Nie radzimy sobie z rakiem trzustki. Podobnie jak reszta ¶wiata

Chocia¿ rak trzustki nale¿y do stosunkowo rzadkich nowotworów (ok. 2 proc. zachorowañ nowotworowych), prawdopodobnie ju¿ wkrótce bêdzie najczêstsz± przyczyn± zgonów onkologicznych. Mimo ogromnego zaanga¿owania naukowców i lekarzy, walka z nim wci±¿ jest nierówna i zazwyczaj przegrywana. Jest jaka¶ nadzieja?

Wed³ug organizacji Pancreatic Cancer Action Network (PanCan) i Amerykañskiego Towarzystwa Onkologicznego (ACS) ju¿ w przysz³ym roku rak trzustki mo¿e byæ drug± najczêstsz± przyczyn± ¶mierci z powodu nowotworu, tu¿ po raku p³uca (wiêcej na ten temat). Jak ocenia organizacja United European Gastroenterology, która opublikowa³a obszerny raport epidemiologiczny o raku trzustki w Europie, za kilkana¶cie lat mo¿e byæ jeszcze gorzej i ten nowotwór zajmie pierwsze miejsce(1).

Fatalne rokowania, ale...

Przyczyn± takiej sytuacji nie jest drastyczny wzrost zachorowañ na raka trzustki czy gorsze rokowania. Od lat 90. ubieg³ego wieku w³a¶ciwie sytuacja jest stabilna, a nawet nieznacznie siê poprawia. Rzecz w tym, ¿e zdecydowanie poprawia siê skuteczno¶æ leczenia wielu chorób nowotworowych, tak¿e czêstych, wykrywanych w pó¼nym stadium itd. W przypadku raka trzustki pojawiaj± siê nowe leki, odkrywane s± kolejne przyczyny, ale skuteczno¶æ leczenia wci±¿ jest bardzo niska. Rok od rozpoznania prze¿ywa zaledwie co pi±ty chory. Prze¿ywalno¶æ piêcioletnia dotyczy kilku procent.(2) Na raka trzustki zmar³o wiele gwiazd, nieraz w m³odym wieku, w tym Anna Przybylska, Patrick Swayze czy Steve Jobs. To zapewne przyczyni³o siê po czê¶ci do szczególnego zainteresowania tym nowotworem.

Na ¶wiecie nowotwory trzustki rozpoznaje siê rocznie u ponad 200 000 osób. Nieco wiêcej zachorowañ wystêpuje u mê¿czyzn (52 proc.). To nieprawda, ¿e choroba atakuje przede wszystkim bardzo m³odych ludzi. Najczê¶ciej pojawia siê w 7. i 8. dekadzie ¿ycia, a ponad 80 proc. zachorowañ dotyczy osób po 55. roku ¿ycia. W Polsce co roku ponad trzy tysi±ce osób otrzymuje diagnozê: rak trzustki (chocia¿ wed³ug danych szacunkowych zapada na niego nawet siedem tysiêcy(3)). Ponad cztery tysi±ce umiera.

Wed³ug badañ United European Gastroenterology Polska nie jest w czo³ówce ani zachorowañ, ani zgonów - wrêcz przeciwnie zajmujemy 18. miejsce. Marne to jednak pocieszenie, bo ró¿nice miêdzy poszczególnymi krajami s± niewielkie i wszêdzie wyniki s± dramatyczne. Je¶li jednak diagnozujemy siê na czas i odpowiednio, a tak¿e trafimy w dobre rêce (s± takie w naszym kraju), jak±¶ szansê mamy. Dowodzi tego choæby w ksi±¿ce "Rak trzustki. Czyli jak wygraæ z cichym zabójc±", bêd±cej rozmow± z wybitnym specjalist± prof. Paw³em Lampe(4), Magdalena ¯akowska.

¦mieræ s³awnych ludzi z powodu tego nowotworu nie napawa optymizmem. Tymczasem z³e prognozy odbieraj± chorym nadziejê i powoduj±, ¿e nie podejmuj± oni tak zdeterminowanej walki, jak w przypadku innych chorób nowotworowych. A mamy coraz wiêksze mo¿liwo¶ci leczenia raka trzustki, dlatego pacjenci powinni wiêcej ¿±daæ od lekarzy, od siebie, od bliskich i systemu opieki medycznej

- mówi³ na konferencji po¶wiêconej rakowi trzustki prof. Lucjan Wyrwicz, kierownik Kliniki Onkologii i Radioterapii Centrum Onkologii-Instytutu im. Marii Sk³odowskiej-Curie w Warszawie.

Im wiêcej o wiemy o raku trzustki, tym ³atwiej go unikn±æ, a w razie zachorowania - rozpoznaæ i pokonaæ. W leczeniu kluczowy jest czas, bo choroba d³ugo przebiega bezobjawowo, a a gdy te¿ ju¿ wyst±pi±, pozostaje go bardzo niewiele.

Rak trzustki - czynniki ryzyka

Ryzyko zachorowania na raka trzustki niew±tpliwie ro¶nie z wiekiem, ale starzenie siê jest procesem nieuchronnym i tego zmieniæ nie mo¿na. S± jednak takie czynniki, niew±tpliwie wa¿niejsze, na które mamy wp³yw.

Jednym z najlepiej poznanych i udokumentowanych w badaniach epidemiologicznych i eksperymentalnych czynników ryzyka raka trzustki jest palenie papierosów.  Wed³ug Krajowego Rejestru Nowotworów zwiêksza co najmniej dwukrotnie prawdopodobieñstwo rozwoju raka trzustki. Ro¶nie ono zarówno z liczb± wypalanych papierosów, jak i okresem palenia. Ryzyko to  zmniejsza siê dopiero po 10-15 latach od zaprzestania palenia. Szacuje siê, ¿e oko³o 20-30 proc. przypadków raka trzustki jest zwi±zane z paleniem.

Wiêkszo¶æ badañ nie wykaza³a, by alkohol szczególnie sprzyja³ powstaniu raka trzustki. Jest jedno ale: zwiêkszone spo¿ycie alkoholu sprzyja rozwojowi cukrzycy, przewlek³ego zapalenia trzustki i marsko¶ci w±troby. Tymczasem to ustalone czynnikami ryzyka raka trzustki.

Wiele badañ wskazuje, ¿e dieta bogata w t³uszcz zwierzêcy oraz czerwone, przetworzone miêso, a uboga w warzywa i kwas foliowy, sprzyja powstaniu raka trzustki. Nale¿y jednak podkre¶liæ, ¿e wp³yw diety na rozwój raka trzustki nie zosta³ do koñca poznany i nie mo¿na ustaliæ ostatecznych zaleceñ dietetycznych.

Oty³o¶æ, szczególnie brzuszna, jest niezale¿nym czynnikiem ryzyka raka trzustki. S±dzi siê, ¿e jest to wywo³ane zmianami hormonalnymi, zw³aszcza oporno¶ci± tkanek na insulinê (hormon produkowany przez trzustkê). Badania amerykañskie wskazuj±, ¿e ok. osiem procent przypadków raka trzustki wynika z oty³o¶ci. Naukowcy podejrzewaj±, ¿e w nieprzebadanych populacjach w tym kierunku mo¿e byæ podobnie.

Rak trzustki a geny

A¿ co 10. przypadek raka trzustki jest zwi±zany ze stwierdzon± predyspozycj± genetyczn± do tego nowotworu. Najczê¶ciej spotyka siê pacjentów z rodzinnym wystêpowaniem raka trzustki, które jest rozpoznawane, gdy w¶ród cz³onków jednej rodziny na raka trzustki zachorowa³o dwóch lub wiêcej krewnych pierwszego stopnia (czyli rodzice, dzieci, rodzeñstwo).

Ryzyko raka trzustki w takiej sytuacji wzrasta wraz z liczb± krewnych dotkniêtych rakiem trzustki nawet 32-krotnie, je¶li chorowa³o trzech lub wiêcej cz³onków rodziny i gdy zachorowania dotyczy³y osób przed 50. rokiem ¿ycia.

Równie¿ krewni pierwszego stopnia chorych na sporadycznego (tj. bez uchwytnej przyczyny genetycznej) raka trzustki maj± umiarkowanie podwy¿szone ryzyko w porównaniu z ogóln± populacj±.

Zwiêkszone ryzyko raka trzustki wystêpuje równie¿ w niektórych zespo³ach genetycznych, zwykle zwi±zanych z zachorowaniami tak¿e na inne nowotwory. Przyk³adowo:

  • zespó³ rodzinnego wystêpowania znamion atypowych i czerniaka - wzrost ryzyka do 17 proc.
  • dziedziczny rak piersi i jajnika BRCA1 i BRCA2  - ró¿ny i nie do koñca okre¶lony
  • zespó³ Peutz-Jeghersa  - 36 proc.
  • mukowiscydoza 5 proc.
  • dziedziczne zapalenie trzustki 30-40 proc.
  • dziedziczny rak jelita grubego niezwi±zany z polipowato¶ci± - do 5 proc.

