezpieczną dla człowieka wiązkę elektryczną o znikomo małym natężeniu prądu. Ponieważ wszystkie tkanki naszego ciała (kości, mięśnie, tkanka tłuszczowa) wykazują inne właściwości wobec przepływającego przez nie prądu (wykazują różny opór elektryczny), dietetyk może określić z bardzo dużą dokładnością, ile procent naszego organizmu zajmują poszczególne tkanki, woda, oraz minerały.

Badanie metodą bioimpedancji jest nie tylko bezpieczne, lecz także praktycznie nie odczuwalne. Próg odczuwalności prądu u człowieka wynosi 1-1,5 mA, natomiast badanie przeprowadza się zazwyczaj prądem o natężeniu 0,8-1 mA. Badanie jest dokładne, jeśli jest przeprowadzane na dobrym sprzęcie (np. w poradniach dietetycznych), w warunkach prawidłowego nawodnienia organizmu i przy odpowiednim przygotowaniu do badania. Większość poradni przygotowuje w tym celu szczegółowe instrukcje.

Najczęściej na12 godzin przed pomiarem nie zaleca się dużej aktywności fizycznej, gorących kąpieli i masażu, picia kawy, alkoholu oraz napojów energetyzujących. Przeciwwskazaniem do badania jest ciąża, zamontowany rozrusznik serca lub metalowe implanty.

Uwaga! Istnieją też domowe aparaty do pomiaru tłuszczu, ale nie są tak wiarygodne, jak te profesjonalne.

Więcej w części: pomiar tkanki tłuszczowej i tutaj

BMI

BMI (z ang. body mass index) jest najprostszym współczynnikiem pozwalającym orientacyjnie określić, czy proporcje masy ciała w stosunku do wzrostu są prawidłowe. Wskaźnik BMI to iloraz masy ciała (wyrażanej w kilogramach) do wysokości ciała (w metrach) podniesionej do kwadratu.

BMI = masa ciała(kg)/wzrost(m)2.

Skorzystaj z kalkulatora

Interpretacja wyników, według obowiązujących norm WHO:

< 18,5 - niedowaga

18,6-24,9 - prawidłowa waga

25-29,9 - nadwaga

> 30 - otyłość

Uwaga, w zależności od wieku i płci, zakresy norm nieco się różnią. Stąd w bardziej precyzyjnych kalkulatorach i te dwa czynniki są uwzględnione przy ustalaniu konieczności redukcji (lub uzupełniania) masy. W przypadku dzieci nie stosuje się BMI, a siatki centylowe (więcej na ten temat).

BMI jest dobrym i prostym wskaźnikiem oceny występowania nadwagi i otyłości u dorosłych osób oraz zagrożeń zdrowotnych związanych z nadmiarem kilogramów. Jak wskazują ogólnoświatowe obserwacje wskaźnik ten koreluje znacząco ze stanem zdrowia, w tym z umieralnością. Przy bardzo niskich i bardzo wysokich wskazaniach BMI występuje pogorszenie zdrowia. Warto jednak podkreślić, iż BMI ma charakter czysto orientacyjny. Najczęstszym przypadkiem, kiedy BMI nie znajduje zastosowania, są pomiary wykonywane dla sportowców i osób trenujących regularnie. Takie osoby mają znacznie bardziej rozbudowaną tkankę mięśniową, a mięśnie są cięższe niż tkanka tłuszczowa. Podwyższone ponad normę BMI nie świadczy w takim przypadku o nadmiernej masie ciała, bo nadwaga i otyłość wynikają bezpośrednio z nadmiernego gromadzenia zapasowej tkanki tłuszczowej. Precyzyjniejszym wskaźnikiem ilości zapasowej tkanki tłuszczowej oraz jej rozmieszczenia jest kontrola obwodu talii (pozwala wykluczyć lub potwierdzić wyjątkowo groźną otyłość brzuszną, o której poniżej) oraz współczynnik WHR - obrazujący proporcje pomiędzy obwodem pasa i bioder.

C

Choroby prowadzące do otyłości

Nie mamy wątpliwości, że otyłość prowadzi do problemów ze zdrowiem. Bywa jednak i odwrotnie. Czasem konkretne schorzenie sprawia, że dieta okazuje się nieskuteczna, aktywność fizyczna nie pomaga, etc. To nie jest tak częsty problem, jak chcielibyśmy wierzyć, ale się zdarza, dlatego osoby z nadwagą i otyłością wymagają diagnostyki, szczególnie, gdy odczuwają konkretne dolegliwości, bądź racjonalny program odchudzający zawodzi.

Wśród sprawców nadwagi i otyłości za najważniejszych uchodzą: niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, depresja. Bez usunięcia (bądź opanowania) pierwotnej przyczyny redukcja masy nie jest możliwa. Leczenie konieczne, gdyż te schorzenia zagrażają zdrowiu, a nawet mogą być groźne dla życia.

Więcej na ten temat:

Choroby prowadzące do nadwagi i otyłości

Jej wysokość tarczyca

D

Dieta

Słowo " dieta" powszechnie kojarzymy z odchudzaniem, ze stosowaniem żywieniowego reżimu, rezygnacją z ulubionych potraw i spożywaniem niesmacznych posiłków. Definicja "diety" jest jednak zupełnie inna i odnosi się do sposobu odżywiania, do tego, co jemy i pijemy w ciągu dnia. Każdy z nas (a nie tylko osoby odchudzające się) stosuje jakąś dietę. Przy jej ustalaniu należy zwrócić uwagę na dwa czynniki: ilościowy i jakościowy. Jeśli dieta opiera się na zdrowych produktach, ale dostarczamy organizmowi zbyt dużo kilokalorii, nie utrzymamy wagi w normach. Jeśli ilość kilokalorii jest właściwa w stosunku do zapotrzebowania organizmu, ale menu nie jest wystarczająco zróżnicowane, możemy doprowadzić do niedoboru niektórych składników odżywczych i tym samym przyczynić się do poważnych problemów zdrowotnych.

W zależności od wieku, stanu zdrowia i konkretnych potrzeb, rozróżniamy różne diety: dla dzieci, osób aktywnych fizycznie, kobiet ciężarnych i karmiących, dla chorych (np. w nadciśnieniu, miażdżycy, cukrzycy, chorobach przewodu pokarmowego, niedożywieniu) i wreszcie dla odchudzających się.

Czytaj więcej na ten temat:

Jaki problem, taka dieta

Dieta 1000 kcal

Optymalny plan odchudzania zakłada, że systematycznie tracisz na wadze bez uszczerbku na zdrowiu, a po zakończeniu kuracji nie wracasz do wagi wyjściowej. Ważne jest także, by menu było urozmaicone, przestrzeganie zasad niezbyt trudne. Te atuty ma dieta 1000 kilokalorii. Jest bezpieczna, sprawdzona, polecana przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie. Oczywiście, efekt jo-jo zawsze może się przytrafić, zwłaszcza, gdy wracasz do starych nawyków. Wówczas jednak możesz odchudzanie kontynuować, a po osiągnięciu oczekiwanej masy, układając racjonalne menu, już ją utrzymać. Założenie to dotyczy osób zdrowych, bez zaburzeń wchłaniania, problemów endokrynologicznych, itd. Wówczas osiągnięcie możliwych rezultatów najczęściej wymaga wsparcia lekarza bariatry i dietetyka.

Nie jest też tak, że dieta zwana potocznie "tysiąc kalorii" (o różnicach między kaloriami i kilokaloriami poniżej) jest jedyną skuteczną, polecaną przez specjalistów. Wśród powszechnie akceptowanych rozwiązań znajdziecie także dietę Montignaca, dietę Omega Judith Wills czy popularną dietę śródziemnomorską. Wszystkie, chociaż bezpieczne dla zdrowych ludzi, mają wady. Żadna nie zadziała bez trwałej zmiany trybu życia i regularnej aktywności fizycznej. Dieta 1000 kalorii nie jest tu wyjątkiem.

