Dlaczego zdrowie tarczycy jest tak istotne?
Nadczynność tarczycy - żeby dobrze zrozumieć, na czym polega to schorzenie, warto dowiedzieć się co nieco o samym gruczole. Tarczyca znajduje się poniżej krtani (przylega do tchawicy), a jej głównym zadaniem jest produkowanie kluczowych dla funkcjonowania organizmu hormonów - fT3 oraz fT4. Oba te hormony są związkami jodu, dlatego żeby gruczoł mógł poprawnie funkcjonować, ważne jest regularne zaopatrzanie organizmu w ten pierwiastek. Regularność ma tutaj kluczowe znaczenie - jod magazynowany w organie wystarcza zaledwie na kilka tygodni. Jego przewlekły niedobór prowadzi do schorzeń i w dłuższej perspektywie może powodować niedoczynność (zaś w przypadku nadmiaru - nadczynność) tarczycy. Leczenie jodem okazuje się zatem powszechną praktyką w walce z chorobami tego wyjątkowego gruczołu.
Za co dokładnie odpowiadają hormony tarczycy? Działają one wielokierunkowo i wpływają na funkcjonowanie tylu tkanek, że trudno jest przecenić ich znaczenie dla naszego organizmu. Są niezwykle istotne dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych oraz dla właściwego rozwoju płodu. Z tego też powodu nadczynność tarczycy w ciąży jest szczególnie niebezpieczna dla zdrowia nienarodzonych jeszcze dzieci.
Za aktywność tarczycy i wydzielanie przez nią hormonów odpowiada inny hormon, TSH, produkowany przez przysadkę mózgową. Choroba bywa związana ze zmianami występującymi w samym gruczole oraz właśnie ze zwiększonym wydzielaniem TSH. Tym samym oprócz nadczynności pierwotnej istnieje także wtórna nadczynność tarczycy.
Skąd bierze się nadczynność tarczycy? Przyczyny choroby
Przyczyny nadczynności tarczycy zależą od zaopatrzenia w jod, predyspozycji genetycznych oraz wieku. Chorobę wywołują zwykle:
- silne urazy psychiczne (długotrwały stres, lęk, silny gniew),
- zaburzenia hormonalne pojawiające się w okresie przekwitania,
- guzy przysadki mózgowej,
- spożywanie nadmiernych ilości jodu,
- ostre lub przewlekłe choroby zakaźne,
- zaburzenia w obszarze życia płciowego,
- przyjmowanie hormonów tarczycy w zbyt dużych dawkach,
- nadczynność tarczycy a zajście w ciążę.
Jeśli chodzi o nadczynność tarczycy u dzieci, bardzo często problemy pojawiają się jako pochodna choroby Gravesa-Basedowa (określanej zwykle w skrócie chorobą Basedowa). Stanowi ona rodzaj choroby autoimmunologicznej – układ odpornościowy pacjenta występuje przeciw własnym tkankom, w tym produkuje przeciwciała atakujące receptory błony komórek tarczycy. Owe przeciwciała wytwarzane w związku z chorobą Basedowa stymulują nadprogramową produkcję hormonów – odpowiedzialność za nadczynność tarczycy ponosi TSH, który przyłącza się do receptorów owych komórek (tyreocytów). Nie potrafimy jeszcze opisać, w jaki sposób rodzi się choroba Gravesa-Basedowa, ale specjaliści przypuszczają, że stanowi ona plon predyspozycji genetycznych i niekorzystnych czynników środowiskowych (np. palenia papierosów, podniesionego poziomu estrogenów czy życia w ciągłym stresie).
Zaledwie 1% chorych cierpi na wtórną nadczynność tarczycy. Wynika ona z nadmiernego wydzielania TSH w przysadce mózgowej, zazwyczaj z powodu wykształcenia się tam guza. Skoro gruczolak produkuje zbyt duże ilości TSH (odpowiedzialnego, przypomnijmy, za stymulowanie pracy tarczycy), także hormony tarczycy są wytwarzane w nadmiarze, a równowaga hormonalna organizmu ulega całkowitemu zaburzeniu.
