Anemia do tablicy: wszystko, co warto o niej wiedzieć
Niedokrwistość niejednokrotnie jest lekceważona przez pacjentów, ale i lekarzy. Tymczasem może być ważnym sygnałem ostrzegawczym Shutterstock
Anemia to nie choroba?
Anemia - bagatelizowana, źle leczona, uważana głównie za "babską sprawę" i skutek złej diety. Wokół niedokrwistości narosło sporo mitów. Wiara w nie może być naprawdę groźna dla zdrowia. Zwłaszcza, że nawet "zwykła" anemia z niedoboru żelaza może doprowadzić do wyniszczenia organizmu.
O niedokrwistości (anemii) mówimy, gdy we krwi stwierdza się niedobór erytrocytów (czerwone krwinki), a także, gdy są one kiepskiej jakości (np. brakuje ich barwnika, hemoglobiny, do krwi zbyt wcześnie uwalniane są retikulocyty, czyli nie w pełni dojrzałe erytrocyty). Niezależnie od tego, czy anemia jest "tylko" objawem innej choroby, czy występuje samoistnie, może okazać się bardzo niebezpieczna dla zdrowia.
Początkowo gorsze samopoczucie...
We wczesnej fazie odbija się najczęściej niekorzystnie jedynie na naszym samopoczuciu i wyglądzie, z czasem jednak zagraża narządom wewnętrznym. Bywa objawem zaburzeń wchłaniania, a nawet nowotworów.
Czerwone krwinki odpowiadają za transport tlenu do wszystkich tkanek naszego organizmu. Szpik kostny musi stale produkować nowe erytrocyty, gdyż uszkodzone lub "stare" nie mają zdolności regeneracji i najczęściej po 120 dniach intensywnej pracy są utylizowane przez śledzionę (czasem przez wątrobę). Jeśli system z jakiegoś powodu nie działa, jak należy, niedotlenione komórki przedwcześnie starzeją się i obumierają. Konsekwencje anemii niejednokrotnie dotyczą układu krążenia, ale mogą dotknąć każdego narządu, dawać objawy podobne do depresji.
Anemia: rzeczywiście, kobiecy problem, ale...
Anemię częściej stwierdza się u kobiet niż u mężczyzn. Problem dotyczy aż 20% pań (podczas gdy tylko jednego procenta mężczyzn). Co więcej - przede wszystkim kobiet młodych. Czy to oznacza, że panie bardziej przejmują się swoim zdrowiem i chętniej idą do lekarza z "byle czym"? Niezupełnie. Niedokrwistości sprzyja niezdrowy tryb życia typowy dla kobiet aktywnych, także sama fizjologia (np. obfite miesiączki, karmienie piersią).
Czytaj także:
Wiesz co trzeba o anemii? Quiz
Praca, dom, dzieci - nic dziwnego, że czujesz się zmęczona. Przy nadmiarze obowiązków trudno domyślić się, że gorsze samopoczucie to także objaw choroby Shutterstock
Objawy są zawsze wyraźne?
Ponieważ niedotlenienie objawia się gorszym funkcjonowaniem niemal wszystkich narządów, wydaje się, że anemię trudno przeoczyć.
Anemia: sporo sygnałów
Nienaturalne zmęczenie, apatia, osłabienie bladość skóry, "podkrążone oczy", wychłodzenie organizmu (dreszcze bez gorączki), łamliwe paznokcie, nadmiernie wypadające włosy, zajady w kącikach ust - to tylko niektóre objawy choroby. Część chorych na anemię odczuwa także kołatanie serca, bóle głowy, zaparcia, nudności, brak apetytu. Niby dość, by pójść do lekarza, a jednak nie muszą wystąpić wszystkie dolegliwości, a zanemizowana młoda kobieta niejeden z sygnałów choroby potrafi błędnie zracjonalizować.
Praca, stresy, cały dom na głowie - niby trudno nie odczuwać zmęczenia. Brak łaknienia? Fajnie, nie przytyję... Słabsze włosy? To od czapki lub hormonów... Ból głowy? Znowu ta migrena...
Tylko raz w roku!
