Czerniak - najczê¶ciej zadawane pytania. Odpowiadamy.

Wiele mówi siê o szkodliwym wp³ywie s³oñca na skórê oraz o czerniaku. Czêsto jednak nie wiemy, jak rozpoznaæ podejrzane zmiany skórne i co nale¿y z nimi robiæ.
Gdy jak po mapie wodzisz palcem po skórze, odkrywasz wiele szczegó³ów: rysunek naczyñ krwiono¶nych, kratery porów, doliny zmarszczek, puch maleñkich w³osków.



Co rusz mo¿esz napotkaæ tak¿e samotn± wyspê - znamiê barwnikowe. Mo¿e mieæ kolor piasku pustyni, gliny, urodzajnej ziemi lub hebanu. Na przestrzeni blisko dwóch metrów kwadratowych powierzchni skóry tych wysp mo¿e byæ kilka lub kilkadziesi±t. Jedne pojawi³y siê ju¿ w dzieciñstwie, drugie ca³kiem niedawno. Niektóre schowa³y siê pod w³osami, w za³amaniu palców stóp, na po¶ladku. Aby sprawdziæ, czy nie zmieniaj± swojego wygl±du, co mog³oby ¶wiadczyæ o rakowaceniu, musisz je wszystkie odnale¼æ, poznaæ i obserwowaæ. Dok³adnie przygl±daæ trzeba siê tak¿e ca³ej powierzchni skóry. Czerniak, z³o¶liwy nowotwór, mo¿e rozwin±æ siê nie tylko ze znamienia barwnikowego, ale tak¿e z komórek skóry. Poniewa¿ nikt nie jest w stanie sam obejrzeæ ca³ego swojego cia³a, a ocena stanu skóry wymaga fachowej wiedzy, musisz przynajmniej raz w roku (a przy wielu znamionach co 3-6 miesiêcy) odwiedzaæ dermatologa.

Dlaczego niektóre znamiona powinno siê natychmiast usun±æ, a inne mo¿na pozostawiæ w spokoju?

Dermatolog zaleci na pewno usuniêcie znamienia, które znajduje siê w miejscu czêsto, regularnie dra¿nionym, na przyk³ad na ow³osionej skórze g³owy, przy ko³nierzyku, przy zapiêciu biustonosza, na wysoko¶ci paska od spodni, na stopie, w okolicach narz±dów p³ciowych (tam s± dra¿nione szorstkimi w³oskami i bielizn±). Szczególnie trzeba uwa¿aæ na znamiona znajduj±ce siê w miejscach czêsto i silnie nas³onecznianych: na ramionach i przedramionach, na twarzy i szyi. To w³a¶nie promienie ultra-fioletowe powoduj± przemianê ³agodnych znamion w z³o¶liwego czerniaka.

Czy znamiê, które nagle pojawi siê na skórze i szybko ro¶nie, to czerniak?

Mo¿e tak byæ, ale nie musi. Konieczna jest kontrola u lekarza, choæ czêsto nawet wykwalifikowany lekarz nie jest w stanie wydaæ stuprocentowo pewnej diagnozy. W takich kontrowersyjnych przypadkach zaleca siê prawie zawsze wyciêcie znamienia. Dopiero analiza histopatologiczna daje odpowied¼, jaki charakter mia³a szybko powiêkszaj±ca siê zmiana. Pozwala te¿ ustaliæ, czy, je¶li znamiê zawiera³o komórki nowotworowe, usuniêto je z bezpiecznym i wystarczaj±cym zapasem skóry. Je¿eli nawet zmiana oka¿e siê ³agodna, lepiej, ¿e zosta³a usuniêta. Z czasem mog³aby staæ siê z³o¶liwa.

Czy to prawda, ¿e znamion lepiej "nie ruszaæ", bo wtedy zaczynaj± siê "paskudziæ"?

