Tarczyca to gruczoł dokrewny położony z przodu krtani. Produkuje on trzy hormony - tyroksynę (T4), trijodotyroninę (T3) i kalcytoninę. Tyroksyna i trijodotyronina odpowiedzialne są za zwiększanie podstawowej przemiany materii - zwiększają zużycie tlenu, stymulują tworzenie białek, zwiększają stężenie glukozy we krwi oraz zwiększają rozpad tłuszczów. Hormony te są niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Kalcytonina z kolei bierze udział w regulowaniu poziomu wapnia w organizmie.
Czynność wydzielnicza tarczycy jest regulowana przez hormon tropowy przysadki mózgowej- TSH (hormon tyreotropowy), którego uwalnianie jest kontrolowane przez hormon podwzgórza- TRH. Wzrost uwalniania TRH przez podwzgórze powoduje wzrost wydzielania TSH przez przysadkę mózgową. Zwiększone stężenie TSH w krwiobiegu pobudza komórki tarczycy do produkcji i wydzielania tyroksyny i trijodotyroniny.
Niedoczynność tarczycy może mieć różne podłoże. Ze względu na przyczyny dzieli się ją na niedoczynność pierwotną (I-rzędową) i wtórną (II- i III-rzędową). Niedoczynność pierwotna polega na zmniejszeniu wydzielania hormonów jako następstwa procesu chorobowego dotyczącego tylko tarczycy. Może to być spowodowane zapaleniem tarczycy, obecnością nowotworu, wrodzonym lub pooperacyjnym brakiem tarczycy, niedoborem jodu, leczeniem jodem promieniotwórczym (radioterapia okolicy szyi) lub wadliwą budową tarczycy, co wpływa na nieprawidłową produkcję hormonów.
Niedoczynność II-rzędowa spowodowana jest brakiem wydzielania TSH przez przysadkę, zaś III-rzędowa dotyczy deficytu TRH pochodzącego z podwzgórza. Spadek stężenia zarówno TSH i TRH wtórnie powoduje zahamowanie wydzielania hormonów przez tarczycę.
Objawy niedoczynności tarczycy
W niedoczynności II- i III-rzędowej objawy są słabiej zaznaczone niż w I-rzędowej. Ponadto w niedoczynnościach wtórnych tarczycy występują cechy niedoczynności innych gruczołów dokrewnych, które podlegają kontroli przysadkowej i podwzgórzowej, w szczególności kory nadnerczy.
Objawy ogólne:
- wzrost masy ciała pomimo spadku łaknienia - przyrost wagi związany jest ze spadkiem przemiany materii i zużycia tlenu, a także z gromadzeniem tkanki tłuszczowej;
- chory źle znosi zimno;
- podwyższenie stężenia cholesterolu we krwi - wzrost ryzyka miażdżycy;
- zmęczenie, senność, apatia; zmniejszona tolerancja wysiłku;
- spowolnienie ruchowe i umysłowe; upośledzenie pamięci;
- obrzęki - obrzęk śluzowaty (podskórny) powstaje w wyniku zatrzymywania wody w organizmie.
Objawy z poszczególnych struktur lub narządów:
- skóra - zimna, blada, sucha, może być żółtawe zabarwienie, spadek potliwości;
- włosy - suche, łamliwe, wypadanie włosów;
- obrzęk twarzy - pogrubienie rysów twarzy;
- wole proste - obrzęk w obrębie szyi, spowodowany gromadzeniem się koloidu w komórkach tarczycy jako skutek niedoboru jodu w organizmie;
- spowolnienie pracy serca; spadek tętna i ciśnienia krwi;
- przerost serca prowadzący do niewydolności krążenia;
- gromadzenie się płynu w worku osierdziowym lub jamie otrzewnej (wodobrzusze);
- chrypa, zmiana tonu głosu; powiększenie języka;
- problemy w oddychaniu - podobne objawy jak przy zapaleniu dróg oddechowych;
- zaparcia; zanik błony śluzowej żołądka;
- zmniejszenie wydalania wody z organizmu- spadek ilości oddawanego moczu;
- osłabienie lub utrata słuchu;
- osłabienie siły mięśniowej, męczliwość, bóle, zanik mięśni, obrzęk stawów kolanowych;
- zaburzenia miesiączkowania, poronienia; niepłodność; spadek libido, zaburzenia wzwodu;
- depresja; niestabilność emocjonalna;
- śpiączka hipometaboliczna - w skrajnych przypadkach bezpośredni stan zagrożenia życia; towarzyszy hipotermia (spadek temperatury ciała nawet do 24?C), znaczne spowolnienie pracy serca, spadek ciśnienia tętniczego krwi, niedotlenienie.