Najpewniejszym sposobem uniknięcia niechcianych konsekwencji anemii jest badanie krwi raz do roku. Jeśli masz objawy wskazujące na niedokrwistość, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. To może być inna choroba, niejednokrotnie problem z tarczycą, który również bywa rozpoznawany późno, a jego konsekwencje poważniejsze niż przy anemii:
Czytaj także:
Tarczyca: zawsze gorący temat (wywiad z endokrynologiem Małgorzatą Gietką-Czernel)
Odchudzanie, dieta wegetariańska lub po prostu nieracjonalna, obfite miesiączki - to najczęstsze przyczyny niedokrwistości u kobiet Shutterstock
Przyczyny są banalne i łatwe do ustalenia?
Niedobór, bądź kiepska jakość erytrocytów, zazwyczaj wynika z trzech zasadniczych powodów:
- doszło do znacznej utraty krwi i system musi to dopiero wyrównać (np. ubytek ponad normę w wyniku krwawienia wewnętrznego, urazu, obfitych miesiączek),
- brakuje składników niezbędnych do powstawania erytrocytów, czyli przede wszystkim żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12,
Zobacz:
- szpik kostny nie pracuje prawidłowo lub choroba przewlekła "wyniszcza" organizm.
Ukryte krwawienia
Krwawienie nie musi być wyraźne, oczywiste. Jeśli przechodziłeś zabieg chirurgiczny, sprawa jest jasna, morfologia kontrolowana i w razie potrzeby lekarz prowadzący zadziała właściwie (nawet w razie potrzeby przetaczając krew). Czasem jednak nikt o krwawieniu nie wie. W przypadku krwawień wewnętrznych, np. po urazie, ilość wydostającej się krwi nie musi być tożsama z ilością traconą, może się ona gromadzić w jamie brzusznej, itd. W przypadku obfitych miesiączek nieraz kobiety mają wątpliwości, czy problem ich dotyczy, gdyż nie mając odniesienia, uznają, że wszystko jest w normie.
Jesz i nie wchłaniasz
Niedobory witamin i żelaza to przede wszystkim skutek złej diety (chociaż przewlekłe miesiączki także prowadzą do niedoborów). Niedożywienie i restrykcyjne kuracje odchudzające to jednak nie wszystko. Czasem występują zaburzenia wchłaniania (np. przy stanach zapalnych jelit), które utrudniają organizmowi pobranie z pożywienia tego, czego potrzebuje. Wówczas leczenie najczęściej musi prowadzić specjalista gastroenterolog. Anemia towarzyszy również przewlekłej niewydolności nerek, cukrzycy, chorobom serca, HIV. Leczenie i wybór specjalisty (diabetologa, kardiologa, nefrologa czy immunologa) zależy od wstępnie ustalonej przyczyny.
Do hematologa
Problemami ze szpikiem kostnym zajmuje się hematolog. Nie wpadaj jednak w panikę tylko dlatego, że masz anemię. Fakt, czasem tak objawia się choroba nowotworowa, białaczka, jednak rzadko jej jedynym objawem jest niedokrwistość. Inne parametry krwi, np. poziom leukocytów, a także rozmaz, wskaźniki stanu zapalnego, także są zaburzone, odstępstwa od normy spore, itd. Nawet jeśli potwierdzi się, że przyczyną jest zaburzenie funkcji szpiku kostnego, to jeszcze nie wyrok. Interpretację wyników i diagnozę zostaw lekarzom i pamiętaj, że wczesne rozpoznanie zawsze zwiększa twoje szanse na pełne wyleczenie. Zatem: nie lekceważ anemii, ale i nie panikuj. Aż w 80 proc. przypadków za anemią stoi jedynie niedobór żelaza.
Rodzajów niedokrwistości jest wiele, białaczek zresztą również, a ich konsekwencje i sposoby leczenia odmienne, stąd interpretację wyników i szukanie przyczyn trzeba zostawić zawodowcom.
Czytaj także:
Morfologia z rozmazem, poziom żelaza we krwi, CRP - na podstawie wyników tych badań lekarz nie tylko może rozpoznać anemię, ale i wstępnie jej ewentualne przyczyny Shutterstock
Diagnoza anemii: wystarczy morfologia?
