Odporności nieswoista (naturalna, wrodzona) a odporność swoista (adaptacyjna)
Odporność nieswoista (określana też jako odporność naturalna, wrodzona) to reakcja obronna organizmu, nienakierowana na konkretnego patogen, ale służąca organizmowi jako pierwsza linia obrony. Mówi się o niej, że nie wykazuje swoistości w stosunku do żadnego drobnoustroju.
W przeciwieństwie do odporności swoistej, która rozwija się po pewnych czasie, reakcja nieswoista układu immunologicznego jest bardzo szybka i nie wymaga wstępnej aktywacji (czyli kontaktu z patogenem). Z punktu widzenia ewolucyjnego jest starszą formą odporności.
Receptory rozpoznające antygen są niezmienne i dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Ponadto w przypadku odporności naturalnej celem ataku nigdy nie są własne struktury organizmu, czyli ten typ odporności nie grozi nam chorobami autoimmunologicznymi.
Jednak odporność swoista nie uczy organizmu walki z konkretnym patogenem, czyli nie pozostawia trwałej pamięci immunologicznej. Z odpornością nabytą (swoistą) wiążą ją: układ dopełniacza, cytokiny, cząsteczki adhezyjne.
Układ immunologiczny (odpornościowy) współdziała z innymi układami, takimi jak układ nerwowy oraz endokrynny. Obejmuje cały organizm i ma dwa podstawowe zadania. Po pierwsze rozpoznawać i eliminować patogeny oraz zapobiegać nadmiernej reaktywności, areaktywności i autoagresji, prowadzących do alergii, chorób autoimmunologicznych czy odrzucania przeszczepów.
Odporności nieswoista (naturalna, wrodzona)
Na odporność nieswoistą składa się pięć podstawowych mechanizmów, których zadaniem jest zapobieganie wtargnięciu patogenów, czyli wirusów, bakterii, grzybów do wnętrza organizmu.
- Pierwszą linię obrony stanowią bariery mechaniczne, czyli skóra, błony śluzowe układu pokarmowego, oddechowego oraz moczowo-płciowego.
- Drugą są bariery czynnościowe, dzięki którym patogeny są usuwane z organizmu, zanim przenikną dalej i narobią szkód. Są to: perystaltyka jelit, aparat rzęskowy dróg oddechowych, wydzielany przez nabłonek śluz, a także takie czynności jak kaszel i kichanie.
- Mamy też barierę chemiczną, czyli kwasy tłuszczowe pokrywające powierzchnię skóry, enzymy, takie jak lizozym w ślinie, działający bakteriobójczo oraz pepsyna, kwas żołądkowy, peptydy antydrobnoustrojowe.
- Barierę mikrobiologiczną tworzy fizjologiczna flora bakteryjna. I na koniec mamy do dyspozycji przeciwciała IgM, wytwarzane przez limfocyty B1, znajdujące się w wydzielinie śluzowo-surowiczej nabłonka.
- Jeżeli patogen pokona pierwszą i druga linię obrony do akcji wkraczają wyspecjalizowane komórki.
Mamy więc do dyspozycji cały szereg narządów, tkanek i wyspecjalizowanych komórek, wśród których są:
- makrofagi, monocyty, zaliczane do granulocytów obojętnochłonnych (są to komórki żerne)
- granulocyty zasadochłonne (bazofile)
- komórki tuczne (mastocyty)
- komórki NT (natural killers)
- komórki dendrydyczne APC, czyli komórki prezentujące antygen. APC (ang. antigen-presenting cell)
A ponadto:
- białka ostrej fazy (grupa białek surowicy krwi syntetyzowanych przez wątrobę, których stężenie we krwi zmienia się w wyniku odpowiedzi na proces zapalny, takie jak białko C-reaktywne i inne)
- białka szoku cieplnego (HSP - ang. Heat shock proteins) - pojawiają się w odpowiedzi na infekcje, zapalenie, działanie toksyn, promieniowanie UV, głodzenie, niedotlenienie itp.
- lizozym (enzym śliny)
Odporność swoista (nabyta)
W przeciwieństwo do odporności nieswoistej odporność nabyta pojawia się później. Ma do dyspozycji limfocyty B i limfocyty T. Limfocyty B to te ciałka, które zapamiętują patogena i są zdolne do produkcji dużej ilości swoistych przeciwciał (immunoglobulin). Drugi rodzaj limfocytów określa się mianem komórek T.
Ten rodzaj odporności pojawia się po 5-7 dniach od zakażenia. Opiera się o mechanizmy pamięci immunologicznej, czyli zapamiętywania cech swoistych w budowie chemicznej danego patogena. Dzięki temu przy powtórnym spotkaniu z patogenem udaje się szybko wszcząć alarm i pobudzić organizm do produkcji przeciwciał nakierowanych na chorobotwórczy drobnoustrój, a także wszcząć alarm wśród komórek T.
Samo słowo "swoistość" w odniesieniu do odporności oznacza selektywne, czyli wybiórcze łączenie się przeciwciała lub receptora limfocytu z określonym patogenem. Raz uruchomiony proces jest trwały, czyli daje odporność na dłuższy czas, czasem na całe życie.
Odporność swoistą dzieli się w zależności od czasu działania na bierną (czasową) i czynną (trwałą). Każdą z nich można nabyć na dwa sposoby: naturalny (naturalne zakażenia) i sztuczny poprzez szczepienia.
Typy odpowiedzi immunologicznej to odpowiedź komórkowa (gdy patogeny są atakowane bezpośrednio przez limfocyty T) i odpowiedź humoralna (gdy limfocyty B wytwarzają przeciwciała atakujące patogena).
Trzy główne klasy limfocytów T:
- cytotoksyczne – rozpoznają i niszczą komórki z obcym antygenem
- pomocnicze – uwalniają związki aktywujące odpowiedź immunologiczną lub wzmacniającą ją
- supresyjne – hamują odpowiedź immunologiczną, uwalniają cytokiny hamujące aktywność innych limfocytów T i B