Diagnostyka niedoczynności tarczycy
Ze względu na szeroki i zróżnicowany obraz objawów klinicznych kluczową rolę w diagnostyce chorób tarczycy odgrywają badania dodatkowe takie jak:
- badanie stężenia TSH we krwi - wzrost TSH oznacza niedoczynność pierwotną, zaś spadek- niedoczynność wtórną;
- wykrywanie obecności przeciwciał przeciwtarczycowych we krwi- informują o autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy;
- sprawdzenie stężenia cholesterolu całkowitego we krwi i jego frakcji LDL oraz triglicerydów;
- USG tarczycy - pozwala na dokładną ocenę wielkości ewentualnych zmian w obrębie tarczycy: guzków, torbieli czy wola;
- USG jamy brzusznej- sprawdzenie obecności płynu w jamie otrzewnej;
- RTG klatki piersiowej;
- EKG - badanie pracy serca.
Niedoczynność tarczycy: leczenie
W niedoczynności tarczycy stosuje się bezwzględnie terapię substytucyjną, czyli pacjentom podaje się w celu wyrównania braków syntetyczne hormony tarczycy. Leczenie trwa zazwyczaj do końca życia. Najpopularniejszym lekiem jest lewotyroksyna (Eltroxin, Euthyrox N, Letrox). Podczas terapii farmakologicznej należy regularnie sprawdzać stężenie TSH w osoczu.
Dieta przy niedoczynności tarczycy
Nie ma szczególnych zaleceń dietetycznych w niedoczynności tarczycy. Podstawą powinna być zbilansowana, zdrowa dieta. Ze względu na istotny problem nadwagi, osoby dotknięte chorobą muszą zwracać uwagę na to co jedzą i piją. Muszą również być aktywne fizycznie. Posiłki powinny być regularne, niezbyt obfite i zaspokajające potrzeby kaloryczne organizmu. Należy spożywać owoce i warzywa, pieczywo pełnoziarniste, chude mięso, przetwory mleczne i tłuszcze roślinne. Trzeba unikać węglowodanów i tłuszczu pochodzenia zwierzęcego.
Ważne jest, aby wypijać około dwóch litrów płynów dziennie, najlepiej wody niegazowanej. Podjadanie między głównymi posiłkami, których prawidłowo powinno być 4-5, nie jest wskazane, tak samo jak picie słodzonych napojów.
Niedoczynność tarczycy w ciąża
Przed planowaną ciążą wykonywane są badania przesiewowe w kierunku zaburzeń czynności tarczycy u kobiet ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia tej choroby. U ciężarnych sprawdza się stężenie TSH we krwi w okresie 4.-8. tygodnia ciąży. Podczas trwania ciąży i w okresie karmienia piersią wszystkie kobiety powinny suplementować jod w ilości 250ug na dobę. Jeśli niedoczynność tarczycy zostanie zdiagnozowana w czasie trwania ciąży, należy niezwłocznie rozpocząć leczenie substytucyjne lewotyroksyną, pokrywającą całkowite zapotrzebowanie organizmu na hormony tarczycy.
Niedoczynność tarczycy u dzieci
Przyczynami niedoczynności tarczycy u najmłodszych są najczęściej:
- wrodzony brak tarczycy;
- wady wrodzone tarczycy skutkujące niewłaściwą produkcją hormonów;
- zapalenie autoimmunologiczne;
- niedobór lub nadmiar jodu;
- leki;
- wady przysadki mózgowej lub/i podwzgórza.
Niedoczynność tarczycy u dzieci określana jest jako kretynizm. U niemowląt i dzieci starszych występują charakterystyczne cechy, takie jak:
- przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna;
- przepuklina pępkowa;
- duże ciemię;
- skóra marmurkowa, sucha;
- karłowatość;
- starczy wygląd;
- duży język;
- obrzęk twarzy;
- żabi brzuch;
- opóźnienie wieku kostnego;
- niedorozwój umysłowy;
- upoledzenie słuchu;
- opóźnione dojrzewanie płciowe.
Wraz z wiekiem dziecka objawy niedoczynności tarczycy są takie same jak u dorosłych.
Choroba Hashimoto
Jest to choroba wywołana przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Skutkuje to sukcesywnym, powolnym niszczeniem komórek tarczycy. W pierwszym okresie choroby pojawia się nadczynność tarczycy, która przechodzi następnie w niedoczynność. Objawy choroby są takie same jak w niedoczynności tarczycy. Leczenie opiera się na substytucji farmakologicznej hormonów tarczycy.
