Gdzie jest trzustka?
Trzustka jest pojedynczym narządem znajdującym się w górnej części jamy brzusznej, w tzw. nadbrzuszu. Położona jest w linii pośrodkowej ciała i nieco na lewo od kręgosłupa. Schowana jest między kręgosłupem a żołądkiem. Sąsiaduje również ze śledzioną i dwunastnicą, do której uchodzi przewód trzustkowy główny. Trzustka składa się z głowy, trzonu i ogona.
Funkcje trzustki
Trzustka spełnia dwie różne funkcje, co warunkuje jej dwojaką budowę. Jest narządem wewnątrzwydzielniczym, czyli produkuje hormony - glukagon i insulinę, które trafiają do krwiobiegu i regulują gospodarkę węglowodanową. Hormony te wytwarzane są przez komórki ? i ß budujące wyspy Langerhansa. Trzustka pełni też funkcję narządu zewnątrzwydzielniczego, dzięki czemu możliwe jest trawienie spożytych przez nas pokarmów. Pęcherzyki trzustkowe, które stanowią ponad 80% masy całej trzustki, odpowiadają za produkcję enzymów trawiennych. Niektóre z nich są wydzielane w postaci nieaktywnych proenzymów, co zapobiega samostrawieniu narządu. Następnie proenzymy i enzymy transportowane są jako sok trzustkowy przez przewody trzustkowe do dwunastnicy, gdzie ulegają aktywacji. Trzustka produkuje trzy typy enzymów. Enzymy proteolityczne, których jest najwięcej, odpowiadają za trawienie białek pokarmowych. Są to: trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydaza A i B oraz elastaza. Enzymem glikolitycznym, który rozkłada cukry, jest ?-amylaza. Trzecią grupą są enzymy lipolityczne trawiące tłuszcze. Przedstawicielem ostatniej grupy jest lipaza.
Choroby trzustki
Ze względu na pełnione funkcje, choroby trzustki mogą dotyczyć jej części wewnątrzwydzielniczej, zewnątrzwydzielniczej lub obu jednocześnie. Choroby obejmujące cały narząd wywodzą się pierwotnie z przewlekłego upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej, co wpływa na rozwój dysfunkcji wewnątrzwydzielniczej, nigdy na odwrót.
Ostre zapalenie trzustki (OZT)
Jest to choroba rozwijająca się w niezmienionym narządzie. Bezpośrednią przyczyną OZT jest przedwczesna aktywacja enzymów proteolitycznych w komórkach, co prowadzi do trawienia białek budujących trzustkę i narządy sąsiadujące.
Przyczyny ostrego zapalenia trzustki:
- choroby dróg żółciowych - kamica żółciowa, częściej u kobiet;
- nadużywanie alkoholu - częściej u mężczyzn;
- uraz jamy brzusznej;
- leki - glikokortykosteroidy, sulfonamidy, leki moczopędne, niesteroidowe leki przeciwzapalne, niektóre antybiotyki, leki przeciwwirusowe, leki przeciwpadaczkowe, cytostatyki;
- wrodzone zapalenie trzustki;
- zakażenia wirusowe - świnka, AIDS, zapalenie wątroby;
- choroby autoimmunologiczne;
- zakażenie glistą ludzką;
- obecność uchyłków dwunastnicy, wrzodów drążących dwunastnicy lub żołądka;
- hiperkalcemia, hipertriglicerydemia;
- po przeszczepie trzustki;
- nowotwór trzustki;
- samoistne zapalenie trzustki - brak uchwytnego czynnika wywołującego chorobę.
Objawy ostrego zapalenia trzustki:
- ból brzucha - nagły, silny, zlokalizowany w nadbrzuszu, może promieniować we wszystkich kierunkach (często do kręgosłupa), bardzo często ma charakter opasujący;
- nudności, wymioty (które nie przynoszą ulgi);
- gorączka;
- przyspieszona praca serca;
- wzmożone napięcie powłok brzucha;
- zaburzenia świadomości;
- zaczerwienienie twarzy;
- żółtaczka.
Leczenie ostrego zapalenia trzustki:
W pierwszej kolejności najważniejsze jest usunięcie czynników, które wywołały ostre zapalenie trzustki. W razie konieczności stosowane są leki przeciwbólowe oraz uzupełnianie płynów ustrojowych i niedoboru elektrolitów. Bardzo ważne jest przestrzeganie diety ubogotłuszczowej i lekkostrawnej. Jeśli chory nie jest w stanie przyjmować posiłków po 48 godzinach głodówki, należy rozpocząć żywienie dojelitowe przez zgłębnik nosowo-jelitowy. W ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki należy włączyć antybiotykoterapię, która wyeliminuje powikłania związane z rozwojem bakterii w organizmie chorego. Kolejnym etapem jest leczenie różnych powikłań OZT.
