Czerniak - najczę¶ciej zadawane pytania. Odpowiadamy.

Joanna Szulc 11.05.2011 11:57

Wiele mówi się o szkodliwym wpływie słońca na skórę oraz o czerniaku. Często jednak nie wiemy, jak rozpoznać podejrzane zmiany skórne i co należy z nimi robić.

Znamiona na skórze, które w naszej ocenie mog± wydawać się niegroĽne, bywaj± zabójcze. Na zdjęciu rak skóry: czerniak

Shutterstock

Otwórz galerię Na Gazeta.pl

Gdy jak po mapie wodzisz palcem po skórze, odkrywasz wiele szczegółów: rysunek naczyń krwiono¶nych, kratery porów, doliny zmarszczek, puch maleńkich włosków.

Co rusz możesz napotkać także samotn± wyspę - znamię barwnikowe. Może mieć kolor piasku pustyni, gliny, urodzajnej ziemi lub hebanu. Na przestrzeni blisko dwóch metrów kwadratowych powierzchni skóry tych wysp może być kilka lub kilkadziesi±t. Jedne pojawiły się już w dzieciństwie, drugie całkiem niedawno. Niektóre schowały się pod włosami, w załamaniu palców stóp, na po¶ladku. Aby sprawdzić, czy nie zmieniaj± swojego wygl±du, co mogłoby ¶wiadczyć o rakowaceniu, musisz je wszystkie odnaleĽć, poznać i obserwować. Dokładnie przygl±dać trzeba się także całej powierzchni skóry. Czerniak, zło¶liwy nowotwór, może rozwin±ć się nie tylko ze znamienia barwnikowego, ale także z komórek skóry. Ponieważ nikt nie jest w stanie sam obejrzeć całego swojego ciała, a ocena stanu skóry wymaga fachowej wiedzy, musisz przynajmniej raz w roku (a przy wielu znamionach co 3-6 miesięcy) odwiedzać dermatologa.

Dlaczego niektóre znamiona powinno się natychmiast usun±ć, a inne można pozostawić w spokoju?

Dermatolog zaleci na pewno usunięcie znamienia, które znajduje się w miejscu często, regularnie drażnionym, na przykład na owłosionej skórze głowy, przy kołnierzyku, przy zapięciu biustonosza, na wysoko¶ci paska od spodni, na stopie, w okolicach narz±dów płciowych (tam s± drażnione szorstkimi włoskami i bielizn±). Szczególnie trzeba uważać na znamiona znajduj±ce się w miejscach często i silnie nasłonecznianych: na ramionach i przedramionach, na twarzy i szyi. To wła¶nie promienie ultra-fioletowe powoduj± przemianę łagodnych znamion w zło¶liwego czerniaka.

Czy znamię, które nagle pojawi się na skórze i szybko ro¶nie, to czerniak?

Może tak być, ale nie musi. Konieczna jest kontrola u lekarza, choć często nawet wykwalifikowany lekarz nie jest w stanie wydać stuprocentowo pewnej diagnozy. W takich kontrowersyjnych przypadkach zaleca się prawie zawsze wycięcie znamienia. Dopiero analiza histopatologiczna daje odpowiedĽ, jaki charakter miała szybko powiększaj±ca się zmiana. Pozwala też ustalić, czy, je¶li znamię zawierało komórki nowotworowe, usunięto je z bezpiecznym i wystarczaj±cym zapasem skóry. Jeżeli nawet zmiana okaże się łagodna, lepiej, że została usunięta. Z czasem mogłaby stać się zło¶liwa.

Czy to prawda, że znamion lepiej "nie ruszać", bo wtedy zaczynaj± się "paskudzić"?

