Dna moczanowa to zespół chorobowy wywołany różnymi przyczynami. U jego podstaw leży jednak zawsze hiperurykemia, czyli zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi. Kwas moczowy jest końcowym produktem metabolizmu białkowego. W warunkach prawidłowych jest on filtrowany w nerkach i wydalany z moczem. Stężenie kwasu moczowego we krwi nie powinno przekraczać 7mg/dl.
Przyczyny dny moczanowej
Dna moczanowa występuje u około 3 proc ogólnej populacji mężczyzn. Kobiety chorują rzadziej, a pierwsze objawy obserwuje się najczęściej w okresie menopauzy w wieku około 45-50 lat. Wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Postać pierwotna związana jest z upośledzonym wydalaniem kwasu moczowego przez nerki (99 proc.przypadków) lub zwiększonym jego wytwarzaniem (do 1 proc.przypadków).
Hiperurykemia pierwotna ma podłoże genetyczne, jednak wystąpieniu jej objawów sprzyja otyłość i dieta bogatopurynowa (bogata w podroby, ryby, mięso, herbatę, kawę, piwo). Jest to tzw. choroba z dobrobytu. Postać wtórna rozwija się w przebiegu różnych chorób podstawowych. W tym wypadku też wyróżniamy dwa mechanizmy. Jeden polega na zmniejszonym wydalaniu kwasu moczowego i spowodowany jest chorobami nerek, kwasicą mleczanową lub ketonową. Może też być skutkiem niepożądanym działania niektórych leków. Drugi mechanizm związany jest z nadmierną produkcją kwasu moczowego. Najczęściej występuje on w wyniku zwiększonego rozpadu komórek, np. w przebiegu chorób układu krwiotwórczego (białaczka, niedokrwistość hemolityczna) i nowotworach (radio-i chemoterapia).
Dna moczanowa: przebieg i objawy
Klinicznie lekarze wyróżniają cztery fazy dny moczanowej:
1. bezobjawowa hiperurykemia - występuje dużo częściej niż pełnoobjawowa dna moczanowa. Okres trwania tej fazy jest różny i nie we wszystkich przypadkach prowadzi do rozwoju dny moczanowej;
2. ostry napad dny moczanowej - pojawia się nagle, najczęściej w nocy. Wywołuje go zazwyczaj spożycie alkoholu lub bogatopurynowego posiłku, pozostanie na czczo lub rozpoczęcie terapii farmakologicznej. Prowadzi to do wytrącania się kryształów moczanów w płynie stawowym. Kryształy te są niszczone przez komórki układu odpornościowego. W wyniku działalności komórek żernych zostają uwolnione mediatory zapalne. Objawia się to najczęściej jako bardzo bolesne zapalenie stawu zazwyczaj w obrębie palucha (podagra), rzadziej dotyczy stawu skokowego i kości stępu. Towarzyszy temu obrzęk, ucieplenie i zaczerwienienie okolicy dotkniętego zapaleniem stawu oraz objawy ogólne - gorączka i osłabienie. Napad ustępuje samoistnie w ciągu trzech tygodni, jednak nawraca po okresie od pół roku do dwóch lat;
3. okres międzynapadowy, bez objawów między napadami;
4. dna moczanowa przewlekła (guzkowa) - obecnie rzadko spotykana. Rozwija się u chorych nieleczonych lub leczonych nieprawidłowo. Guzki dnawe mogą dotyczyć tkanek miękkich
i lokalizują się wtedy na paluchu, łokciu, pięcie lub małżowinie usznej. Obserwowane są też guzki kostne w okolicy objętych chorobą stawów. Często w postaci przewlekłej dochodzi do niewydolności nerek na skutek kamicy lub nefropatii moczanowej;
Dna moczanowa: diagnostyka
Bardzo ważny w diagnostyce dny moczanowej jest wywiad rodzinny. Pozwala bowiem na wstępne ustalenie, czy mamy do czynienia z postacią pierwotną o podłożu genetycznym, czy z postacią wtórną w przebiegu chorób ogólnych. Należy też wykonać badania laboratoryjne i oznaczyć stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi i w wydalanym moczu. W czasie trwania ostrego napadu dny moczanowej pomocne jest również badanie morfologiczne krwi ukazujące stopień zaawansowania stanu zapalnego. Do obrazowania okolicy zmienionych chorobowo stawów, chrząstek i kości, a także guzków dnawych służą badania promieniowaniem rentgenowskim, rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa. Czasami, w celu lepszej diagnostyki, wykonywane jest badanie płynu stawowego. Lekarze sprawdzają czy zawiera on kryształy moczanu sodu, i czy posiada charakter zapalny. Wykonują też posiew płynu w kierunku diagnostyki zakażenia bakteryjnego. Powstające w przebiegu dny moczanowej guzki mogą też być wycięte chirurgicznie i poddane ocenie histopatologicznej.
Dna moczanowa: dieta
Właściwa dieta zapobiega hiperurykemii, co jest bardzo istotne w rozwoju dny moczanowej. Podstawowymi zasadami są:
- zwalczanie otyłości;
- stosowanie diety ubogopurynowej (zalecane spożycie mleka i produktów mlecznych niskotłuszczowych, zaś unikanie spożywania podrobów, mięsa, ryb, kawy, herbaty, piwa);
- podawanie dużej objętości płynów (co najmniej 1,5l na dzień)
- zaniechanie picia alkoholu i palenia tytoniu.
Leczenie dny moczanowej
W ostrym napadzie dny moczanowej stosowane są:
- kolchicyna - jest alkaloidem roślinnym, którego działanie polega na hamowaniu aktywności komórek zapalnych w chorej tkance. Dość często wywołuje działania niepożądane m.in. dolegliwości żołądkowo-jelitowe i uporczywe biegunki. Nie pozwalają one na długotrwałe stosowanie leku w odpowiednio wysokich dawkach. Terapia kolchicyną jest przeciwwskazana w przypadku chorób wątroby i w ciąży. Dodatkowo, po zakończeniu terapii tym lekiem, konieczne jest zapobieganie zajściu w ciążę przez kolejne pół roku;
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - podawane w wysokich dawkach działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Zalecany jest diklofenak ze względu na bardzo dobre przenikanie do stawów. Natomiast popularna aspiryna (kwas acetylosalicylowy) jest przeciwwskazana, gdyż zwiększa stężenie kwasu moczowego we krwi;
- glikokortykosteroidy - podawane dostawowo, a w przypadku przeciwwskazań do niesteroidowych leków przeciwzapalnych doustnie;
- kanakinumab - ludzkie przeciwciała przeciwko mediatorom zapalnym. Lek stosowany
u chorych z częstymi napadami niepoddającymi się tradycyjnemu leczeniu.
W leczeniu postaci przewlekłej dny moczanowej wykorzystuje się:
- leki zmniejszające stężenie kwasu moczowego:
- leki hamujące produkcję kwasu moczowego, tzw. urykostatyki (np. Allopurynol)
- leki moczopędne- zwiększają wydalanie kwasu moczowego z moczem
(np. Benzbromaron, Probenecyd)