Je¶li chodzi o czêste dra¿nienie, drapanie znamion, to rzeczywi¶cie im to szkodzi. Ale ta zasada absolutnie nie dotyczy chirurgicznego usuwania! Je¶li lekarz zaleci wyciêcie, koniecznie trzeba to zrobiæ. Opinia o tym, ¿e raz ruszone znamiê mo¿e siê "uz³o¶liwiæ", wynika prawdopodobnie z nieporozumienia - je¶li kto¶ zbyt pó¼no zdecydowa³ siê na wyciêcie czerniaka i choroba zd±¿y³a rozwin±æ siê ju¿ na tyle, ¿e pojawi³y siê przerzuty do organów wewnêtrznych, rzeczywi¶cie wyciêcie czerniaka nie zastopuje choroby. Wtedy mo¿e pojawiæ siê uproszczenie - wyci±³ znamiê, a zachorowa³ na raka. Nie ma w tym jednak ¿adnych logicznych podstaw.

Czy podejrzane znamiê trzeba wyci±æ? Nie ma alternatywnej metody?

Nie ma. Wypalanie laserem lub metod± elektrokoagulacji, kriochirurgia s± niedopuszczalne, bo niszcz± usuwan± tkankê. Tymczasem wyciêty materia³ trzeba zbadaæ histopatologicznie. W przeciwnym razie nie wiadomo, z jak± zmian± mieli¶my do czynienia i czy nale¿y zaaplikowaæ leczenie uzupe³niaj±ce. Znamiê mo¿na wyci±æ w warunkach ambulatoryjnych. Zabieg przeprowadza siê w znieczuleniu miejscowym, trwa on od kilku minut do pó³ godziny. Nastêpnie zak³ada siê szwy i pacjent idzie do domu.

Co maj± zrobiæ osoby z wieloma znamionami i to w widocznym miejscu? Jak je wszystkie usun±æ?

Przede wszystkim nale¿y udaæ siê do dermatologa. On oceni, które ze znamion powinny byæ usuniête, a które mo¿na zostawiæ. Byæ mo¿e wiêkszo¶æ to zmiany niegro¼ne, które trzeba obserwowaæ, ale mo¿na z nimi spokojnie ¿yæ (pod warunkiem ¿e bêdzie siê je chroniæ przed s³oñcem i przykrywaæ wysokimi filtrami UV). Je¶li jednak trzeba bêdzie kilka usun±æ, chirurg oceni, czy mo¿na to zrobiæ naraz, czy lepiej roz³o¿yæ zabieg na raty. Przy usuwaniu kilku znamion problemem jest g³ównie czas dzia³ania znieczulenia miejscowego.

Kto jest najbardziej nara¿ony na czerniaka?

Osoby o jasnej karnacji, ³atwo ulegaj±ce oparzeniom s³onecznym. Powinny one jak ognia unikaæ opalania i stosowaæ kremy z najwy¿szymi filtrami (tzw. sunblockery). Niebezpieczne s± bowiem wszelkie oparzenia s³oneczne, szczególnie je¶li nast±pi³y w okresie wczesnego dzieciñstwa. Wszyscy, którzy przypominaj± sobie, ¿e kiedy¶ po k±pieli s³onecznej ich skóra p³onê³a czerwieni±, wyst±pi³y na niej b±ble, naskórek siê ³uszczy³, powinni zachowaæ szczególne ¶rodki ostro¿no¶ci: nie opalaæ siê, stosowaæ wysokie filtry UV i regularnie zg³aszaæ siê na kontrole do dermatologa. Paradoksalnie na czerniaka zapadaj± czê¶ciej osoby, które na co dzieñ pracuj± w zamkniêtych pomieszczeniach i niemal nie widuj± s³oñca, a raz do roku funduj± sobie dwutygodniowe wakacje na pla¿y. Takie nag³e nas³onecznienie jest dla skóry bardzo gro¼ne. Zdarza siê nawet, ¿e czerniak rozwija siê na nienas³onecznianej zwykle skórze po jednorazowym oparzeniu s³onecznym (np. na po¶ladku). Do czêstych kontroli u dermatologa zobowi±zani s± tak¿e ci, którzy maj± wiele znamion na skórze, szczególnie je¶li s± to znamiona tzw. atypowe (czyli ¼le wypadaj±ce w te¶cie ABCDE).

Czy czerniak atakuje tylko osoby doros³e?