Je¶li chodzi o częste drażnienie, drapanie znamion, to rzeczywi¶cie im to szkodzi. Ale ta zasada absolutnie nie dotyczy chirurgicznego usuwania! Je¶li lekarz zaleci wycięcie, koniecznie trzeba to zrobić. Opinia o tym, że raz ruszone znamię może się "uzło¶liwić", wynika prawdopodobnie z nieporozumienia - je¶li kto¶ zbyt póĽno zdecydował się na wycięcie czerniaka i choroba zd±żyła rozwin±ć się już na tyle, że pojawiły się przerzuty do organów wewnętrznych, rzeczywi¶cie wycięcie czerniaka nie zastopuje choroby. Wtedy może pojawić się uproszczenie - wyci±ł znamię, a zachorował na raka. Nie ma w tym jednak żadnych logicznych podstaw.

Czy podejrzane znamię trzeba wyci±ć? Nie ma alternatywnej metody?

Nie ma. Wypalanie laserem lub metod± elektrokoagulacji, kriochirurgia s± niedopuszczalne, bo niszcz± usuwan± tkankę. Tymczasem wycięty materiał trzeba zbadać histopatologicznie. W przeciwnym razie nie wiadomo, z jak± zmian± mieli¶my do czynienia i czy należy zaaplikować leczenie uzupełniaj±ce. Znamię można wyci±ć w warunkach ambulatoryjnych. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, trwa on od kilku minut do pół godziny. Następnie zakłada się szwy i pacjent idzie do domu.

Co maj± zrobić osoby z wieloma znamionami i to w widocznym miejscu? Jak je wszystkie usun±ć?

Przede wszystkim należy udać się do dermatologa. On oceni, które ze znamion powinny być usunięte, a które można zostawić. Być może większo¶ć to zmiany niegroĽne, które trzeba obserwować, ale można z nimi spokojnie żyć (pod warunkiem że będzie się je chronić przed słońcem i przykrywać wysokimi filtrami UV). Je¶li jednak trzeba będzie kilka usun±ć, chirurg oceni, czy można to zrobić naraz, czy lepiej rozłożyć zabieg na raty. Przy usuwaniu kilku znamion problemem jest głównie czas działania znieczulenia miejscowego.

Kto jest najbardziej narażony na czerniaka?

Osoby o jasnej karnacji, łatwo ulegaj±ce oparzeniom słonecznym. Powinny one jak ognia unikać opalania i stosować kremy z najwyższymi filtrami (tzw. sunblockery). Niebezpieczne s± bowiem wszelkie oparzenia słoneczne, szczególnie je¶li nast±piły w okresie wczesnego dzieciństwa. Wszyscy, którzy przypominaj± sobie, że kiedy¶ po k±pieli słonecznej ich skóra płonęła czerwieni±, wyst±piły na niej b±ble, naskórek się łuszczył, powinni zachować szczególne ¶rodki ostrożno¶ci: nie opalać się, stosować wysokie filtry UV i regularnie zgłaszać się na kontrole do dermatologa. Paradoksalnie na czerniaka zapadaj± czę¶ciej osoby, które na co dzień pracuj± w zamkniętych pomieszczeniach i niemal nie widuj± słońca, a raz do roku funduj± sobie dwutygodniowe wakacje na plaży. Takie nagłe nasłonecznienie jest dla skóry bardzo groĽne. Zdarza się nawet, że czerniak rozwija się na nienasłonecznianej zwykle skórze po jednorazowym oparzeniu słonecznym (np. na po¶ladku). Do częstych kontroli u dermatologa zobowi±zani s± także ci, którzy maj± wiele znamion na skórze, szczególnie je¶li s± to znamiona tzw. atypowe (czyli Ľle wypadaj±ce w te¶cie ABCDE).

Czy czerniak atakuje tylko osoby dorosłe?

