Skoordynowany system
Ludzki mózg to w rzeczywistości mnóstwo skomplikowanych struktur, które współdziałają, tworząc harmonijną całość. Wymienienie ich wszystkich wymaga grubych tomów anatomicznych i opisów funkcjonowania, choć wciąż nie wiemy o nim tyle, ile chcielibyśmy. Dawniej uważano, że każda partia, część mózgowia, odpowiada za inne czynności. Dziś pogląd ten broni się tylko w pewnym stopniu - choć nadal wyróżniamy poszczególne partie i obszary odpowiedzialne za wyraziste, dające się określić funkcje, to wiemy także, że istotą pracy mózgu jest sprzężone działanie.
Móżdżek - ważna część mózgowia
Móżdżek (cerebellum) jest strukturą o kształcie elipsy, uwypukloną na dole i płaską od góry. Podobnie jak mózg, posiada półkule, a pomiędzy nimi znajduje się pojedyncza struktura nazywana robakiem móżdżku. Wychodzą z niego trzy konary, zapewniające połączenie z innymi strukturami w mózgowiu - z korą mózgu, śródmózgowiem, rdzeniem przedłużonym, a poprzez rdzeń przedłużony z rdzeniem kręgowym i wychodzącymi z niego włóknami wstępującymi i zstępującymi (przesyłającymi informacje z mózgu i do mózgu). Ta niewielka struktura ma kilka części, które można wyodrębnić na podstawie podziału anatomicznego lub funkcjonalnego. Z punktu widzenia roli móżdżku oraz jego działania bardziej istotny jest podział funkcjonalny. Podział ten stanowi jednocześnie podział filogenetyczny, czyli mówiący o tym, w jakiej kolejności pojawiały się i wykształcały poszczególne struktury na drodze ewolucyjnej.
- Najstarsza część móżdżku to tak zwany móżdżek dawny, nazywany także rdzeniowym. To on odpowiada za koordynację ruchową. Dzięki niemu jesteśmy w stanie wykonywać mniej i bardziej złożone czynności.
- Nieco młodszą częścią jest móżdżek stary, inaczej przedsionkowy. Jego rola to panowanie nad położeniem ciała oraz głowy względem całego ciała (to właśnie on daje nam znak, że wisimy do góry nogami, leżymy lub stoimy prosto), zachowywanie równowagi oraz ruchy gałek ocznych.
- Ewolucyjnie najnowszy jest za to móżdżek nowy. Dzięki jego pracy utrzymujemy napięcie mięśniowe, a także możemy planować przyszłe ruchy ciała.
Dość ciekawym zjawiskiem jest podobieństwo budowy móżdżku oraz mózgu - w obu tych strukturach występują półkule, kora, płaty oraz jądra. Móżdżek, choć niewielki, pełni szereg bardzo ważnych funkcji, bez których nie bylibyśmy w stanie wykonać żadnej, nawet najprostszej czynności w codziennym życiu - nie wspominając o tak wyrafinowanych działaniach, jak uprawianie sportu czy gra na instrumentach muzycznych.
Jakie role pełni móżdżek?
Domeną móżdżku jest ruch. Jego działanie polega na odbieraniu, zbieraniu i analizowaniu informacji płynących z ciała, a następnie decydowaniu, jak przełożyć je na konkretne, widoczne efekty. Móżdżek otrzymuje informacje z narządów ruchu, w tym z mięśni, ze skóry, z innych rejonów mózgowia, a także z rdzenia kręgowego. To sieć skomplikowanych, niesamowitych kanałów komunikacyjnych i neuronów, które błyskawicznie informują móżdżek o odczuciach, położeniu ciała, jego aktualnych ruchach, zakłóceniach równowagi i koordynacji.
Jego funkcje to nie tylko decydowanie o ruchu i wysyłanie impulsów do odpowiednich zakończeń nerwowych w mięśniach. W móżdżku odbywa się nieustanny proces decydowania o tym, jakiej siły użyć do danej czynności, które mięśnie rozciągnąć, a które skurczyć, jak odchylić ciało, by przywrócić mu zachwianą równowagę lub osiągnąć zamierzony cel. Odpowiada także za uczenie się zachowań i czynności, czyli za tak zwaną "pamięć mięśni" lub pamięć ciała. Utrzymuje tonus, czyli stałe napięcie mięśni. Aktywnie współdziałając z korą mózgową, sprawia, że ruchy dowolne (zgodne z wolą), są płynne, precyzyjne i dokładnie odpowiadają temu, co zamierzaliśmy zrobić.
Biorąc pod uwagę tak elementarne, istotne funkcje móżdżku, można się spodziewać, że jego uszkodzenie lub choroba znacznie utrudniają życie.
Co świadczy o uszkodzeniu tej struktury?
Uszkodzenie móżdżku powoduje objawy, które zbiorczo nazywa się zespołem móżdżkowym. Składają się na niego następujące zjawiska:
- zaburzenia równowagi podczas stania i/lub chodzenia,
- zaburzenia koordynacji ruchowej całego ciała;
- oczopląs, objawiający się drżeniem gałek ocznych przy próbie skupienia wzroku na przedmiocie,
- brak prawidłowej oceny zakresu ruchu, na przykład niemożność zatrzymania ręki zdążającej w kierunku nosa, zanim uderzy ona w nos,
- mowa skandowana, czyli niewyraźne mówienie i jednoczesne "wyrzucanie z siebie" wyrazów lub sylab.
Guz móżdżku - objawy, skutki, leczenie
Nowotwory móżdżku, zarówno łagodne jak i złośliwe, stanowią przeważającą część nowotworów w obrębie centralnego układu nerwowego u dzieci, a u dorosłych stanowią niemal 40% takich nowotworów. Istnieją rozmaite rodzaje guzów móżdżku, w zależności od ich budowy oraz umiejscowienia. to między innymi naczyniaki, glejaki, rdzeniaki. Do objawów, które pozwalają podejrzewać umiejscowienie guza właśnie w tej strukturze, należą objawy tożsame z zespołem móżdżkowym. To między innymi jednostronne zaburzenia koordynacji ruchów, oczopląs, podwójne widzenie, problemy z zatrzymaniem ruchu lub z wymierzeniem odległości.
Oprócz objawów specyficznych, guzy móżdżku powodują także takie same objawy, jakie są następstwem każdego guza mózgu. Ich przyczyna to zwiększenie ciśnienia wewnątrz czaszki, co przejawia się w intensywnych bólach głowy, wymiotach, zaburzeniach widzenia, zawrotach głowy, sztywności karku. Aby zdiagnozować guz móżdżku lub umiejscowić go w przestrzeni, wykonuje się specjalistyczne badania, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.
Inne choroby móżdżku
Lista chorób, które wynikają z uszkodzeń móżdżku lub jego nieprawidłowego rozwoju w życiu płodowym jest bardzo długa. Ich objawy nakładają się na siebie - zawsze pojawia się problem z koordynacją ruchów, zaburzenia równowagi oraz mowy. Także niektóre przewlekłe schorzenia doprowadzają niekiedy do uszkodzenia móżdżku - między innymi stwardnienie rozsiane, a także niedoczynność tarczycy.
Zespół Schmahmanna
To grupa objawów poznawczych i emocjonalnych. Osoba cierpiąca na tę chorobę w wyniku uszkodzenia móżdżku ma problemy z podstawowym planowaniem, abstrakcyjnym myśleniem, orientacją w przestrzeni, pamięcią. Trudno jest jej skupić uwagę, łatwo się rozprasza, ma też problemy z mową. To schorzenie jest wynikiem uszkodzenia tylnego płata móżdżku.
Choroba Kuru
Tę niezwykłą, nieco makabryczną i niewystępującą już niemal chorobę wywołują priony - zakaźne białka. Choroba kuru została opisana podczas jej epidemii w połowie XX wieku. Pojawiła się w plemieniu Fore z Nowej Gwinei. Do zwyczajów tego plemienia należało zjadanie narządów zmarłych krewnych. To wywoływało długo rozwijającą się chorobę, polegającą na szeregu zaburzeń ruchowych - zachwianej równowadze, drżeniu, oczopląsie, problemach z mową. Śmiertelna choroba kuru nie występuje w innych częściach świata - zdążyła jednak zdziesiątkować, a nawet doprowadzić do wymarcia wielu rdzennych plemion praktykujących kanibalizm.
Zatrucie alkoholem i lekami
Nałogowe, długotrwałe nadużywanie alkoholu wypłukuje z organizmu tiaminę, witaminę niezbędną do prawidłowej pracy móżdżku. W efekcie zostaje on trwale uszkodzony, co już zawsze ma wpływ na życie osoby uzależnionej. Warto jednak wiedzieć, że zatrucie niektórymi lekami, na przykład substancjami stosowanymi w leczeniu epilepsji, także powoduje ostry zespół móżdżkowy. Zataczanie się i bełkotliwa mowa nie muszą być objawem upojenia alkoholowego - niekiedy to oznaki udaru, którego ognisko znajduje się właśnie w móżdżku. Gdy rozpocznie się udar, liczą się sekundy, nie wolno więc lekceważyć takich objawów.
Ataksja Freidricha
To choroba genetyczna, której istotą jest blokowanie procesu wiązania żelaza., co z kolei doprowadza do powstawania nadmiernej ilości wolnych rodników, które uszkadzają komórki ciała. Choroba ta atakuje nie tylko móżdżek, ale także mięsień sercowy. Prowadzi do trudności z chodem, mową, niedowładu i porażenia kończyn. To jedna z kilku powiązanych z móżdżkiem chorób wynikających z mutacji w genomie. Są one wrodzone i nieuleczalne - niekiedy można jedynie do pewnego stopnia hamować ich rozwój oraz ograniczać uciążliwe objawy.
To również może cię zainteresować:
