Ośrodkowy układ nerwowy (OUN, centralny układ nerwowy) stanowi jedną z dwóch podstawowych składowych naszego układu nerwowego. Druga to obwodowy układ nerwowy.
Nadzór i kontrola
Wiadomo, że kluczową kontrolę nad funkcjonowaniem naszego organizmu sprawuje mózg, ale niewiele by zdziałał bez rdzenia kręgowego. Ośrodkowy układ nerwowy, który tworzy mózgowie wraz z rdzeniem, odbiera, analizuje i odpowiednio reaguje na wszelkie zarejestrowane bodźce. Steruje reakcjami całego organizmu w odpowiedzi na bodźce, które dostarcza mu obwodowy układ nerwowy. Ten odpowiada też za przekazywanie informacji zwrotnej do narządów, tkanek i komórek.
Mózgowie tworzą trzy elementy:
- mózg
- pień mózgu
- móżdżek
Rdzeń kręgowy biegnie właściwie przez cały kanał kręgowy, czyli realnie jego długość pokrywa się z długością naszego kręgosłupa. Do najważniejszych zadań rdzenia kręgowego należy kontrola oraz koordynowanie funkcji ruchowych oraz czuciowych organizmu. To właśnie on odpowiada za pracę mięśni, a także przepływ impulsów nerwowych. Dzięki niemu czujemy czyjś dotyk, ból, a także wszelkie zmiany temperatury zachodzące w najbliższym otoczeniu.
Mózgowa symetria
Ludzki mózg przypomina kształtem orzecha włoskiego. Składa się z dwóch symetrycznych części - lewej i prawej półkuli mózgowej. Półkule mózgowe stanowią 4/5 masy całego mózgowia. Prawa półkula mózgowa gromadzi wszelkie informacje i steruje ruchami mięśni lewej strony ciała. Lewa półkula: odwrotnie.
Mózg odpowiada za wszystkie tzw. wyższe czynności psychiczne człowieka:
- myślenie abstrakcyjne,
- pamięć,
- inteligencję,
- mowę,
- świadomość.
Półkule mózgowe dzielą się na 4 płaty:
- płat czołowy,
- płat ciemieniowy,
- płat potyliczny,
- płat skroniowy.
Płat czołowy jest związany z czynnościami ruchowymi, ale ma też wpływ na funkcjonowanie psychiczne człowieka. Jego uszkodzenie grozi niedowładami i porażeniem kończyn. Przy poważnych zmianach istnieje zagrożenie zaburzeń osobowości.
Płat ciemieniowy odpowiada za doznania czuciowe, czyli w przypadku problemów z płatem czołowym możesz mieć różne zaburzenia pracy zmysłów (nieprawidłowe odbieranie smaku, dotyku, temperatury czy bólu). Czytaj o zmysłach (tych mniej i lepiej znanych).
Płat potyliczny jest związany ze wzrokiem, ale także analizuje kolory, ruch, kształty, głębię i umożliwia rozpoznawanie znaków. Objawem problemów bywa choćby utrata umiejętności czytania.
Płat słuchowy analizuje doznania słuchowe.
Sprawdź, jak działa słuch
Mózg tworzą głównie dwa rodzaje tkanki nerwowej:istota biała i szara. Szara jest zewnętrzną, złożoną z miliardów neuronów, biała tworzy wnętrze mózgu.
Tkanka nerwowa mózgu może sprawnie funkcjonować wyłącznie wtedy, gdy jest odpowiednio ukrwiona. Potrzebuje mnóstwo tlenu: jej zapotrzebowanie na tlen jest dziesięciokrotnie większe niż np. serce. Mózg potrzebuje również mnóstwo glukozy. Spadek cukru poniżej normy prowadzi do obumierania neuronów.