Poznaj zasady diety 1000 kcal

Dietetyk

Nie wystarczy skończyć kilku kursów, a często nawet studiów licencjackich czy magisterskich, by w pełni skutecznie i prawidłowo wspierać osoby otyłe w walce z chorobą. Otyłość bowiem jest chorobą niebezpieczną dla życia i chociaż "zwykłe" uczelnie wyższe umożliwiają studiowanie dietetyki, w przypadku takich pacjentów zapewne lepiej oddać się w ręce absolwenta medycyny, ze specjalizacją dietetyka.

W Polsce zawód dietetyka jest wciąż mało popularny i mało rozpoznawalny. Z porad i usług dietetyków korzysta mało osób, co powoli zmienia się na korzyść wraz ze wzrostem świadomości społeczeństwa na temat zdrowego stylu życia i wzrostem standardu życia Polaków. Potrzebujemy więc specjalistów, także tych, którzy nie są lekarzami (zwłaszcza, że w ramach studiów dowiadują się sporo o fizjologii człowieka). Są bowiem pomocni przy badaniu produktów żywnościowych, planowaniu żywienia indywidualnego i zbiorowego osób zdrowych, w różnym wieku, kontrolowaniu stosowania tych zasad w punktach zbiorowego żywienia (np. w przedszkolach), opracowywaniu metod bezpiecznej obróbki produktów żywnościowych, w profilaktyce chorób żywieniowych, etc.

Kiedy jednak masz problemy ze zdrowiem, "oporną" otyłość, a nawet nadwagę, np. uwarunkowaną konkretnym schorzeniem, lepiej zaufać lekarzowi. W porozumieniu z bariatrą powinien okazać się najskuteczniejszy.

Profesjonalny dietetyk nie układa jadłospisu jedynie na podstawie wywiadu (chociaż ten jest również bardzo ważny), ale i dokładnej diagnostyce. Czego spodziewać się gabinecie? Po czym rozpoznać zawodowca? Czytaj tutaj

Więcej informacji na stronie Polskiego Towarzystwa Dietetyki

E

Efekt jo-jo

Efektem jojo nazywamy wahania wagi, czasem nawet spore, związane z odchudzaniem. Po utracie zbędnych kilogramów na skutek jakiejś diety, wiele osób szybko wraca do poprzedniej, wyższej wagi, a zdarza się nawet, że waży potem więcej niż przed programem odchudzania. Efekt jo-jo dotyczy przede wszystkim osób ze sporą nadwagą i otyłością. Znacznie rzadziej występuje u osób generalnie szczupłych, które musiały zrzucić niewiele, modelowały sylwetkę, etc.

Do efektu jo-jo prowadzą głównie drastyczne, rygorystyczne diety, które dają szybkie rezultaty w krótkim czasie lub nie pozwoliły usunąć nadmiaru tłuszczu, a jedynie wody. Organizm broni się przed głodzeniem i zabezpiecza na przyszłość, stąd odkłada więcej niż potrzeba. Jeśli wracamy do nawyków żywieniowych sprzed diety, zazwyczaj nieprawidłowych, ułatwiamy mu zadanie. Stąd: rozstawanie się z dietą musi być stopniowe, stopniowo też trzeba redukować masę.

Więcej na ten temat:

"Ludzie myślą, że im bardziej będą głodować, tym więcej schudną. A jest odwrotnie". Tyjemy, bo jemy za mało? [WYWIAD]

F

Farmakologia

To nie wymysł naszych czasów, by z nadmiarem kilogramów rozstać się za pomocą leków. Pomijając zwykłych oszustów i naciągaczy, przemysł farmaceutyczny próbuje znaleźć pigułkę redukującą masę od ponad 100 lat. Jak dotąd z marnym skutkiem. Gdyby istniała cudowna tabletka, po której nadwaga znika bez wysiłku i bez uszczerbku na zdrowiu, jej wynalazca zapewne byłby najbogatszym człowiekiem na świecie. Niestety, nawet środki, które w fazie klinicznej zdawały się bardzo obiecujące, z czasem odsłaniały swoje mroczne oblicze, okazując się groźną trucizną (np. uszkadzającą wątrobę czy płuca, zaburzającą pracę układu krążenia), narkotykiem (otyłość "leczono" amfetaminą), zabójcą równowagi hormonalnej, a w najlepszym przypadku placebo. Jeszcze niedawno pacjenci otrzymywali na receptę sibutraminę (popularna nazwa handlowa Meridia). Dziś jest zakazana, gdyż zwiększała ryzyko wystąpienia zawału serca lub udaru mózgu. Osoby, które nią handlują, łamią prawo i narażają ludzkie życie.

Dla osób otyłych (nie z nadwagą) przeznaczony jest lek Xenical. Mimo wielu przeciwwskazań może być bezpiecznie stosowany u wielu chorych, także cierpiących z powodu powikłań otyłości. Jego stosowanie wymaga jednak bezwzględnie nadzoru lekarza. Jest dostępny tylko na receptę.

Uwaga na wszelkie suplementy diety, zioła, leki bez recepty. Według policji i Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego "leki na odchudzanie" należą do najczęściej podrabianych. Niejednokrotnie są nie tylko obojętne dla wagi, ale przede wszystkim szkodliwe. Jeśli zamierzasz się wspierać preparatami bez recepty, kupuj je w aptece i po konsultacji z lekarzem.

G

Geny

Od lat lekarze i dietetycy zapewniali, że w powstawaniu otyłości i nadwagi pewne znaczenie mogą odgrywać geny, jednak w większości przypadków miały nie mieć wpływu na skuteczność kontrolowania wagi. Oceniano, że ponad 90% osób ważących więcej, niż przewidują normy, zawdzięcza to przede wszystkim niewłaściwej diecie i brakowi aktywności fizycznej. Wielu specjalistów wciąż przychyla się do teorii, że dziedziczna jest nie tyle nadwaga, co złe nawyki. Dziecko przekarmiane niemal od narodzin, żywione tłusto i niezdrowo, raczej nie ucieknie od przeznaczenia.

Pewne zamieszanie wywołały jednak tegoroczne badania opublikowane w prestiżowym czasopiśmie "Science", dotyczące genu Mrap2. Wynika z nich, że mutacja tego fragmentu DNA zakłóca prawidłowość sygnałów regulujących metabolizm. Ocenia się jednak, że mutacja genetyczna, która miała zapewnić w swoim czasie przetrwanie (pozwolić przeżyć przy małej podaży pokarmu i sporym wysiłku fizycznym) jest winna otyłości 1% populacji. Kolejni potencjalni winowajcy to gen SIM1 i zmutowany gen FTO, który ma ponoć bez uzasadnienia sprzyjać wysyłaniu do mózgu informacji o głodzie. Obecnie trudno przewidzieć czy rewelacje się potwierdzą, jaka jest skala zjawiska. Badacze jednak wierzą, że w odległej przyszłości zmieni się nie tylko podejście do "grubasów", ale przede wszystkim powstaną terapie genowe, które pozwolą usunąć pierwotną przyczynę choroby.

Więcej na ten temat:

Geny otyłości jednak istnieją

To nie moja wina, że tyję i nie mogę schudnąć?

I

Idealna masa ciała

Idealna masa ciała to nie "masa w normie", ale też niekoniecznie ma coś wspólnego z naszymi wyobrażeniami o tym, ile chcemy ważyć. Zakłada, że nie jesteśmy ani za szczupli, ani nie ważymy za dużo. Najczęściej do jej obliczenia wykorzystuje się wzór Lorenza, który pozwala wyliczyć wagę idealną dla danego wzrostu. Obliczenie polega na odjęciu od naszego wzrostu, pomniejszonego o 100, 25% wartości naszego wzrostu umniejszonego o 150. Wzór ma zastosowanie stosować dla osób powyżej 150 cm wzrostu. I sam idealny nie jest: nie uwzględnia choćby wieku, nie uwzględnia różnicy między masą mięśniową, a nadmiarem tłuszczu (patrz: bioimpedancja).

Skorzystaj z kalkulatora

K

Kaloria

Definiowanie tej historycznej jednostki ciepła sprawia sporo trudności i kaloria często jest mylona z kilokalorią. Kaloria to jednostka fizyczna. Ponieważ ciepło jest utożsamiane z energią, obecnie to jednostka energii o skrócie cal, która nie należy jednak do układu SI. Podstawową jednostką ciepła, a zarazem energii i pracy jest dżul (J). Stąd w wielu źródłach i tabelach można spotkać się właśnie z dżulami i kilodżulami (1000 J). 1 J = 0,238846 cal.



Kilokalorie

W kontekście wartości energetycznej produktów najczęściej posługujemy się pojęciem kilokalorii (kcal). To jednostka wielokrotna. 1 kcal = 1000 cal. Czasem kilokaloria jest nazywana dużą kalorią i pisana, dla odróżnienia, wielką literą (Kaloria).

Określenie ilości kalorii w produktach żywnościowych wyraża ilość energii, którą przeciętnie przyswaja ludzki organizm przy spożyciu danego produktu. Taka żywnościowa energia jest później wykorzystywana do podtrzymania funkcji życiowych i aktywności lub odkładana w postaci niechcianego zapasu. Ustalenie indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego pozwala dość precyzyjnie dość precyzyjnie określić, ile powinniśmy jeść, a także jaki wysiłek fizyczny umożliwi pozbycie się nadmiaru.

Sprawdź, ilu kilokalorii można się pozbyć podczas konkretnego wysiłku fizycznego

Wartość energetyczna składników pokarmowych to w przybliżeniu:

1 g białka to ok. 4 kcal

1 g węglowodanów to ok. 4 kcal.

1 g tłuszczów to ok. 9 kcal.

Czytaj także:

Białka, tłuszcze, węglowodany: po co je jeść i w jakich proporcjach

L

Leczenie chirurgiczne otyłości

Pacjent z otyłością olbrzymią (więcej na ten temat poniżej) lub "zwykłą", ale ze współistniejącymi powikłaniami, jest zagrożony wysokim ryzykiem zgonu. Chirurgiczne leczenie otyłości to nie jest metoda szybkiego i łatwego rozstawania się z nadwagą, a terapia, która ma ratować życie. Stosuje się ją dopiero wtedy, gdy ewentualne powikłania i skutki uboczne zabiegu (np. zespoły zaburzonego wchłaniania, wrzody żołądka i jelit oraz wymioty po zbyt szybkim i nadmiernym spożyciu pokarmów) są mniej groźne dla chorego od samej otyłości. Kwalifikacją do zabiegów zajmują się lekarze bariatrzy, w specjalnych ośrodkach. Koszt zabiegu to kilkanaście tysięcy złotych (przy najprostszym, czyli balonikowaniu żołądka - 7 tysięcy), ale zgodnie z polskim prawem można ubiegać się o refundację z NFZ ( więcej na ten temat ).

Leczenie chirurgiczne zwykle umożliwia utratę wagi rzędu 30 kilogramów rocznie.

W zależności od stanu zdrowia pacjenta, jego konkretnych potrzeb, stosuje się wspomniane balonikowanie, ominięcie jelitowe, ominięcie żółciowo-trzustkowe, ominięcie żołądka, opasanie żołądka. O wyborze metody decyduje lekarz.