Gdy powyższe metody nie są skuteczne lub zostaje zdiagnozowane martwicze zapalenie trzustki, pozostaje jedynie leczenie chirurgiczne.
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT)
Przewlekły proces zapalny prowadzący do postępowego, nieodwracalnego zniszczenia trzustki i jej niewydolności zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej.
Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki:
- długoterminowe nadużywanie alkoholu - główna przyczyna odpowiadająca 80% przypadków PZT;
- nawracające epizody ostrego zapalenia trzustki;
- przewlekle stosowane leki;
- nadczynność przytarczyc;
- przewlekła niewydolność nerek;
- wrodzone zapalenie trzustki;
- brak uchwytnej przyczyny.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki:
- przewlekłe bóle brzucha - w nadbrzuszu, promieniujące do pleców. Występują po obfitych posiłkach lub po spożyciu alkoholu;
- wzdęcie brzucha;
- wymioty, biegunka;
- utrata masy ciała, niedożywienie;
- wyniszczenie organizmu;
- nietolerancja pokarmów tłuszczowych- stolce tłuszczowe;
- cukrzyca- w zaawansowanej postaci PZT.
Leczenie
Przede wszystkim obowiązuje całkowity zakaz picia alkoholu i palenia tytoniu. Powinno się stosować dietę bogatokaloryczną i bogatobiałkową. Posiłki o małej objętości należy spożywać często, dzięki czemu odciąża się trzustkę. Chorzy powinni zmniejszyć spożywanie pokarmów bogatotłuszczowych.
Leczenie farmakologiczne opiera się na podawaniu leków przeciwbólowych oraz enzymów trzustkowych, które wspomogą trawienie spożytych pokarmów. W przewlekłym zapaleniu trzustki również należy leczyć powikłania, np. takie jak cukrzyca.
Leczenie chirurgiczne jest stosowane, gdy inne metody zawiodą i brak jest poprawy stanu chorego.
Badania w chorobach trzustki
W pierwszej kolejności wykonywane jest badanie brzucha poprzez obmacywanie, osłuchiwanie i opukiwanie. Wykonuje się też pomiar ciśnienia i tętna. Podstawą jest wykonanie badania krwi obejmujące jej morfologię oraz stwierdzenie aktywności enzymów trzustkowych we krwi- amylazy i lipazy. Bada się też stężenie wapnia, glukozy i elektrolitów. Obrazowymi badaniami są USG jamy brzusznej oraz tomografia komputerowa (TK). W celu potwierdzenia postawionej diagnozy wykonuje się biopsję cienkoigłową pod kontrolą USG. Często robi się zdjęcie RTG nadbrzusza i klatki piersiowej.
Rak trzustki
Najczęściej występującym typem raka trzustki jest gruczolakorak. Wywodzi się on z komórek budujących przewody trzustkowe. Lokalizuje się w głowie trzustki (70% przypadków), trzonie (20% przypadków) lub w ogonie (10% przypadków). Średni wiek zachorowania wynosi u mężczyzn 67 lat, zaś u kobiet 75 lat. Rak ten zdecydowanie częściej pojawia się u mężczyzn. Jest trzecim najczęściej występującym rakiem przewodu pokarmowego po raku okrężnicy (jelita grubego) i żołądka. Nowotwór charakteryzuje się wczesnymi przerzutami drogą naczyń krwionośnych i chłonnych. Jest trudny w rozpoznaniu i leczeniu oraz jego wystąpienie wiąże się ze złym rokowaniem. Przyczyny jego powstania nie są do końca poznane. Głównymi czynnikami ryzyka rozwoju są palenie tytoniu i spożywanie alkoholu, przewlekłe zapalenie trzustki, predyspozycje genetyczne, otyłość i cukrzyca.
Brak wczesnych objawów utrudnia diagnozę raka trzustki. Dolegliwości odczuwane przez pacjenta są bardzo podobne do objawów przewlekłego zapalenia trzustki. Są to: bóle w nadbrzuszu i plecach, dyskomfort w jamie brzusznej, utrata apetytu, spadek masy ciała, biegunka, nudności, wymioty. Bardziej charakterystycznym objawem, lecz późnym, jest żółtaczka występująca przy lokalizacji guza w głowie trzustki oraz objaw Courvoisiera- wyczuwalny przez powłoki brzucha powiększony pęcherzyk żółciowy. Może wystąpić zakrzepica, cukrzyca, nieprawidłowa tolerancja glukozy oraz krwawienia z przewodu pokarmowego i wodobrzusze.
Leczenie można rozpocząć od radio- lub chemioterapii z następowym zabiegiem chirurgicznym polegającym na usunięciu części lub całej trzustki wraz z węzłami chłonnymi.