Pień mózgu - kluczowy przy ocenie funkcji życiowych
Kolejna część mózgowia to pień mózgu. Łączy on półkule mózgowe z rdzeniem kręgowym. W jego obrębie leży szereg ośrodków, które odpowiadają za prawidłowość głównych czynności życiowych: oddychanie, pracę serca, termoregulację czy przemianę materii.
Pień mózgu tworzy śródmózgowie, most mózgu oraz rdzeń przedłużony (łącznik z rdzeniem kręgowym). W jego skład wchodzi również twór siatkowaty, czyli pierwsza część mózgowia, do której trafiają sygnały z rdzenia kręgowego. Stąd również wychodzi większość nerwów czaszkowych, unerwiających między innymi gałki oczne, twarz, jamę ustną oraz narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Twór siatkowaty pnia mózgu jest odpowiedzialny za zdolność do czuwania, za stan przytomności i zdolność do wybudzaniar. Pień mózgu stanowi także skupienie ośrodków nerwowych dla następujących czynności odruchowych: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie, pocenie się, czyli za odruchy wrodzone.
Śmierć pnia mózgu to ostatni etap śmierci mózgu, więc jego stwierdzenie oznacza śmierć człowieka.
- elipsa od koordynacji i równowagi
Móżdżek kontroluje stopień napięcia mięśni, wpływa przez to na umiejętność utrzymania przez człowieka prawidłowej postawy ciała. Jego uszkodzenie może skutkować zaburzeniami w wykonywaniu wszelkich ruchów wymagających precyzji. Powoduje też duże trudności w utrzymaniu równowagi.
Móżdżek to struktura w kształcie elipsy, uwypuklona na dole i płaską od góry. Podobnie jak mózg, posiada półkule, a pomiędzy nimi znajduje się pojedyncza struktura nazywana robakiem móżdżku. Wychodzą z niego trzy konary, zapewniające połączenie z innymi strukturami w mózgowiu - z korą mózgu, śródmózgowiem, rdzeniem przedłużonym. Przez rdzeń przedłużony z rdzeniem kręgowym i wychodzącymi z niego włóknami wstępującymi i zstępującymi (przesyłającymi informacje z mózgu i do mózgu). Ta niewielka struktura ma kilka części, które można wyodrębnić na podstawie podziału anatomicznego lub funkcjonalnego. Z punktu widzenia roli móżdżku oraz jego działania bardziej istotny jest podział funkcjonalny. Podział ten stanowi jednocześnie podział filogenetyczny, czyli mówiący o tym, w jakiej kolejności pojawiały się i wykształcały poszczególne struktury na drodze ewolucyjnej.
Objawy uszkodzenia móżdżku:
- zaburzenia równowagi podczas stania i/lub chodzenia,
- zaburzenia koordynacji ruchowej całego ciała,
- oczopląs, objawiający się drżeniem gałek ocznych przy próbie skupienia wzroku na przedmiocie,
- brak prawidłowej oceny zakresu ruchu,
- mowa skandowana (niewyraźna, jednoczesne "wyrzucanie z siebie" wyrazów lub sylab).
Rdzeń kręgowy - niezastąpiony łącznik
Rdzeń kręgowy, jedna z najważniejszych struktur w ludzkim organizmie, jest zarazem niezwykle delikatna. Znajduje się w kanale kręgowym, co zapewnia mu ochronę. Średnica rdzenia to ok. 8-14 milimetrów (grubość palca), zaś długość wynosi 40-45 centymetrów (tyle, co osłaniającego go kręgosłupa).
Rdzeń kręgowy, podobnie jak mózg, jest otoczony i osłaniany przez trzy opony: twardówkę, pajęczynówkę oraz naczyniówkę. Dodatkowo amortyzację gwarantuje mu płyn mózgowo-rdzeniowy. Sam rdzeń kręgowy również tworzy istota biała i szara. Dzięki rdzeniowi możliwa jest komunikacja między mózgiem, a obwodowym układem nerwowym i docelowo każdą komórką naszego ciała.
