Układ odpornościowy posługuje się milionami różnorodnych cząsteczek i komórek o wielu funkcjach, które w sumie tworzą jeden z najbardziej złożonych systemów w naszym organizmie. Cała ta mnogość cząsteczek i mechanizmów ma tylko jeden cel: ochronić nas przed wszystkim, co może zakłócić funkcjonowanie ciała. Te zagrożenia to bakterie, wirusy, grzyby oraz komórki rakowe.
Mające około 10 μm (mikrometrów) średnicy limfocyty są głównymi komórkami, którymi dysponuje układ odpornościowy podczas generowania tzw. swoistej odpowiedzi immunologicznej. Potrafią bowiem rozpoznawać i niszczyć antygeny, czyli makrocząsteczki (głównie glikoproteiny) obecne w otoczce drobnoustroju.
Z funkcjonalnego punktu widzenia limfocyty dzieli się na limfocyty (komórki) T, limfocyty (komórki) B oraz (dawniej) komórki NK. U dorosłych osób limfocyty stanowią 20-40 procent całkowitej liczby białych krwinek (leukocytów). Krążą przez większość czasu po organizmie wraz z krwią, ponadto gromadzą się w takich narządach i tkankach limfoidalnych jak śledziona, migdałki, węzły chłonne.
Limfocyty T i limfocyty B powstają z komórek macierzystych w szpiku kostnym. Na początku nie różnią się wyglądem, do różnicowania się komórek T i B dochodzi później. Limfocyty, które zawędrują do grasicy, dojrzewają tam i przekształcają się w komórki T. Te, które pozostały w szpiku kostnym przekształcają się komórki B.
Długość życia limfocytów jest zróżnicowana. Większość ginie po tygodniu lub po kilku miesiącach. Nieliczne długowieczne limfocyty stają się jednak elementem tzw. pamięci immunologicznej. Jest to proces, w wyniku którego limfocyty "zapamiętują" napotkany po raz pierwszy antygen, a następnie przechowują pamięć o nim, czasem nawet do końca życia organizmu. Przy ponownym spotkaniu z antygenem (na przykład, gdy dojdzie do kolejnej infekcji) "wytrenowany" już układ immunologiczny wie, jak walczyć, dzięki temu działa błyskawicznie i uruchamia produkcję przeciwciał ukierunkowanych na konkretnego patogena.
Jak działają limfocyty B (komórki B)?
Są odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał. Limfocyty potrafią wiązać antygeny, czyli obce substancje lub mikroorganizmy, dzięki receptorom znajdującym się na ich powierzchni, a następnie pomagają w usuwaniu ich z organizmu. Każdy limfocyt posiada inny receptor, który rozpoznaje i wiąże się z określonym (unikalnym) antygenem. Takich limfocytów mamy bardzo dużo, stąd też organizm jest w stanie rozpoznać naprawdę sporo antygenów.
Gdy limfocyt zwiąże się z antygenem, namnaża się, dzięki czemu powstaje armia sklonowanych komórek. Część z nich przekształca się w komórki plazmatyczne, które następnie przystępują do produkcji przeciwciał wyglądających jak receptory prekursorowego limfocytu B. Przeciwciała zostają uwolnione do krwi i limfy i płyną na spotkanie z patogenem. Dzięki swojej budowie potrafią związać się ze wskazanym antygenem, którego albo niszczą, albo unieszkodliwiają (neutralizują). Przeciwciała są tak długo produkowane, aż organizm całkowicie pozbędzie się intruza.
Część komórek B także się powiela, ale nie przekształca a w komórki plazmatyczne, tylko pozostaje w organizmie jako składnik pamięci immunologicznej.
Limfocyty T (komórki T)
Są odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową. Limfocyty T dojrzewają w grasicy, gdzie namnażają się i różnicują w pomocnicze, regulacyjne i cytotoksyczne komórki T lub stają się komórkami T pamięci. Krążą potem wraz z krwią lub limfą. Pobudzone przez odpowiedni antygen pomocnicze komórki T wydzielają przekaźniki chemiczne zwane cytokinami, które stymulują różnicowanie się komórek B w komórki plazmatyczne, czyli pośrednio wpływają na produkcję przeciwciał.
Inny rodzaj limfocytów T to komórki regulacyjne, które kontrolują reakcję odpornościową.
Limfocyty T cytotoksyczne, wzbudzone przez różne cytokiny, wiążą się z zakażonymi lub nieprawidłowymi komórkami i zabijają je.
Podział funkcjonalny limfocytów T:
- limfocyty Tc – są odpowiedzialne za zabijanie komórek docelowych
- limfocyty Th – wspomagają odpowiedź immunologiczną, wydzielają cytokiny
- limfocyty Treg – hamują odpowiedź immunologiczną, wydzielają cytokiny
- limfocyty Tγδ – uczestniczą w odpowiedzi przeciwzakaźnej i przeciwnowotworowej, m.in. rozpoznają białka szoku cieplnego
- limfocyty NKT – komórki posiadające cechy zarówno limfocytów T, jak i komórek NK.
Komórki NK (ang. natural killer)
Dawniej do limfocytów zaliczano również komórki NK, które jednak, mimo że posiadają morfologię i sposób uśmiercania komórek podobny do limfocytów T, nie potrafią w sposób ukierunkowany rozpoznawać antygenów.
Niemal 10 procent limfocytów krążących w krwi obwodowej to "naturalni zabójcy". Komórki NK są zdolne do spontanicznego zabijania komórek docelowych bez uprzedniej immunizacji przez układ immunologiczny (immunizacja to pobudzanie mechanizmów odpornościowych organizmu do wywołania odpowiedzi immunologicznej). Określa się to mianem naturalnej cytotoksyczności komórkowej. Komórki docelowe w takim przypadku są to komórki zakażone przez wirusy, a także zdegenerowane komórki rakowe.
Są zatem jednym z elementów przeciwzakaźnej i przeciwnowotworowej odporności nieswoistej (naturalnej, wrodzonej), ale jednocześnie pod względem cech i funkcji są niezwykle podobne do limfocytów T.
Komórki NK powstają w wyniku licznych przekształceń komórek macierzystych w szpiku kostnym, potem jednak często ulegają dalszym przemianom w innych tkankach organizmu. Uczestniczą we wczesnej, nieswoistej odpowiedzi immunologicznej, niszczą bowiem nieprawidłowe komórki, które albo są zaatakowane przez wirusy, albo zdegenerowane przez procesy nowotworowe. Istnieje też teoria, że komórki NK są elementem tzw. nadzoru immunologicznego Burneta, czyli mechanizmu kontroli komórek, prowadzonej stale przez układ immunologiczny w celu likwidowania pojawiających się nieustannie komórek nowotworowych.
Limfocyty powyżej normy, limfocyty poniżej normy - co to oznacza
Do podstawowych zaburzeń liczby limfocytów we krwi obwodowej człowieka zaliczamy limfocytozę przebiegającą ze zwiększeniem liczby limfocytów ponad normę, która jest objawem trwających w organizmie procesów zapalnych oraz limfopenię oznaczającą zbyt małą liczbę limfocytów w organizmie.
Normy (różnią się w zależności od przyjętej technologii w danym laboratorium. Zależą też od wieku pacjenta:
- noworodki: 2-10*109/l, 30-65 proc.
- niemowlęta półroczne: 4-13,5 x 109/l, 50-75 proc.
- dzieci w wieku od 1 roku do 3 lat: 4-10,5 x 109/l, 50-70 proc.
- dzieci 4-7 lat : 1,5-7 x 109/l, 32-60 proc.
- dzieci 8-15 lat : 1,5-6 x 109/l, 28-48 proc.
- młodzież 16-21 lat: 1-5 x 109/l, 25-45 proc.
- dorośli: 1-4,5 x 109/l, 20-45 proc.
Limfocyty powyżej normy wskazują zazwyczaj na jakiś stan chorobowy, np. grypę, gruźlicę, świnkę itd. Ponadto poziom limfocytów może wzrosną w wyniku zażywania niektórych leków oraz po przetoczeniu krwi. Leukopenia (zbyt niski poziom limfocytów) świadczy o toczącym się procesie chorobowym (chłoniak, rak kości, białaczka).