Rzeczywiście, by stwierdzić niedokrwistość, zasadniczo wystarcza podstawowe badanie krwi. Niejednokrotnie nie pozwala ono jednak odkryć przyczyny problemów. Jeśli bez zalecenia lekarza zrobiłeś badanie krwi i wynik nie mieści się w normie, czas na wizytę u internisty. Parametry krwi pomocne przy rozpoznawaniu anemii:
RBC- krwinki czerwone (erytrocyty)
norma:
kobiety: 3,9-5,6 M/micro l (T/l)
mężczyźni: 4,5-6,5 M/micro l (T/l)
HGB - hemoglobina (barwnik czerwonych ciałek, odpowiedzialny za transport tlenu do komórek)
norma:
kobiety
12-16 g/dl lub 6,8-9,3 mmol/l,
mężczyźni 14-18g/dl lub 7,4-10,5 mmol/l,
HCT - wskaźnik hematokrytu (określa ile procent krwi stanowią czerwone krwinki)
norma:
kobiety 37-47 proc.,
mężczyźni 40-51 proc.
Niedokrwistość rozpoznaje się wtedy, gdy wyniki są poniżej normy, ale zbyt duże stężenie poszczególnych składników także wymaga konsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu, podobnie jak nieprawidłowe wyniki innych parametrów krwi. Uwaga, powyższe dane są orientacyjne - jednostki pomiaru, jak i same normy, różnią się nieco w różnych laboratoriach. Jeśli na otrzymanym wyniku podane są normy dla danego laboratorium, te są obowiązujące.
Rozstrzygająca ferrytyna
Jeśli lekarz podejrzewa, że przyczyną niedokrwistości może być niedobór żelaza, zleci zapewne kontrolę jego poziomu (normy: kobiety - 6,6-26 mmol/l lub 37-145 mg/dl, mężczyźni - 10,6-28,3 mmol/l lub 50-158 mg/100dl). Wskazana jest także kontrola poziomu ferrytyny (norma najczęściej: kobiety 10-150 micro g/l, mężczyźni 15-200 micro g/l). To badanie bardziej czułe i wiarygodne, gdyż informuje o realnym zapasie żelaza w organizmie (jest białkiem regulującym jego poziom). Zdarza się, np. gdy przyjmujesz suplementy diety, że wynik badania poziomu żelaza jest fałszywie zawyżony, a organizm realnie cierpi na niedobory i odwrotnie: aktualnie we krwi stężenie pierwiastka nie jest najlepsze, ale twoje komórki mogą czerpać z przyzwoitych zapasów.
Stan zapalny, problem ginekologiczny...
Ponieważ za niedokrwistością może stać niedobór witamin z grupy B (kobalaminy, kwasu foliowego), czasem kontroluje się ich poziom. By wykluczyć poważniejsze przyczyny anemii, zazwyczaj wraz z morfologią sprawdza się także parametry wskazujące na ewentualny stan zapalny (głównie CRP, OB), a także wykonuje badanie moczu (problem z nerkami także sprzyja niedokrwistości). By wykluczyć ewentualne krwawienie z układu pokarmowego, zaleca się także badanie kału na krew utajoną. W przypadku kobiet wskazana jest też kontrola ginekologiczna. Nawet jeśli za anemią stoją "tylko" obfite miesiączki (a nie np. polipy, mięśniaki, torbiele, endometrioza), konieczne jest zmniejszenie krwawień. Najczęściej pomocne okazują się doustne leki hormonalne, pigułki antykoncepcyjne.
Powyższy pakiet badań powinien pomóc odkryć przyczynę anemii, a przynajmniej wskazać kierunek dalszej diagnostyki i leczenia.
Czytaj także:
Żelazo zawarte w mięsie jest łatwiej przyswajane niż to pochodzące z produktów roślinnych Shutterstock
Leczenie dietą rozwiązuje problem?