Niestety, nie, ten nowotwór zdarza się także u osób młodych, a nawet kilku- czy kilkunastoletnich dzieci. Dlatego skórę dzieci trzeba kontrolować u dermatologa, a same maluchy chronić przed słońcem, choć w tej kwestii nadal pokutuj± przes±dy - rumiana buzia wygl±da zdrowiej, bladym dzieciom grozi krzywica. Dementujemy je - opalone dzieci wcale nie s± zdrowsze od tych o jasnej karnacji, a dla zsyntetyzowania witaminy D wystarczy parę minut nasłonecznienia niewielkiej powierzchni ciała. U małych dzieci znamiona barwnikowe występuj± rzadko, najczę¶ciej przybywa ich z czasem. Nie znaczy to, że każde znamię, które pojawi się u malucha, jest pocz±tkiem raka. Trzeba je po prostu dobrze obejrzeć i pokazać lekarzowi, a potem chronić przed działaniem słońca.

Na czym polega kontrola znamion u dermatologa?

To proste i bezbolesne badanie, do którego nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Wprawdzie może być dla niektórych nieco krępuj±ce, ale warto przemóc wstyd. Dermatolog nie ocenia naszej urody ani nie szuka fałdek tłuszczu, chce nam tylko pomóc, ogl±daj±c skórę milimetr po milimetrze. Lekarz poprosi, żeby¶ się rozebrała, a potem bardzo dokładnie przez specjaln± lupę z pod¶wietleniem (dermatoskop) powiększaj±c± obraz 10-70 razy obejrzy twoj± skórę. Dermatolog smaruje znamiona specjalnym olejem, a następnie "prze¶wietla" je strumieniem zwykłego białego ¶wiatła i obserwuje, co się wewn±trz dzieje. Ocenia każde znamię według testu ABCDE, tyle że ma dużo bardziej dokładny obraz - dzięki przyrz±dowi widzi nawet przenikanie barwnika w poszczególne włókna tkanki. Lekarz nie jest w stanie ocenić w takim badaniu, czy w znamieniu nie ma ani jednej komórki nowotworowej, ale może sprawdzić, czy "architektura" zmiany nie jest zaburzona. Dokonuje punktacji wszystkich parametrów znamienia i na tej podstawie uznaje, czy jest ono prawidłowe, czy też budzi podejrzenia. Rozpoznawalno¶ć nieprawidłowych zmian w badaniu za pomoc± dermatoskopu wynosi do 80 proc. Warto wybrać takiego dermatologa, który dysponuje tym sprzętem i ma do¶wiadczenie w ocenianiu znamion.

Kiedy najlepiej zdecydować się na usunięcie znamienia?

Je¶li lekarz poleci je wyci±ć, najlepiej zdecydować się na zabieg wła¶nie teraz - jesieni±, zim±. Tego typu zabiegów nie powinno się wykonywać wiosn± ani latem (chyba że istnieje taka konieczno¶ć), bowiem rany gorzej się goj±, gdy obficie się pocimy. Nadto nie powinno się ¶wieżych blizn wystawiać na działanie słońca, bo mog± Ľle się goić, przerastać, barwić się.

Czy czerniak to często występuj±ca choroba?

Na szczę¶cie nie tak bardzo, ale za to naprawdę groĽna. W ostatnich latach notuje się pewien wzrost zachorowań, ale dermatolodzy szacuj±, że spowodowane jest to lepszym niż dot±d rozpoznawaniem schorzenia i wzrostem ¶wiadomo¶ci pacjentów. Czerniak wykryty nie do¶ć wcze¶nie powoduje przerzuty, a takie stadium nie daje większych nadziei. Pozostałe nowotwory skóry s± zło¶liwe jedynie miejscowo, tzn. wła¶ciwie nie daj± przerzutów. Należ± do nich nabłoniak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy. Leczy się je do¶ć łatwo i skutecznie. Jeżeli zostan± wycięte szybko (by uniemożliwić rozrastanie się do monstrualnych wielko¶ci), nie powinny być powodem do zmartwienia.

Co powinno nas zaniepokoić?

Mówi±c najpro¶ciej - jakakolwiek zmiana: symetrii, koloru, wielko¶ci, zarysu, kształtu, wypukło¶ci znamienia. Znamię ocenia się według tzw. klucza ABCDE.