Objawy raka trzustki

Organizm zwykle pó¼no sygnalizuje, ¿e choroba nowotworowa zaatakowa³a trzustkê. Nietrudno objawy zlekcewa¿yæ, bo towarzysz± wielu problemom ze zdrowiem, tak¿e b³ahym i przej¶ciowym.

  • Wielu pacjentów wspomina ból brzucha, który zbagatelizowali. W raku trzustki najczê¶ciej jest zlokalizowany w nadbrzuszu, do¶æ czêsto promieniuje do krêgos³upa. Jego nasilenie jest bardzo ró¿ne, bywa ci±g³y lub napadowy. Czasem zmniejsza siê w pozycji tzw. embrionalnej (na boku z podkurczonymi nogami). Czasem towarzyszy mu biegunka, wymioty, wzmo¿one wzdêcia i odbijania.
  • Do¶æ czêsto pojawia siê ¿ó³taczka (¿ó³te zabarwienie skóry, b³on ¶luzowych i oczu), wywo³ana nadmiernym stê¿eniem bilirubiny w surowicy krwi. Czasem mo¿e jej towarzyszyæ odbarwienie stolca i ¶ciemnienie moczu oraz swêdzenie skóry.
  • Pacjenci z rakiem trzustki czêsto maj± cukrzycê lub tzw. upo¶ledzon± tolerancjê glukozy. Zdarza siê, ¿e ¶wie¿o wykryta cukrzyca okazuje siê byæ pierwszym objawem raka trzustki.
  • Typowym objawem choroby nowotworowej jest postêpuj±ce chudniêcie (po czê¶ci mo¿e byæ wywo³ane zaburzeniami trawienia i cukrzyc±) oraz brakiem apetytu.
  • Rak trzustki wytwarza zwi±zki, które sprzyjaj± tworzeniu siê skrzeplin w uk³adzie ¿ylnym i tym samym jest znan± (ale nie jedyn±) przyczyn± zakrzepicy ¿y³ uk³adu g³êbokiego, zatorowo¶ci p³ucnej oraz powierzchownego wêdruj±cego zakrzepowego zapalenia ¿y³.

Uwaga! Czê¶æ pacjentów choruje na tzw. guzy NET (neuroendokrynne). To rzadkie nowotwory, daj±ce nietypowe objawy, w zwi±zku z wydzielanymi przez guza hormonami. Wówczas przebieg choroby jest nietypowy, a objawy mog± dotyczyæ np. uk³adu oddechowego, skóry, a nawet wskazywaæ na chorobê psychiczn±.

Zdecydowanie wiêcej o rozpoznawaniu i leczeniu guzów NET.

Jak rozpoznaæ raka trzustki

Nie ma prostego, taniego i bezpiecznego badania wykrywaj±cego wczesne postaci raka trzustki. Nieprzydatne okaza³o siê choæby oznaczanie markera Ca 19-9, substancji, której stê¿enie mo¿e w tym nowotworze wzrastaæ. Wynik prawid³owy mo¿e wprowadziæ w b³±d, ¿e nie ma problemu. Wynik nieprawid³owy zdarza siê te¿ w innych schorzeniach, tak¿e ³agodnych, a pacjent jest nara¿ony na niepotrzebny stres.To szalenie niebezpieczne(5).

Nie ma równie¿ ustalonego sposobu prewencji w¶ród osób szczególnie zagro¿onych rozwojem raka. Najczê¶ciej proponuje siê udzia³ w badaniach klinicznych maj±cych na celu wy³onienie najlepszego sposobu nadzoru. Obecnie w tego typu eksperymentalnych programach zwykle stosuje siê okresowe badania endosonograficzne (EUS), bêd±ce nowoczesnym narzêdziem diagnostycznym, ³±cz±cym ultrasonografiê i endoskopiê. Badania genetyczne wykonywane s± po ocenie indywidualnych wskazañ przez zespó³ specjalistów, w tym lekarza genetyka.

Czasem raka trzustki mo¿na wykryæ podczas usg jamy brzusznej, ale nie jest to zbyt czu³e, ani precyzyjne badanie akurat trzustki. Czêsto w ogóle jej nie widaæ, np. z powodu oty³o¶ci czy nagromadzonych gazów jelitowych.

Podstawowym badaniem, s³u¿±cym zarówno do postawienia rozpoznania, jak i oceny stopnia zaawansowania choroby, w tym ustalenia mo¿liwo¶ci leczenia chirurgicznego, jest tomografia komputerowa z kontrastem.

Ciê¿ko chorzy pacjenci padaj± ofiarami oszustów, którzy oferuj± im "cudowne ¶rodki na raka". Takiego wci±¿ nie ma:

Zobacz wideo

Leczenie

Najwiêksze szanse na ratunek maj± pacjenci, u których mo¿liwa jest ca³kowita resekcja (usuniêcie) guza. Niestety, z powodu sk±poobjawowego przebiegu choroby zwykle chorobê wykrywa siê w pó¼nym stadium, gdy guz nie nadaje siê ju¿ do resekcji. G³ówn± przyczyn± nieoperacyjno¶ci nowotworu jest naciekanie du¿ych naczyñ lub obecno¶æ odleg³ych przerzutów.

Operacje trzustki s± powa¿nymi zabiegami, obarczonymi istotnym odsetkiem powik³añ (najczê¶ciej wynikaj±cych z nieszczelno¶ci i wycieku z ró¿nych zespoleñ, zaka¿eñ lub krwawienia), ³±cznie z mo¿liwo¶ci± zgonu.

Chirurgiczne wyciêcie nowotworu trzustki nie jest równoznaczne z jego wyleczeniem, gdy¿ komórki nowotworowe mog± pozostaæ w organizmie i doprowadziæ do nawrotu choroby, zarówno w miejscu pierwotnej lokalizacji guza, jak i w odleg³ych narz±dach (przerzuty). Wznowa raka po operacji zdarza siê stosunkowo czêsto, dlatego w celu zwiêkszenia szans na wyleczenie coraz czê¶ciej stosuje siê tzw. leczenie uzupe³niaj±ce (sam± chemioterapiê albo skojarzon± z radioterapi±).

Wiêkszo¶æ badañ wskazuje na korzystny wp³yw terapii adjuwantowej (nowoczesna chemioterapia, czasem ³±czona z hormonoterapi± i radioterapi±), zwykle z zastosowaniem takich leków, jak gemcytabina lub 5-fluorouracyl. Leczenie jest jednak bezpieczne tylko u pacjentów, u których nie dosz³o do powik³añ pooperacyjnych (np. zaka¿enia).

W leczeniu niektórych typów guzów NET trzustki, nieoperacyjnych lub z przerzutami, skuteczna okaza³a siê terapia celowana lekami biologicznymi (sunitnib lub ewerolimus).

Przypisy:

  1. "Pancreatic Cancer Across Europe", United European Gastroenterology, 15.11.2018
  2. Dane epidemiologiczne za Krajowym Rejestrem Nowotworów. Na oficjalnej stronie znajdziesz nie tylko dane statystyczne o nowotworach w Polsce i na ¶wiecie, ale tak¿e szczegó³owe informacje o poszczególnych chorobach, zalecenia profilaktyczne, diagnostyczne i lecznicze. Wszystkie dane i analizy s± oparte wy³±cznie o sprawdzone, wiarygodne badania, niestety czêsto sprzed kilku lat (to wieloletni program badawczy). Nadzór merytoryczny nad projektem objê³a Rada Naukowa w sk³adzie: prof. dr hab. med. Witold Zatoñski (Przewodnicz±cy Rady), prof. dr hab. med. Anna Nasierowska-Guttmejer, prof. dr hab. med. Jadwiga Rachtan, Marcin Kêdzierski (dyrektor CSIOZ), prof. dr hab. med.Jan Kornafel, prof. dr hab. med. Jerzy Kowalczyk, prof. dr hab. med. Jan Walewski.
  3. Szacunki za portalem onkologicznym www.zwrotnikraka.pl
  4. Prof. dr hab. n. med. Paw³em Lampe, wybitny polski chirurg, specjalista w zakresie chirurgii przewodu pokarmowego, szef Centrum Leczenia Chorób Trzustki, przy Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Katowicach. Magdalena ¯akowska zabiega³a o rozmowê w³a¶nie z nim nie tylko dlatego, ¿e uratowa³ wielu pacjentów z rakiem trzustki, ale tak¿e blisk± jej osobê.
  5. Za: Krajowy Rejestr Nowotworów, "Trzustka", data dostêpu: 20.11.19