Nieprawidłowa dieta i anemia, zwłaszcza w przypadku kobiet, rzeczywiście chodzą w parze, ale "prawdziwej" niedokrwistości już dietą raczej nie wyleczysz. Podczas prawidłowej miesiączki najczęściej dochodzi do utraty 10-30 mg żelaza. W ciągu miesiąca trudno te braki odbudować, zwłaszcza gdy się odchudzasz lub odżywiasz nieracjonalnie.
Walka o żelazo
Chociaż do prawidłowego funkcjonowania organizm pozornie potrzebuje niewiele żelaza (1,8 mg dziennie), nie wystarczy zjeść go właśnie tyle, by uniknąć niedokrwistości. Z pożywienia zwykle wchłaniane jest jedynie 10% tego pierwiastka, więc trzeba spożyć przynajmniej 18 mg żelaza (kobiety karmiące i w ciąży 25 mg, mężczyźni 17 mg). Stosując radykalną dietę odchudzającą to po prostu niewykonalne.
Problem mają także wegetarianie, gdyż żelazo z mięsa jest lepiej przyswajane. Dieta bezmięsna nie musi się kończyć anemią, ale na pewno trzeba starannie układać menu, by do niej nie dopuścić.
Wszystko o żelazie, w tym tabela zawartości w produktach, tutaj
Jeśli dbasz o dietę bogatą w żelazo i jesteś zdrowy, niedokrwistość raczej ci nie grozi. Gdy jednak anemię już masz, bez "wspomagania" problem będzie się nasilał.
Zatem, zapobiegawczo lub przy podejrzeniu lekkich niedoborów żelaza i witamin z grupy B, zadbaj, by w menu nie zabrakło: czerwonego mięsa (chudej wołowiny, królika) i podrobów (zwłaszcza wątroby), zielonych warzyw (brukselki, sałaty, brokułów), roślin strączkowych (fasoli, grochu, soi), buraków, czerwonej kapusty, papryki, suszonych owoców (daktyli, śliwek, moreli), żółtka jaj, produktów pełnoziarnistych.
Nie zapominaj, że przyswajanie żelaza jest uzależnione od obecności witaminy C, więc i o jej ilość w diecie trzeba zadbać i najlepiej dostarczać ją w jednym posiłku z mięsem, np. wypić sok z cytrusów, dodać natki pietruszki lub koperku, przyprawić mięso żurawiną, itd. Możesz też owoce bogate w witaminę C (truskawki, dzika róża, maliny) zjeść na deser.
Uwaga! Proporcje dotyczące podstawowych składników diety pozostają niezmienne. Wszystko na ten temat
Kawa i inne napoje zawierające kofeinę (np. coca cola) wypłukują żelazo, dlatego warto je ograniczyć, a podczas leczenia anemii czasowo wykluczyć z diety.
Suplementacja?
Dobór preparatu z żelazem, jego dawkowanie i czas kuracji, pozostaw lekarzowi. Warto wiedzieć, że jedna tabletka preparatu dostępnego bez recepty zawiera nawet 10 razy mniej żelaza, niż lek przepisywany przez lekarza. Wieloskładnikowe suplementy jeszcze mniej. Jeśli już decydujesz się na samodzielną suplementację diety, pamiętaj, że nie powinna ona trwać dłużej niż dwa tygodnie (jeśli objawy anemii nie ustępują, teraz naprawdę pozostaje tylko wizyta u internisty).
Nawet jeśli przyjmujesz preparat bez recepty, ściśle stosuj się do zaleceń w ulotce co do dawkowania i zasad stosowania(np. nie stosować ich w czasie posiłków i nie popijać mlekiem, bo słabiej działają). Pamiętaj, że co za dużo to niezdrowo. Przedawkowane żelazo prowadzi do zaparć, mdłości, ale i znacznie poważniejszych, w tym odległych następstw. Długotrwałe przeładowanie tym pierwiastkiem grozi artretyzmem, cukrzycą, problemami z wątrobą, przyspiesza procesy starzenia. Problem w większym stopniu dotyczy mężczyzn, gdyż chętniej jedzą mięso, a przede wszystkim nie tracą krwi podczas menstruacji.
Gdy problem jest zaawansowany...
W przypadku "prawdziwej" anemii powyższa dieta jest wskazana jako uzupełnienie terapii. Dostępne na receptę leki pomagają wrócić do formy. Najczęściej wystarcza terapia doustna, ale bywa, że konieczna jest i dożylna. Powrót do pełnej formy może zająć i pół roku. O zakończeniu leczenia może zdecydować wyłącznie lekarz po badaniach kontrolnych. Niekoniecznie prawidłowe parametry są wskazaniem, by leczenie kończyć od razu.
Czytaj także:
W ciąży normy poziomu hemoglobiny są inne niż normalnie, stąd czasem niepokój o wyniki badań przyszłej mamy jest przedwczesny Shutterstock
W ciąży anemia jest zjawiskiem fizjologicznym?
Anemia nigdy nie jest stanem naturalnym. W przypadku kobiet w ciąży zdarza się jednak tzw. niedokrwistość rzekoma. Obniżenie poziomu hemoglobiny i hematokrytu jest skutkiem fizjologicznego zwiększenia objętości osocza, a nie choroby. Zatem w przypadku przyszłych mam normy są inne i o niewielkiej niedokrwistości mówi się dopiero wtedy, gdy HGB jest poniżej11 g/dl.
Powszechny niedobór
Wiele kobiet w ciąży ma takie wyniki i dlatego muszą przyjmować preparaty uzupełniające niedobory. U 30-40 proc. ciężarnych dochodzi do braków żelaza. To skutek wykorzystania zapasów pierwiastka przez rozwijający się płód oraz łożysko. Niedobór żelaza potęgują jeszcze typowe u ciężarnych zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym, a na początku ciąży uporczywe wymioty.
Groźne konsekwencje
Ciężka niedokrwistość, na szczęście rzadko występująca, na początku ciąży może spowodować wady wrodzone dziecka i poronienie oraz nieprawidłowy rozwój łożyska. Szczególnie groźny jest niedobór kwasu foliowego (odpowiada choćby za rozwój cewy nerwowej u dziecka), dlatego obecnie wszystkie ciężarne przyjmują tę witaminę (osobno lub w specjalnym zestawie), a lekarze zalecają suplementację także paniom planującym ciążę.
Po pierwsze - dziecko
Przewlekła, nawet niewielka anemia daje się we znaki przede wszystkim przyszłej mamie (potrzeby dziecka są przez organizm zaspokajane w pierwszej kolejności), objawiając się fatalnym samopoczuciem i pogorszeniem wyglądu (skóry, włosów, paznokci). Może jednak także w drugiej połowie ciąży zaszkodzić płodowi, wywołując nieodwracalne zmiany w łożysku, które mogą prowadzić do nieprawidłowego rozwoju dziecka. Stąd tak ważne jest przyjmowanie nawet preparatów witaminowo-mineralnych dostępnych bez recepty regularnie, zgodnie z zaleceniem lekarza. Takie wspomaganie organizmu kobiety jest wskazane i po porodzie, w czasie karmienia piersią.
"Banalna" niedokrwistość z czasem może się stać źródłem poważnych problemów z układem krążenia Shutterstock
Powikłania to rzadkość?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, jak często nieleczona anemia prowadzi do poważniejszych chorób, groźnych konsekwencji. Czasem, np. w chorobach serca, jest ona objawem problemu, kiedy indziej pierwotną przyczyną. Nawet lekarzowi trudno ocenić, co było pierwsze.
Od gorszego samopoczucia po trudności z poruszaniem
Wiadomo, że niedokrwistość z niedoboru żelaza poza pogorszeniem samopoczucia i wyglądu, docelowo prowadzi do zaburzeń neurologicznych i psychicznych. Rzadko występująca niedokrwistość Addisona-Biermera (kiedyś zwana anemia złośliwą), związana z niedoborem witaminy B12, może prowadzić do autoimmunologicznego zapalenia żołądka, a nawet trudności z poruszaniem (początkowo objawia się drętwieniem kończyn).
Uwaga! Nerki!
W skrajnych przypadkach anemia może trwale uszkodzić nerki. Nawet jeśli nie zdarza się to zbyt często, nie ma sensu ryzykować. Zwłaszcza, że rozpoznanie i leczenie najczęściej jest takie proste.
Czytaj:
