Więcej artykułów o zdrowiu przeczytasz na głównej stronie Gazeta.pl.
Budowa i funkcja trzustki w organizmie
Trzustka to narząd położony w górnej części jamy brzusznej, w okolicy lewego żebra, poza otrzewną. Ułożona jest poprzecznie w stosunku do osi ciała. Trzustka dzieli się na trzy główne części: to tak zwana głowa wciśnięta w dwunastnicę, trzon trzustki oraz ogon ciągnący się aż do śledziony. Produkowany przez narząd sok trzustkowy jest odprowadzany przez przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) do dwunastnicy.
Trzustka pełni dwie funkcje: zewnątrzwydzielniczą oraz wewnątrzwydzielniczą.
Zewnątrzwydzielnicza funkcja trzustki polega na wydzielaniu enzymów trawiennych, niezbędnych do prawidłowego trawienia pokarmów. Te enzymy produkowane są w komórkach pęcherzykowych trzustki jako nieaktywne proenzymy gromadzone w pęcherzykach nazywanych zymogenami, a następnie - poprzez system przewodów trzustkowych - przesyłane są do dwunastnicy i dopiero tam aktywowane.
Budowę trzustki określa się jako zrazikową. Narząd składa się bowiem z pewnej ilości pęcherzyków wydzielniczych oraz przewodów wyprowadzających, które łączą się z przewodami wychodzącymi z sąsiadujących pęcherzyków, aby ostatecznie stworzyć jeden główny przewód uchodzący do dwunastnicy.
W skład soku trzustkowego wchodzą enzymy proteolityczne, biorące udział w trawieniu białek (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydaza A i B oraz elastaza), enzymy lipolityczne, zajmujące się trawieniem tłuszczów (lipaza, fosfolipaza i esterazy). Za trawienie cukrów odpowiada alfa-amylaza. Jest jeszcze rybonukleaza i dezoksyrybonukleaza - to tak zwane enzymy nukleolityczne, które pilnują rozkładu kwasów nukleinowych.
Pęcherzyki spełniające funkcję zewnątrzwydzielniczą stanowią od 80 do 85 proc. masy trzustki. Reszta odpowiada za funkcję wewnątrzwydzielniczą. W trzustce znajdują się bowiem komórki dokrewne zwane wyspami trzustkowymi, które mają za zadanie wydzielać insulinę, glukagon, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.
Do niewydolności trzustki dochodzi, gdy zostanie zaburzona zewnątrzwydzielnicza lub wewnątrzwydzielnicza funkcja narządu, w efekcie czego organizm nie jest w stanie strawić pokarmu albo też prowadzić prawidłową gospodarkę węglowodanową.
Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki
Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki to stan, gdy narząd nie wytwarza wystarczającej ilości enzymów trawiennych lub enzymy nie działają tak, jak powinny. Dla układu pokarmowego oznacza to, że nie jest w stanie całkowicie rozłożyć posiłku, który przechodzi przez jelita niestrawiony. Tak dochodzi do niedożywienia organizmu spowodowanego niedostateczną ilością zmetabolizowanych składników odżywczych.
Wśród przyczyn zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki u dorosłych osób wymienia się:
- przewlekłe zapalenie trzustki (8 na 10 przypadków)
- celiakię
- cukrzycę typu 1
- nieswoiste zapalenie jelit
- raka trzustki
- operacje chirurgiczne przewodu pokarmowego
Za niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki u dzieci odpowiada najczęściej schorzenie zwane mukowiscydozą. W jej przebiegu w organizmie dziecka, w tym w trzustce, gromadzi się wydzielina, która zaburza prawidłową pracę narządu (śluz blokuje przepływ enzymów trawiennych do dwunastnicy). Ryzyko niewydolności trzustki zaczyna się już w pierwszym roku życia dziecka z mukowiscydozą.
Drugą przyczyną niewydolności trzustki u dzieci jest choroba nazywana zespołem Shwachmana-Diamonda (Shwachman-Diamond syndrome - SDS). To rzadkie zaburzenie genetyczne powoduje, że trzustka nie pracuje prawidłowo, co zaburza proces wydzielania enzymów.
Objawy niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki
Do objawów niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki należą:
- ból brzucha, gazy i wzdęcia
- wymioty, nudności
- zaparcia
- biegunki
- tłuste (oleiste) stolce, w bladym kolorze, o bardzo nieprzyjemnym zapachu
- u niemowląt i dzieci - niewyjaśniona utrata masy ciała lub zahamowanie rozwoju psychofizycznego
Złe wchłanianie składników odżywczych prowadzi do niedożywienia, którego oznakami są m.in.: zmęczenie, zawroty głowy, sucha skóra, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, uczucie ciągłego zimna, utrata masy mięśniowej, problemy z koncentracją i pamięcią, drażliwość, depresja.
Aby zdiagnozować niewydolność zewnątrzwydzielniczą trzustki wykonuje się test elastazy kałowej na obecność elastazy, czyli enzymu trawiącego białko, a także ocenia ilość tłuszczu w stolcu. Można też wykonać test funkcji trzustki z sekretyną. Ponadto pomocne jest obrazowanie narządu (np. tomografia komputerowa, USG jamy brzusznej).
Leczenie niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki jest trudne. Choroba wymaga wspomagania pracy trzustki przez całe życie. Prowadzi się terapię zastępczą podając leki będące substytutem brakujących enzymów trawiennych. W tej chorobie ważna jest dieta, która powinna być wysokokaloryczna i wysokotłuszczowa, a także bogata w witaminy, aby zapobiegała niedożywieniu i nadmiernej utracie masy ciała.
Wewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki
Wewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki grozi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, a w konsekwencji rozwojem cukrzycy. Za wewnątrzwydzielniczą funkcję trzustki odpowiadają tak zwane wyspy Langerhansa, na które składają się cztery typy komórek: A, B, D i F. Najwięcej jest komórek B, które produkują insulinę, działający przeciwnie do insuliny glukagon produkują komórki A, z komórek D wywodzi się somatostatyna, a z komórek F polipeptyd trzustkowy.
Insulina i glukagon regulują poziom glukozy, triglicerydów oraz aminokwasów we krwi. Somatostatyna hamuje wydzielanie insuliny, natomiast polipeptyd trzustkowy ma wpływ na funkcje pokarmowe (spowalnia aktywność pęcherzyka żółciowego, trzustki i jelit, stymuluje okrężnicę do skurczu).
