Choroba Parkinsona: co to jest?
Choroba Parkinsona, czyli tak zwany "parkinson", to choroba zwyrodnieniowa ośrodkowego układu nerwowego. Objawy choroby pojawiają się w następstwie zmian w komórkach nerwowych głównie w istocie czarnej (części śródmózgowia). W efekcie zaburzeń pojawiają się niedobory dopaminy.
Przyczyny występowania parkinsona nie są do końca poznane, jednak przypuszcza się, że duża część z nich to czynniki genetyczne. Parkinson kojarzy się głównie z charakterystycznym drżeniem dłoni. Choroba Parkinsona pojawia się "samoistnie", postępuje powoli i sama w sobie nie jest śmiertelna, jednak silnie wpływa na jakość życia. Ważne, by chorobę Parkinsona rozpoznać jak najwcześniej - wtedy szybko można podjąć leczenie i prędko opanować objawy.
Choroba Parkinsona: występowanie
Najczęściej na parkinsona chorują osoby po 65. roku życia. Nie oznacza to jednak, że nie zdarza się u młodszych - dotyczy 1 procenta populacji ludzi od 40 do 60 roku życia. W Polsce z parkinsonem żyje około 70 tysięcy chorych.
Choroba Parkinsona: objawy
Wczesne objawy Parkinsona nie są charakterystyczne dla tej choroby. Należy do nich tzw. sztywność osobowości (osobowość anankastyczna), czyli przesadne przywiązanie do porządku, zbyt duża ostrożność, upór, perfekcjonizm, przywiązanie do szczegółów. Może pojawić się również depresja. Oprócz tego zauważa się takie dolegliwości jak zaparcia, łojotokowe zapalenie skóry, zaburzenia węchowe (osłabienie węchu), zaburzenia snu czy drętwienie kończyn (parestezje). O wczesnym stadium parkinsona może świadczyć również stopniowe pisanie coraz mniejszymi literami, czyli tzw. mikrografia.
Wczesne objawy są na tyle niewyróżniające się, że chory nie podejrzewa początku parkinsona. Z reguły pojawia się u lekarza dopiero wtedy, gdy wystąpią problemy z drżeniem i ruszaniem się.
Jakie są objawy choroby Parkinsona? Na początku symptomy występują głównie jednostronnie - do końca choroby są asymetryczne, tzn. po jednej stronie ciała występują silniej.
Najbardziej znany i charakterystyczny objaw choroby Parkinsona to drżenie. Części ciała - na przykład dłoń czy noga - drżą w stanie spoczynku. Na początku choroby drżenie ustępuje, gdy pacjent wykonuje jakiś ruch. Dochodzi do tego również chwiejność postawy. Chorzy z trudem utrzymują równowagę, przez co mogą im się zdarzać fatalne w skutkach upadki.
Do objawów parkinsona należy też, przede wszystkim, spowolnienie ruchowe (bradykinezja). To zwolnione wykonywanie czynności. Nawet jeśli chory chce przyspieszyć daną czynność, nie jest w stanie. Pacjent wolniej mówi, chodzi, wstaje, ubiera się. Spowolnienie ruchowe dotyka także mięśni twarzy - mimika jest uboższa, twarz przybiera charakter "maski".
Chorobie Parkinsona towarzyszy także sztywność mięśni. Objawia się trudnościami w ruszaniu się i bólem. Sztywnieją zwykle kończyny, jednak zdarza się, że zesztywnieniu ulegają także mięśnie tułowia i szyi - w efekcie sylwetka chorego staje się pochylona.
Choroba Parkinsona: jak się rozwija? Etapy parkinsona
Pierwszy etap choroby Parkinsona to okres wczesny (przedruchowy). Wtedy jeszcze nie następuje drżenie czy spowolnienie ruchowe - mogą pojawiać się dolegliwości psychiczne czy drobny dyskomfort fizyczny (np. drętwienie; więcej pisaliśmy powyżej przy wyliczaniu objawów parkinsona).
Drugi etap parkinsona to okres ruchowy wczesny ("miesiąc miodowy"). Trwa około pięciu lat. W tym czasie chory bardzo dobrze reaguje na leki, dolegliwości da się w dużym stopniu opanować.