Niestety, nie, ten nowotwór zdarza siê tak¿e u osób m³odych, a nawet kilku- czy kilkunastoletnich dzieci. Dlatego skórê dzieci trzeba kontrolowaæ u dermatologa, a same maluchy chroniæ przed s³oñcem, choæ w tej kwestii nadal pokutuj± przes±dy - rumiana buzia wygl±da zdrowiej, bladym dzieciom grozi krzywica. Dementujemy je - opalone dzieci wcale nie s± zdrowsze od tych o jasnej karnacji, a dla zsyntetyzowania witaminy D wystarczy parê minut nas³onecznienia niewielkiej powierzchni cia³a. U ma³ych dzieci znamiona barwnikowe wystêpuj± rzadko, najczê¶ciej przybywa ich z czasem. Nie znaczy to, ¿e ka¿de znamiê, które pojawi siê u malucha, jest pocz±tkiem raka. Trzeba je po prostu dobrze obejrzeæ i pokazaæ lekarzowi, a potem chroniæ przed dzia³aniem s³oñca.

Na czym polega kontrola znamion u dermatologa?

To proste i bezbolesne badanie, do którego nie trzeba siê specjalnie przygotowywaæ. Wprawdzie mo¿e byæ dla niektórych nieco krêpuj±ce, ale warto przemóc wstyd. Dermatolog nie ocenia naszej urody ani nie szuka fa³dek t³uszczu, chce nam tylko pomóc, ogl±daj±c skórê milimetr po milimetrze. Lekarz poprosi, ¿eby¶ siê rozebra³a, a potem bardzo dok³adnie przez specjaln± lupê z pod¶wietleniem (dermatoskop) powiêkszaj±c± obraz 10-70 razy obejrzy twoj± skórê. Dermatolog smaruje znamiona specjalnym olejem, a nastêpnie "prze¶wietla" je strumieniem zwyk³ego bia³ego ¶wiat³a i obserwuje, co siê wewn±trz dzieje. Ocenia ka¿de znamiê wed³ug testu ABCDE, tyle ¿e ma du¿o bardziej dok³adny obraz - dziêki przyrz±dowi widzi nawet przenikanie barwnika w poszczególne w³ókna tkanki. Lekarz nie jest w stanie oceniæ w takim badaniu, czy w znamieniu nie ma ani jednej komórki nowotworowej, ale mo¿e sprawdziæ, czy "architektura" zmiany nie jest zaburzona. Dokonuje punktacji wszystkich parametrów znamienia i na tej podstawie uznaje, czy jest ono prawid³owe, czy te¿ budzi podejrzenia. Rozpoznawalno¶æ nieprawid³owych zmian w badaniu za pomoc± dermatoskopu wynosi do 80 proc. Warto wybraæ takiego dermatologa, który dysponuje tym sprzêtem i ma do¶wiadczenie w ocenianiu znamion.

Kiedy najlepiej zdecydowaæ siê na usuniêcie znamienia?

Je¶li lekarz poleci je wyci±æ, najlepiej zdecydowaæ siê na zabieg w³a¶nie teraz - jesieni±, zim±. Tego typu zabiegów nie powinno siê wykonywaæ wiosn± ani latem (chyba ¿e istnieje taka konieczno¶æ), bowiem rany gorzej siê goj±, gdy obficie siê pocimy. Nadto nie powinno siê ¶wie¿ych blizn wystawiaæ na dzia³anie s³oñca, bo mog± ¼le siê goiæ, przerastaæ, barwiæ siê.

Czy czerniak to czêsto wystêpuj±ca choroba?

Na szczê¶cie nie tak bardzo, ale za to naprawdê gro¼na. W ostatnich latach notuje siê pewien wzrost zachorowañ, ale dermatolodzy szacuj±, ¿e spowodowane jest to lepszym ni¿ dot±d rozpoznawaniem schorzenia i wzrostem ¶wiadomo¶ci pacjentów. Czerniak wykryty nie do¶æ wcze¶nie powoduje przerzuty, a takie stadium nie daje wiêkszych nadziei. Pozosta³e nowotwory skóry s± z³o¶liwe jedynie miejscowo, tzn. w³a¶ciwie nie daj± przerzutów. Nale¿± do nich nab³oniak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy. Leczy siê je do¶æ ³atwo i skutecznie. Je¿eli zostan± wyciête szybko (by uniemo¿liwiæ rozrastanie siê do monstrualnych wielko¶ci), nie powinny byæ powodem do zmartwienia.

Co powinno nas zaniepokoiæ?

Mówi±c najpro¶ciej - jakakolwiek zmiana: symetrii, koloru, wielko¶ci, zarysu, kszta³tu, wypuk³o¶ci znamienia. Znamiê ocenia siê wed³ug tzw. klucza ABCDE.

- A - asymetria - prawid³owe znamiê powinno byæ symetryczne w obu p³aszczyznach (wzd³u¿ osi pionowej i poziomej). Je¶li która¶ czê¶æ zaczyna siê rozrastaæ, koniecznie trzeba skonsultowaæ siê z lekarzem.

- B- brzeg - powinien byæ równiutki, odcinaæ siê wyra¼nie od ja¶niejszej barwy skóry. ¬le, je¶li robi siê rozmyty, niewyra¼ny, postrzêpiony, poprzerastany.

- C- kolor (ang. colour) - id¼ do lekarza ze znamieniem, w którym wyodrêbniasz

- 3-4 kolory (od jasnego br±zu po czerñ, z dodatkiem bieli, czerwieni). Znamiê typowe i "nieszkodliwe" jest jednobarwne, jednolite. Najmniej podejrzane s± znamiona jasne.

- D- ¶rednica (ang. diameter) - znamiê powy¿ej 5-7 mm nie musi byæ niebezpieczne, ale wymaga konsultacji dermatologa.

- E- wypuk³o¶æ (ang. elevation) - je¿eli p³askie dot±d znamiê zaczyna rosn±æ lub pojawi siê w nim wystaj±ca grudka czy guzek, to jest to powód do niepokoju i szybkiej wizyty u lekarza.

Ponadto niepokoj±ce s± takie objawy jak swêdzenie, krwawienie, zaczerwienienie lub jasna aureola wokó³ znamienia. Szczególnie dok³adnie przebadaæ trzeba znamiona, które pojawiaj± siê ok. 50.-60. roku ¿ycia. Statystycznie czê¶ciej przekszta³caj± siê one w czerniaka.

Pieprzyki, brodawki...

O zmianach skórnych czêsto mówimy: pieprzyk, brodawka. Tymczasem pieprzyki w ogóle nie s± znane medycynie, a brodawki to rzecz z zupe³nie innej bajki.

- Brodawki wirusowe powstaj± na d³oni, na stopach, twarzy. S± bezbarwn± wypuk³o¶ci± skóry. Usuwa siê je chirurgicznie, zamra¿aj±c ciek³ym azotem lub stosuj±c specjalne lakiery.

- Brodawki ³ojotokowe powstaj± w miejscach mocno nas³onecznianych jako objaw starzenia siê naskórka. S± wypuk³e, szorstkie, nieco t³uste w dotyku. Mog± byæ w kolorze skóry, br±zowe, czarne. Tylko do¶wiadczony lekarz pozna, czy jest to brodawka, znamiê czy czerniak. Usuwa siê je chirurgicznie, zeskrobuje lub zamra¿a.

Warto o tym wiedzieæ

- Czerniak to skupisko melanocytów (komórek produkuj±cych barwnik - melaninê), które uleg³y przemianie w z³o¶liw± zmianê nowotworow±. Melanocyty znajduj± siê w skórze, b³onach ¶luzowych oraz naczyniówce oka.

- Tworzy siê najczê¶ciej w obrêbie istniej±cego ju¿ znamienia barwnikowego lub powstaje samoistnie na skórze. Mo¿e siê tak¿e pojawiæ w miejscach, w których siê go zupe³nie nie spodziewamy: na wewnêtrznej stronie powieki, a nawet w odbycie.

- Wcze¶nie wykryty czerniak mo¿e byæ w stu procentach wyleczony. Dlatego tak wa¿ne jest, by regularnie, za pomoc± badania dermatoskopem, sprawdzaæ u lekarza zdrowie swojej skóry.

Czytaj tak¿e:

Z³o¶liwa plama soczewicowata

Kaszaki

Prosaki

W³ókniaki

Przebarwienia skórne