- A - asymetria - prawidłowe znamię powinno być symetryczne w obu płaszczyznach (wzdłuż osi pionowej i poziomej). Je¶li która¶ czę¶ć zaczyna się rozrastać, koniecznie trzeba skonsultować się z lekarzem.

- B- brzeg - powinien być równiutki, odcinać się wyraĽnie od ja¶niejszej barwy skóry. ¬le, je¶li robi się rozmyty, niewyraĽny, postrzępiony, poprzerastany.

- C- kolor (ang. colour) - idĽ do lekarza ze znamieniem, w którym wyodrębniasz

- 3-4 kolory (od jasnego br±zu po czerń, z dodatkiem bieli, czerwieni). Znamię typowe i "nieszkodliwe" jest jednobarwne, jednolite. Najmniej podejrzane s± znamiona jasne.

- D- ¶rednica (ang. diameter) - znamię powyżej 5-7 mm nie musi być niebezpieczne, ale wymaga konsultacji dermatologa.

- E- wypukło¶ć (ang. elevation) - jeżeli płaskie dot±d znamię zaczyna rosn±ć lub pojawi się w nim wystaj±ca grudka czy guzek, to jest to powód do niepokoju i szybkiej wizyty u lekarza.

Ponadto niepokoj±ce s± takie objawy jak swędzenie, krwawienie, zaczerwienienie lub jasna aureola wokół znamienia. Szczególnie dokładnie przebadać trzeba znamiona, które pojawiaj± się ok. 50.-60. roku życia. Statystycznie czę¶ciej przekształcaj± się one w czerniaka.

Pieprzyki, brodawki...

O zmianach skórnych często mówimy: pieprzyk, brodawka. Tymczasem pieprzyki w ogóle nie s± znane medycynie, a brodawki to rzecz z zupełnie innej bajki.

- Brodawki wirusowe powstaj± na dłoni, na stopach, twarzy. S± bezbarwn± wypukło¶ci± skóry. Usuwa się je chirurgicznie, zamrażaj±c ciekłym azotem lub stosuj±c specjalne lakiery.

- Brodawki łojotokowe powstaj± w miejscach mocno nasłonecznianych jako objaw starzenia się naskórka. S± wypukłe, szorstkie, nieco tłuste w dotyku. Mog± być w kolorze skóry, br±zowe, czarne. Tylko do¶wiadczony lekarz pozna, czy jest to brodawka, znamię czy czerniak. Usuwa się je chirurgicznie, zeskrobuje lub zamraża.

Warto o tym wiedzieć

- Czerniak to skupisko melanocytów (komórek produkuj±cych barwnik - melaninę), które uległy przemianie w zło¶liw± zmianę nowotworow±. Melanocyty znajduj± się w skórze, błonach ¶luzowych oraz naczyniówce oka.

- Tworzy się najczę¶ciej w obrębie istniej±cego już znamienia barwnikowego lub powstaje samoistnie na skórze. Może się także pojawić w miejscach, w których się go zupełnie nie spodziewamy: na wewnętrznej stronie powieki, a nawet w odbycie.

- Wcze¶nie wykryty czerniak może być w stu procentach wyleczony. Dlatego tak ważne jest, by regularnie, za pomoc± badania dermatoskopem, sprawdzać u lekarza zdrowie swojej skóry.

Czytaj także:

Zło¶liwa plama soczewicowata

Kaszaki

Prosaki

Włókniaki

Przebarwienia skórne

Czerniak - najczę¶ciej zadawane pytania. Odpowiadamy.

Czym zajmuje się laryngolog? Quiz wiedzy o specjalizacjach lekarskich

Choroby

Badania

Najlepsze na Forum

Kalkulatory

Testy

CHOROBY

BADANIA

DOLEGLIWO¦CI

Pielęgnacja

ŻYWIENIE