Trzeci etap to okres zaawansowany. Na tym etapie chory wciąż odpowiada na leki, jednak już nie tak dobrze. Pojawiają się fazy "włączenia" i "wyłączenia", czyli naprzemiennego dobrego i złego stanu pacjenta. W okresie "włączenia" (działania leków) pojawiają się tak zwane dyskinezy, czyli nieskoordynowane ruchy występujące niezależnie od woli). Wcześnie rano chory doświadcza silnych skurczy mięśni - to przez nocną przerwę w braniu leków. Ogólnie rzecz biorąc, okres zaawansowany choroby Parkinsona to etap, w którym funkcjonowanie pacjenta jest już znacznie utrudnione przez chorobę. Nasilają się zaburzenia równowagi i chodu, chory jest bardziej podatny na upadki. Poza tym dołączają inne, pozaruchowe dolegliwości, których leczenie bywa trudne, ponieważ wymaga zmniejszenia dawek leków stricte przeciwko chorobie Parkinsona.
Czwarty etap choroby Parkinsona to etap skrajnie nasilonych objawów. Niestety, pacjent wtedy musi spędzać większość dnia w łóżku lub na wózku inwalidzkim. Trzeba jednak pamiętać o tym, że zanim do tego dojdzie, mija wiele lat, ponieważ parkinson jest chorobą rozwijającą się stopniowo, postępującą powoli.
Choroba Parkinsona: leczenie farmakologiczne
Od lat 70. XX wieku w leczeniu parkinsona używa się lewodopy, czyli naturalnego aminokwasu, który uzupełnia dopaminę w mózgu. Mimo iż lek został wprowadzony do użytku dawno temu, wciąż pozostaje najlepszym sposobem terapii osób chorych na parkinsona. Lewodopa jest wprowadzana stopniowo, powoli dochodzi się do odpowiedniej dawki.
Niestety, po pewnym czasie - u osób starszych po kilku latach, u młodszych nawet po kilkunastu miesiącach - odpowiedź organizmu na lek słabnie, dochodzi też do fluktuacji; pacjent przez kilka godzin czuje się dobrze, potem na kilka godzin objawy wracają i tak dalej. Nazywa się to stanami on ("włączonymi") i off ("wyłączonymi").
Silnymi, skutecznymi lekami są także agonisty receptorów dopaminowych. Przy ich przyjmowaniu nie chodzi często do fluktuacji. Są to leki o przedłużonym działaniu. Równomiernie pobudzają receptory dopaminowe w mózgu, więc chory może być sprawny ruchowo przez cały dzień. Co więcej, łagodzą również objawy występujące w nocy, takie jak zespół niespokojnych nóg czy skurcze mięśni. Niestety, mają także efekty uboczne - mogą obniżać ciśnienie krwi, powodować halucynacje, wywoływać nagłe zaśnięcia czy stymulować powstawanie obrzęków wokół kostek.
Oprócz tego chorym mogą być przepisywane leki takie jak tolkapon, entakapon, selegilina, rasagilina, amantadyna i antycholinergiki. Są zwykle dodatkiem to lewodopy.
Mimo wysokiej skuteczności lewodopa czy agonisty dopaminy nie są w stanie całkowicie zniwelować objawów parkinsona. Trzeba jednak mieć świadomość, że znacznie je ograniczają i bez nich sytuacja byłaby o wiele gorsza. Farmakologia w zaawansowanych stadiach choroby niewiele pomoże np. na niewyraźną mowę czy niestabilny chód (tzw. "przymrożenia"). W takich wypadkach trzeba stosować środki zapobiegawcze, na przykład porozmieszczać w domu pomocnicze poręcze. Upadek może bowiem skutkować poważnymi urazami.
Choroba Parkinsona: leczenie operacyjne
Gdy wyczerpią się sposoby farmakologiczne - np. pacjent nie reaguje już na lek - sięga się po metody chirurgiczne. Popularną metodą przy chorobie Parkinsona jest wszczepianie stymulatorów mózgu. W ten sposób odbywa się tzw. głęboka stymulacja mózgu. Stymulator umieszcza się pod skórą klatki piersiowej. Generuje on impulsy elektryczne, które płyną do elektrod umieszczonych w mózgu. Najczęściej wszczepia się je do jądra niskowzgórzowego, części wewnętrznej gałki bladej lub jądra brzusznego pośredniego wzgórza. Elektrod nie umieszcza się zaś w istocie czarnej, której degeneracja jest główną przyczyną parkinsona - taki zabieg przyniósłby efekt odwrotny do pożądanego; stymulacja powoduje bowiem (wbrew nazwie) zahamowanie działania danych procesów (a więc istota czarna "produkowałaby" jeszcze mniej dopaminy).
Oprócz leczenia farmakologicznego i operacyjnego zaleca się rehabilitację ruchową, która przy chorobie Parkinsona jest bardzo ważna. Chory powinien się gimnastykować i pływać (oczywiście pod czujną opieką profesjonalisty), chodzić na spacery, korzystać z fizjoterapii czy masaży.