Więcej o technikach operacyjnych czytaj tutaj

M

Metabolizm

Inaczej: przemiana materii. Metabolizm to nie tylko "skłonność do tycia", a całokształt reakcji chemicznych i związanych z nimi przemian energii zachodzących w żywych komórkach, stanowiący podstawę wszelkich zjawisk biologicznych. Procesy te pozwalają komórce na wzrost i rozmnażanie, zarządzanie swoją strukturą wewnętrzną oraz odpowiadanie na bodźce zewnętrzne.

Reakcje chemiczne składające się na metabolizm są zorganizowane w szlaki metaboliczne. Te można podzielić na dwie duże klasy: reakcje kataboliczne i anaboliczne. Pierwsze pozwalają przekształcać dostarczane składniki w energię, drugie wymagają dostarczenia energii, by mogły zachodzić. To skomplikowane, złożone procesy, które pozwalają nam żyć. Za ich tempo czy aktywizację odpowiadają enzymy, reagujące na zmiany zachodzące w komórkach lub sygnały przychodzące spoza niej. Wszelkie zaburzenia procesów metabolicznych, skoro związane są ze spalaniem, rzeczywiście mogą znacząco wpływać na naszą wagę. Zasadniczo jednak ich rola jest dużo poważniejsza, a zarazem skuteczne leczenie chorób metabolicznych to wciąż wielkie wyzwanie dla medycyny.

Teoria termogenezy zakłada, że nadwaga i otyłość ściśle koreluje z pracą enzymów, metabolizmem. Więcej na ten temat: Leniwy brzuch I zimny piec, czyli dlaczego tyjemy.

Czytaj także: zaburzenia przemiany materii (poniżej).

N

Nadwaga

Mówimy o niej, gdy twój indeks BMI (patrz str.1) mieści się w przedziale 25-29,9. BMI od 30 wzwyż to już otyłość, choroba zagrażająca życiu. Nadwaga także sprzyja problemom ze zdrowiem, ale (zwłaszcza niewielka) może być raczej traktowana jako ostrzeżenie, sygnał, że czas wziąć się za redukcję masy.

Niedożywienie

Jaki może mieć związek z nadwagą i otyłością? Ogromny! Potoczne utożsamianie niedożywienia z niedowagą jest błędne. Z punktu widzenia medycyny i dietetyki wyróżniamy dwa typy niedożywienia: ilościowe i jakościowe. Pierwsze rzeczywiście jest powiązane z brakiem pożywienia lub niezaspokojeniem zwiększonego zapotrzebowania energetycznego (np. wynikającego z choroby), co prowadzi do spadku masy ciała. Niedożywienie jakościowe, które możemy zaobserwować m.in. u osób otyłych, dotyczy niezaspokojonego zapotrzebowania na konkretne składniki odżywcze, które może wystąpić pomimo prawidłowej lub nawet przekraczającej normę podaży energii. U osób otyłych najczęściej występują, niejednokrotnie groźne dla zdrowia, niedobory witamin (głównie D, E, B6, C) mikro i makroelementów (żelaza, wapnia, magnezu, cynku, selenu), nienasyconych kwasów tłuszczowych. Niedobory są związane z zaburzeniami wchłaniania, niezdrową, ubogą (chociaż często wysokokaloryczną) dietą, nieracjonalnym odchudzaniem. Niektóre niedobory nasilają problem otyłości, np. zaburzając łaknienie (chrom, magnez), niemal wszystkie wpływają negatywnie na stan zdrowia, wygląd, nastrój, kondycję. Z czasem prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych.

Czytaj więcej:

Ocena odżywienia pacjenta

ABC witamin

Mikroelementy bez których nie da się żyć

Makroelementy

O

Otyłość

O otyłości mówimy, gdy BMI jest równe bądź wyższe od 30. Otyłość jest chorobą, która wymaga leczenia pod nadzorem lekarza, najlepiej bariatry. Zwykle redukcja masy jedynie za pomocą właściwej diety i aktywności fizycznej bez wsparcia specjalistycznego jest już niemożliwa. Osoba otyła wymaga również dokładnej diagnostyki, w celu wykluczenia medycznej przyczyny nadmiaru kilogramów, a także możliwych powikłań, wynikających z choroby.

Otyłość brzuszna

Kiedy tkanka tłuszczowa odkłada się nie tylko pod skórą, ale wyraźnie wewnątrz jamy brzusznej, mówimy o otyłości brzusznej. Widać ją wyraźnie: sylwetka przyjmuje kształt jabłka. To wyjątkowo niebezpieczne, gdyż tak umiejscowiona tkanka zwiększa m.in. ryzyko wystąpienia zakrzepów, powoduje ucisk na narządy wewnętrzne. Osoby dotknięte otyłością brzuszną częściej cierpią na schorzenia metaboliczne, choroby układu krążenia, choroby naczyniowe, cukrzycę oraz choroby układu ruchu. Nawet jeśli ich BMI wskazuje "tylko" nadwagę, lekarze uznają, że są otyłe, czyli już chore.

Rozpoznanie otyłości brzusznej jest proste: wykonuje się jedynie pomiary obwodu pasa lub stosunku obwodu pasa do obwodu bioder (WHR - więcej na ten temat poniżej). Jeśli obwód pasa w przypadku kobiet przekracza 80 cm, a u mężczyzn 94 cm, mówimy o otyłości brzusznej. WHR u kobiet wyższy niż 0,8 a u mężczyzn ponad 1 także wskazują na otyłość.

Otyłość dziecięca

Otyłość dziecięca to światowy problem społeczny, a polskie dzieci tyją w najszybszym tempie wśród nieletnich Europejczyków. Wysokokaloryczna dieta i brak ruchu to podstawowi winowajcy. W przypadku dzieci popularne wskaźniki jak BMI, pomiar tłuszczu czy WHR są zawodne, ponieważ dziecięca sylwetka wyraźnie zmienia się w zależności od wieku, małym dzieciom ochronny tłuszczyk jest potrzebny, etc. Nie zmienia to jednak faktu, że dziecko, którego waga jest wyższa od zalecanej w danym wieku o 20% powinno zostać staranniej zbadane, a i wskaźnik Bmi powyżej normy musi zaalarmować rodziców.

Do oceny prawidłowości rozwoju dzieci wykorzystuje się siatki centylowe (odpowiednie tabelki znajdują się zwykle na ostatnich stronach książeczki zdrowia). To one pozwalają ocenić prawidłowość wzrostu i wagi. Lekarz analizuje także na ich podstawie harmonijność rozwoju (np. stosunek wzrostu do wagi). W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, dziecko powinno trafić do specjalisty leczenia nadwagi i otyłości u dzieci, a także lekarza dietetyka. Niestety, odpowiednich specjalistycznych poradni jest niewiele i znajdują się prawie wyłącznie w dużych miastach (kieruje do nich pediatra). To mity, że otyłe dziecko z "tego wyrośnie". Tak bywa, ale bardzo rzadko. Specjalne diety niskotłuszczowe można stosować już w trzecim roku życia, ale pod nadzorem lekarza. Dziecięca otyłość to nie tylko źródło społecznego wykluczenia, ale i ciężkich chorób.

Więcej na ten temat:

W serwisie eDziecko: raport o dziecięcej otyłości

Siatka centylowa

Otyłość olbrzymia

Mówimy o niej, gdy indeks BMI przekracza 40. Otyłość olbrzymia bezpośrednio zagraża życiu, najczęściej wymaga szybkiej interwen
POPULARNE
NAJNOWSZE

To kolejny quiz o ludzkim ciele i chorobach. Mamy nadzieję, że średnia będzie naprawdę wysoka

Pytanie 1 z 13 "Tylko nie w szczepionkę!" - chodzi o ślad po szczepieniu na gruźlicę.