Więcej o chorobach układu pokarmowego na Gazeta.pl
Boli cię brzuch po lewej stronie? Jeśli słyszałeś, że tak objawia się choroba trzustki, pewnie bardzo się niepokoisz. Przedwcześnie. Ból brzucha może mieć wiele przyczyn, trzustka wcale nie musi boleć, a jeśli już, to niekoniecznie w tym miejscu. Skoro jednak zwróciłeś uwagę na ten narząd i chcesz się o niego zatroszczyć, warto dowiedzieć się o nim kilku rzeczy.
1. Trzustka nie musi boleć po lewej stronie
Ten narząd ma zwykle prawie 20 cm długości i ok. 5 cm szerokości. Leży w górnej części jamy brzusznej (nadbrzuszu), poprzecznie do osi długiej (pionu) ciała, głównie pod lewym żebrem. Dolegliwości związane z trzustką mogą jednak wystąpić zarówno po lewej, jak i po prawej stronie nadbrzusza (powyżej pępka).
Typowy ból dla chorób trzustki często promieniuje do pleców lub obejmuje część żeber. Chorzy nieraz mówią o "opasaniu niewidoczną obręczą" całego nadbrzusza (zobacz dokładnie, gdzie zwykle boli, na rysunku w galerii, na górze artykułu). Bólowi towarzyszą nawracające wymioty i silne wzdęcia, szczególnie po zjedzeniu obfitego posiłku. Bywa, że chory obserwuje też spadek apetytu i wagi ciała, stany podgorączkowe, pojawiają się cuchnące biegunki tłuszczowe.
2. Ostre zapalenie trzustki ma specyficzne objawy
Niebezpiecznym schorzeniem trzustki jest jej ostre zapalenie.Objawia się silnymi, promieniującymi bólami brzucha, które bywają zlokalizowane pod pępkiem. Pojawiają się też:
- nudności,
- wymioty,
- zatrzymanie stolca,
- gorączka powyżej 39 st. C.,
- wzrost poziomu cukru we krwi.
Nie wahaj się wzywać pogotowia, gdy podejrzewasz ostre zapalenie trzustki. Choroba zawsze wymaga leczenia szpitalnego.
3. Objawy chorób trzustki łatwo przeoczyć
Bez trzustki prawidłowa przemiana materii u człowieka jest niemożliwa. Ta niewielka fabryka chemiczna umożliwia trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów, a także reguluje poziom cukru we krwi.
To trzustka odpowiada za produkcję kilku ważnych hormonów, przede wszystkim insuliny i glukagonu, które odpowiedzialne są za prawidłową gospodarkę glukozy w organizmie.
Produkuje także enzymy trawienne: trypsynę, chymytrypsynogen, proelastazę, prokarboksypeptydazy A i B, lipazę, amylazę, esterazy, nukleazy. Cała ta mieszanina, zawierająca jeszcze inne składniki, nazywana jest sokiem trzustkowym, który przygotowuje składniki odżywcze do wchłaniania.
Jak to możliwe, że zwykle dość późno zauważamy, że z trzustką dzieje się coś złego? Okazuje się, że czasem narząd przestaje prawidłowo wypełniać swoje funkcje dopiero wtedy, gdy ma już uszkodzone ok. 90 proc. miąższu. Niektóre objawy związane z chorobami trzustki są dyskretne bądź bagatelizowane.
Ból brzucha, któremu towarzyszą wzdęcia, odbijania, często ma umiarkowany charakter, taki "do wytrzymania", więc nie spieszymy się z wizytą u lekarza. Tymczasem specjaliści podkreślają, że nawracających objawów lekceważyć nie można. Sygnałem alarmowym powinny być nie tylko nawracające wymioty i biegunki, ale także:
- nagła utrata wagi,
- tłuszczowe stolce - rzadkie, jasne, żółte lub pomarańczowe o połyskującej powierzchni i wyjątkowo nieprzyjemnym zapachu. Ze względu na konsystencję czasem trudno je spłukać w toalecie, kał nie opada,
- bolesne i gwałtowne wypróżnienia,
- swędzenie skóry,
- gorączka, stany podgorączkowe.
Tłuszczowy stolec może być skutkiem przejedzenia i niestrawności. Skóra czasem swędzi, bo źle toleruje nowy proszek do prania. Utrata wagi może nawet ucieszyć... Niestety, takie tłumaczenia bywają nieobce tym, którzy potem zjawiają się zbyt późno u lekarza.
4. Rak trzustki nie poluje na młodych ludzi
Skuteczność leczenia raka trzustki wciąż jest bardzo niska. Rok od rozpoznania przeżywa zaledwie co piąty chory. Przeżywalność pięcioletnia dotyczy kilku procent. Na raka trzustki zmarło wiele gwiazd, nieraz w młodym wieku, w tym Anna Przybylska, Patrick Swayze czy Steve Jobs. To zapewne przyczyniło się po części do szczególnego zainteresowania tym nowotworem.
Tymczasem, jeśli masz mniej niż 75 lat i nie jesteś obciążony genetycznie rakiem trzustki, ryzyko, że na niego zachorujesz, sięga jednego procenta. Są teorie, że może być wyższe, bo część chorych umiera na powikłania nierozpoznanych guzów NET, ale to wciąż minimalne ryzyko. Gdy choroba występuje w najbliższej rodzinie i masz specyficzną mutację genetyczną, prawdopodobieństwo wzrasta do 17 proc.
Z pewnością osoby obciążone genetycznie powinny być pod opieką lekarza onkologa, regularnie wykonywać badania kontrolne, przestrzegać zasad profilaktyki. Ocaleni to w większości pacjenci świadomi, którzy nie trafili do lekarza dopiero w stadium terminalnym.
5. Pozornie niegroźny uraz brzucha może zniszczyć trzustkę
Stłuczka, silniejsze uderzenie piłką, uraz podczas plenerowych wygłupów: to wszystko może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki, będącego stanem zagrożenia życia. Tymczasem lekceważący stosunek dla uszkodzeń ciała (zwłaszcza gdy nie ma przerwania skóry i krwawienia) jest wciąż dość powszechny.
Bywa, że nawet poszkodowani w wypadkach drogowych, których brzuch jest twardy, napięty i boli, nie chcą jechać do szpitala. Upierają się, że nic im nie jest, a zimne poty i spadek ciśnienia (objawy typowe dla uszkodzenia trzustki) tłumaczą stresem. Owszem, to on może być sprawcą, ale po urazie brzucha trzeba się pokazać lekarzowi. Nie tylko ze względu na zagrożenie dla trzustki, ale także dla wątroby i śledziony. Sama lokalizacja uderzenia nie ma większego znaczenia. Jest sporo narządów, którym uraz brzucha mógł zaszkodzić na tyle, że twoje życie jest zagrożone i pomóc może tylko szybka interwencja lekarska.
6. Trzustka nie lubi alkoholu i papierosów
Do czynników wyraźnie zwiększających ryzyko rozwoju chorób trzustki należy nadmierne spożycie alkoholu. To przyczyna ponad połowy przypadków przewlekłego zapalenia trzustki i niemal 20 proc. ostrego. Szczególnie niebezpieczne są stany upojenia alkoholowego.
Bardzo groźne jest też palenie papierosów. To jeden z głównych powodów rozwoju nowotworów trzustki, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Niestety, palacze najczęściej wiążą ten nałóg niemal wyłącznie z płucami, zapominając, że dym papierosowy sprzyja wielu mutacjom prowadzącym do powstania nowotworów i uszkodzeniu układu krążenia.
7. USG często niewystarczające do oceny stanu trzustki
Jeśli często boli cię brzuch, standardem jest badanie USG. Słusznie, wiele problemów w układzie pokarmowym, także z trzustką, wykrywa się podczas badania USG jamy brzusznej. Jeśli lekarz ci zaleci jego wykonanie z jakiegokolwiek powodu, nie zwlekaj. USG nie boli, zasadniczo nie wymaga specjalnych przygotowań, a może uratować życie, zwłaszcza gdy wykonuje je doświadczony specjalista.
Zarazem z USG trzustki jest pewien problem. Niejednokrotnie narząd jest na nim niewidoczny, bo zasłaniają go gazy. Stąd zalecenie, by przed USG być na czczo ok. 6 godzin i już dobę przed zastosować preparaty wspomagające pozbycie się gazów z jelit (bez recepty, o właściwy zapytaj lekarza, który zleca badanie lub farmaceutę).
Bywa, że nawet staranne przygotowanie nie pomaga. Dlatego w przypadku uzasadnionego podejrzenia zmian w trzustce, nieraz wskazane jest badanie tomograficzne, ultrasonografia endoskopowa i oznaczanie markera CA19-9. W przypadku objawów sugerujących rzadkie guzy neuroendokrynne inne specjalistyczne badania obrazowe i laboratoryjne.
Jeśli jesteś w grupie ryzyka raka i innych chorób trzustki, zwróć uwagę diagnoście na ten problem i poproś o realną, pogłębioną ocenę gruczołu. To już powinien być standard, ale nie zaszkodzi o nim przypomnieć.
8. Czasem wystarczy morfologia
Choroba trzustki może rozwijać się podstępnie, nie dając żadnych wyraźnych sygnałów. Dobrym zwyczajem jest przy każdym badaniu krwi kontrolowanie poziomu enzymu amylazy we krwi (AMI). To zwykle ona pierwsza odstaje od normy, gdy gruczoł zaczyna mieć problemy. Nawet jeśli lekarz odmawia badania, prywatne cię nie zrujnuje (koszt to ok. 10-20 zł). Norma dla amylazy (wartości orientacyjne, referencyjne): 25 - 125 U/l, dla osób powyżej 70. roku życia 20 - 160 U/l. Amylazę można też skontrolować w moczu (wartości referencyjne: < 650 U/l).
Czasem pierwszym sygnałem, że z trzustką dzieje się coś złego, jest podwyższony poziomu leukocytów (tzw. leukocytoza). Leukocytoza może być spowodowana przez wiele innych problemów zdrowotnych, ale wówczas także wymaga wyjaśnienia. Badanie leukocytów wchodzi w skład zwykłej morfologii krwi.
Tanie badania, które ratują życie
9. Dieta przyjazna trzustce nie jest skomplikowana
W przypadku osób zdrowych trzustka nie wymaga specjalnej diety, chociaż nie lubi, gdy nie dbasz o prawidłowe proporcje białek, tłuszczów i węglowodanów w diecie, a zwłaszcza, gdy jest w niej nadmiar tłuszczów nasyconych. Tak, tu nie ma niespodzianki. Trzustka, jak wiele innych narządów, źle toleruje niezdrowe odżywianie.
Za produkty przyjazne temu gruczołowi uchodzą te, które zawierają:
- dużo błonnika,
- witaminy C (np. cytrusy, jabłka, papryka, dzika róża, porzeczki, zielone warzywa liściaste),
- nienasycone kwasy tłuszczowe (ryby, naturalne oleje roślinne).
W przypadku zapalenia trzustki, choroby nowotworowej, po usunięciu trzustki lub po przeszczepie narządu, nie tylko leczenie (w tym uzupełnianie enzymów trzustkowych), ale także odżywianie ustalane jest indywidualnie, pod nadzorem lekarza. Choroby trzustki wiążą się z cukrzycą, więc najczęściej niezbędny jest nadzór diabetologiczny.