Innym godnym zapamiętania przypadkiem są guzki autonomiczne. Owe struktury zbudowane z tkanek tarczycy nie są „skomunikowane” z hormonem TSH. Ponieważ znajdują się poza kontrolą mózgu, wprowadzają do organizmu nadmierne ilości hormonów tarczycy i wywołują objawy jej nadczynności. Tym samym choroba zostaje spowodowana przez zmiany w obrębie samego gruczołu. Guzki autonomiczne to albo duże guzki hiperplastyczne, albo gruczolaki. Oprócz tego, że guzki mogą występować pojedynczo, pojawiają się także w formie wola guzkowego toksycznego. W drugim przypadku gruczoł znacząco się rozrasta, co prowadzi do zwiększonego wydzielania hormonów. Ma to zwykle związek z dostępnością pacjentów do jodu. Przy rozwoju wola toksycznego tarczycy objawy nadczynności organu nie nasilają się gwałtownie, ale bardzo powoli i stopniowo.
Nadczynność tarczycy a jod
Okazuje się, że choć braki jodu mogą powodować niedoczynność, to nadmierna ekspozycja na jego związki może prowadzić do przejściowej nadczynności gruczołu. Niepokojące symptomy znikają dopiero wtedy, gdy pierwiastek przestanie być nadmiernie wchłaniany, przy czym trwa to od kilku do kilkunastu tygodni (tyle potrzeba na zużycie nadmiernej podaży hormonów).
Oczywiście występują także zapalenia tarczycy. Zapalenia podostre są zwykle wywoływane przez rozmaite wirusy, w tym odry, grypy, świnki czy ECHO. Najpierw pojawiają się wówczas gorączka, obrzęk i ból gruczołu – objawy związane ze zwiększoną produkcją hormonów tarczycy. Po ustąpieniu symptomów zdarza się, że rozwija się niedoczynność tarczycy; w trzeciej fazie organizm powinien powrócić do równowagi hormonalnej. Podobne wahania zdarzają się w przypadku choroby Hashimoto – objawy nadczynności tarczycy albo ustępują, albo przechodzą w niedoczynność w związku z trwałym uszkodzeniem gruczołu.
Po czym poznać nadczynność tarczycy? Objawy i przebieg choroby
To, jak przebiega nadczynność tarczycy, zależy zwykle od przyczyn wystąpienia choroby. Przykładowo: gdy winna jest choroba Gravesa-Basedowa, objawy okresowo ustępują, a przy nawrotach okazują się coraz bardziej nasilone. Gdy pacjent cierpi z powodu zapalenia tarczycy po porodzie, symptomy występują jedynie przejściowo i ustępują wraz z samym procesem zapalnym. Z kolei guzki autonomiczne tarczycy powodują wieloletni rozwój choroby, a nadczynność tarczycy może pozostać niewykryta aż do stopniowego nasilenia się objawów.
Gdy nadczynność tarczycy przebiega jawnie, towarzyszą jej łatwo rozpoznawalne symptomy kliniczne. Oczywiście przed rozpoczęciem leczenia konieczna jest stosowna diagnostyka i wykonanie kluczowych badań. Poniżej przedstawiamy jednak szereg objawów, które jesteśmy w stanie rozpoznać u siebie samodzielnie:
- zaburzenia na tle psychicznym i emocjonalnym – wśród charakterystycznych symptomów wyróżniamy między innymi wzmożoną nerwowość, drażliwość, wahania nastrojów, niejasny niepokój i lęk. Zdarza się, że chorzy cierpią na bezsenność albo mają trudności z koncentracją. Czasem odnotowuje się nadpobudliwość i nadmierną ruchliwość. Nadczynność tarczycy może także współwystępować z depresją i objawami charakterystycznymi dla choroby afektywnej dwubiegunowej bądź schizofrenii,
- nadczynność tarczycy odbija się często na układzie sercowo-naczyniowym. Do typowych objawów zaliczamy kołatanie serca. Pacjenci skarżą się na nietolerancję gorąca, duszności i wzmożoną potliwość,
- skóra chorych staje się ciepła, zaróżowiona, wilgotna i bywa jedwabiście gładka (co, ponieważ wydaje się pozytywnym efektem, rzadko zostaje rozpoznane jako niedoczynność tarczycy). Objawy skórne to także zaburzenia wytwarzania tworów rogowych naskórka. Paznokcie robią się łamliwe, a nawet odchodzą od palców; również włosy łamią się i wypadają,
- zdarza się, że choroba powoduje komplikacje związane z układem rozrodczym – od zaburzeń menstruacji po niepłodność kobiet wywołaną właśnie przez nadczynność tarczycy. Objawy u mężczyzn mogą dotyczyć zaburzeń wzwodu, spadku libido i obniżonej jakości nasienia. W wyjątkowych przypadkach zdarza się, że skutkuje to niepłodnością,
- warto także zwrócić uwagę na metabolizm – alarmujące symptomy to na przykład częste oddawanie stolca i biegunka. Jeśli chodzi o nadczynność tarczycy a tycie, zależność jest raczej odwrotna; choć chorzy mają zwiększony apetyt, paradoksalnie ich masa ciała znacząco spada. Pacjenci skarżą się raczej na redukcję masy mięśniowej, uczucie osłabienia, niechęć do podejmowania wysiłku fizycznego czy intelektualnego oraz na to, że szybko się męczą. Część chorych odnotowuje faliste drgania mięśni, które łatwo dostrzec na wyprostowanej ręce – tego typu drżenie wygląda nieco jak objaw choroby Parkinsona. Z kolei wspomniane tycie, o ile występuje, jest raczej efektem polekowej niedoczynności tarczycy,
- symptomem widocznym na pierwszy rzut oka jest charakterystyczne wole tarczycy występujące na szyi, czyli wyraźne powiększenie chorego gruczołu,
- na ogół odnotowuje się zahamowanie wzrostu, ale jeśli chodzi o nadczynność tarczycy u dzieci, objawy dotyczą raczej przyspieszenia wzrostu,
- gdy przyczyną nadprodukcji hormonów tarczycy jest choroba Basedowa, dość typowym symptomem jest orbitopatia tarczycowa. Na skutek zapalenia immunologicznego mięśnie gałki ocznej znacznie zwiększają swoją objętość, a to powoduje wytrzeszcz oczu. Pacjenci skarżą się wówczas na ból oczu, pogorszenie wzroku i łzawienie.
Jak diagnozować nadczynność tarczycy? Wyniki badań
Zaobserwowanie u siebie powyższych symptomów nie świadczy jeszcze na 100% o nadczynności tarczycy. Dopiero gdy poziom hormonów fT3 albo fT4 znacząco przekracza ustaloną normę, a można być pewnym, że mamy do czynienia właśnie z tą chorobą. Aby postawić precyzyjną diagnozę, konieczne jest nie tylko zbadanie poziomu hormonów we krwi, ale też wykonanie USG (obrazowej ultrasonografii tarczycy). Dalszą diagnostykę wykonuje się dopiero wtedy, gdy nieprawidłowe stężenie hormonów czy anomalie w obrazie gruczołu wskażą na nadczynność tarczycy. Badania poziomu TSH pozwalają ustalić, czy choroba ma charakter pierwotny czy wtórny – anomalie dotyczące stężenia tego hormonu jednoznacznie wskazują na opcję drugą. Z kolei gdy oznaczymy poziom przeciwciał przeciwtarczycowych, możemy rozpoznać chorobę Gravesa-Basedowa.
Gdy lekarz stwierdzi nadczynność tarczycy, najprawdopodobniej zleci pacjentowi scyntygrafię, czyli obrazowe badanie gruczołu, które pozwala ustalić ewentualną obecność i charakter guzków oraz uzyskać więcej informacji na temat funkcjonowania tarczycy. Żeby można było rozpoznać powyższe dane, chory musi przyjąć (w płynie lub kapsułce) promieniotwórczy izotop jodu. Specjalna gamma-kamera rejestruje później emitowane promieniowanie. Zimne guzki, w przeciwieństwie do guzków gorących, nie wchłaniają jodu. Lekarz kontroluje wszystko na monitorze i stwierdza, które miejsca wchłonęły pierwiastek, co pozwala mu zaobserwować scyntygram – mapę gruczołu.
Nadczynność tarczycy – jak leczyć?
1. Co robić, gdy lekarz zdiagnozuje u nas nadczynność tarczycy? Leczenie, które wdraża się zdecydowanie najczęściej, to terapia farmakologiczna. Zalecane lekarstwa spowalniają syntezę hormonów tarczycy, a efekty widać już po kilku-kilkunastu dniach od rozpoczęcia ich przyjmowania (tyle czasu potrzeba, aby organizm zużył nadprodukowane wcześniej hormony). Niestety, leki te wywołują czasami skutki niepożądane. Jeśli wystąpią jakiekolwiek niepokojące reakcje, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
2. Jak jeszcze można zwalczać nadczynność tarczycy? Leki na receptę to tylko jeden z dostępnych sposobów; inną metodą leczenia jest na przykład wykorzystanie jodu promieniotwórczego. Radiojod uszkadza komórki gruczołu, który w następstwie przestaje produkować hormony. Niestety istnieją przeciwwskazania, aby leczyć w ten sposób nadczynność tarczycy, a ciąża pacjentki jest jednym z nich. Wynika to z faktu, że radiojod może być szkodliwy dla płodu (ale nie dla samej matki).
3. Kolejny sposób to zabieg chirurgiczny. Polega on na wycięciu całości albo wadliwego fragmentu gruczołu. Gdy u pacjenta zostanie stwierdzony nowotwór tarczycy, nie ma innego wyjścia; kiedy jednak sytuacja nie jest skrajna, pacjenci mogą postawić na alternatywne leczenie radiojodem. Przy wyborze istotne są nie tylko preferencje chorego, ale też wskazania specjalisty i rodzaj choroby, która spowodowała nadprodukcję hormonów tarczycy. I tak:
- Gdy winna jest choroba Gravesa-Basedowa, należy skupić się na leczeniu nadczynności tarczycy, a nie schorzenia autoimmunologicznego, które ją wywołało. Leki przeciwtarczycowe redukują wytwarzanie hormonów tarczycy, a jednocześnie działają immunosupresyjnie, zapobiegając dalszemu rozwojowi choroby. Dopiero gdy lekarstwa nie dadzą oczekiwanego efektu (chory cierpi na nawroty nadczynności tarczycy albo remisja w ogóle nie występuje), konieczne jest skierowanie pacjenta na zabieg. W przypadku osób cierpiących na chorobę Basedowa stosuje się zwykle leczenie izotopem jodu; już mała dawka promieniowania potrafi uszkodzić czułą tarczycę na tyle, aby zniknęły uciążliwe objawy. Jeśli jednak pacjent uskarża się na zaawansowaną orbitopatię (która, przypomnijmy, lubi współwystępować z wymienionyi chorobami), zamiast leczenia jodem preferowany jest zabieg chirurgiczny. Niestety, trzeba się liczyć z tym, że radykalne metody skutkują często znacznym uszkodzeniem tarczycy i wystąpieniem jej niedoczynności.
- Jeśli powodem nadprodukcji hormonów jest guzek autonomiczny, także zaleca się podjęcie radykalnego leczenia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że niedoczynność tarczycy dotyka później pacjentów rzadziej niż przy współwystępowaniu choroby Basedowa. Analogiczne zalecenia dotyczą chorych, u których występuje wole guzkowe toksyczne. W zależności od preferencji i wskazań lekarza pacjent może postawić na izotop jodu albo subtotalne wycięcie gruczołu. Przed podjęciem ostatecznej decyzji warto podpytać specjalistę o ewentualne ryzyko i powikłania związane z obiema tymi ścieżkami. Trzeba pamiętać, że guzki są mniej czułe na promieniotwórczy izotop jodu od zdrowej tkanki, dlatego potrzebne będzie bardziej intensywne leczenie niż u chorych na chorobę Basedowa.
- Gdy mamy do czynienia z wtórną nadczynnością tarczycy wywołaną gruczolakiem przysadki mózgowej, musimy liczyć się z koniecznością podjęcia próby wycięcia problematycznego guza. Gdybyśmy rozpoczęli leczenie od innej strony, doszłoby do większej poliferacji gruczolaka w związku ze spadaniem poziomu hormonów tarczycy, a to tylko skomplikowałoby leczenie przykrej przypadłości.
- Szczególna sytuacja ma miejsce w przypadku subklinicznej nadczynności tarczycy. Wówczas rozpoczęcie leczenia leży w indywidualnej gestii pacjenta. Jeśli chory nie zamierza wdrożyć leczenia, musi regularnie kontrolować rozwój wypadków, wykonywać badania obrazowe gruczołu i mierzyć poziom kluczowych hormonów. Brak wyraźnych i dokuczliwych objawów nie znaczy jeszcze, że wszystko jest w porządku; w rzeczywistości nadczynność tarczycy może powodować zaburzenia pracy serca i prowadzić do jego nieodwracalnych uszkodzeń.
4. Oprócz leczenia farmakologicznego i zabiegowego bardzo istotne jest wsparcie psychiczne ze strony bliskich pacjentowi osób. Chory musi unikać stresu i zbędnych trosk, a zamiast tego starać się zachować równowagę psychiczną oraz odpoczywać w ciszy i spokoju.
5. Ostatnią bardzo istotną kwestią jest dieta. Nadczynność tarczycy wymusza odpowiedni jadłospis, który powinien być bogaty w warzywa, owoce, wysokiej jakości mięso i produkty mleczne.
Nadczynność tarczycy – skutki rezygnacji z leczenia
Kto powinien pozostać szczególnie ostrożny? Choroba ta dotyka zwykle kobiety, spotyka się jednak również nadczynność tarczycy u mężczyzn. Mimo wszystko rozbieżność pozostaje znacząca: choruje bowiem co sześćdziesiąta pani i tylko jeden na siedmiuset panów. Najbardziej wyczulone na problem powinny być kobiety w ciąży. Po pierwsze, chorobę odnotowuje się zwykle u młodych kobiet w wieku rozrodczym. Po drugie, nieleczona nadczynność tarczycy grozi nie tylko przyszłej mamie, ale i dziecku. Rośnie wówczas ryzyko przedwczesnego porodu, poronienia i wystąpienia poważnych komplikacji w związku z porodem czy cesarskim cięciem. Sprawa jest wyjątkowo delikatna, zwłaszcza że objawy choroby bywają mylone z symptomami samej ciąży. Mało tego – zdarza się, że ciąża indukuje nadczynność tarczycy, gdy hormon hCG reaguje z receptorami dla TSH umieszczonymi w komórkach gruczołu i sztucznie stymuluje jego pracę. Kolejną bardzo ważną informacją dla chorujących przyszłych mam jest fakt, że gdy tylko dowiedzą się o ciąży, powinny jak najszybciej powiadomić o tym lekarza w celu dostosowania farmakoterapii do zaistniałej sytuacji.
Do czego może prowadzić nieleczona nadczynność tarczycy? Niestety, pacjentom grożą wówczas poważne powikłania. Wśród najgroźniejszych z nich wyróżniamy osteoporozę i towarzyszące przewlekłej chorobie złamania, a także przełom tarczycowy. Ten ostatni polega na załamaniu równowagi organizmu w związku z gwałtownym zwiększeniem ilości hormonów tarczycy. Obok podstawowych objawów nadczynności obserwujemy wtedy także szereg dodatkowych symptomów, w tym:
- wysoką gorączkę,
- silne pobudzenie, natomiast przy zaawansowanej chorobie apatię czy wręcz śpiączkę, a także tachykardię i niewydolność krążenia,
- odwodnienie organizmu.
Przełom tarczycowy pojawia się w zwykle w reakcji na obciążenie organizmu zbyt dużym wysiłkiem. Do niesprzyjających warunków zaliczamy też osłabienie na skutek choroby albo chirurgicznych zabiegów. Rozpoznanie choroby nie należy do najprostszych, zwłaszcza gdy wcześniej nie podejrzewano nawet nadczynności gruczołu. Leczenie przełomu tarczycowego polega na:
- podawaniu wysokich dawek lekarstw i glukozy,
- przeciwdziałaniu odwodnieniu,
- zbijaniu gorączki,
- zapobieganiu powikłaniom niewydolności serca,
- leczeniu choroby, która spowodowała wystąpienie przełomu tarczycowego.
Prawda jest bolesna: rokowanie to około 50%, więc blisko połowa osób cierpiących na przełom tarczycowy umiera. Dlatego tak istotne jest jak najwcześniejsze diagnozowanie nadczynności tarczycy i leczenie (naturalne, farmakologiczne i zabiegowe).
To również może cię zainteresować:
