Leukodystrofia to najczęściej uwarunkowane genetycznie metaboliczne zaburzenie istoty białej mózgu. Opisano ponad 50 rodzajów nieprawidłowości. Ich cechą wspólną jest wrodzona wadliwa mielinizacja lub postępująca degeneracja mieliny.
Leukodystrofia - objawy
Istota biała mózgu (substancja biała) jest jednym z dwóch podstawowych składników ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Odgrywa kluczową rolę w szeroko pojętym procesie uczenia. Tworzą ją dobrze unaczynione skupiska wypustek komórek nerwowych, czyli neuronów, odpowiedzialnych za wzajemną komunikację i przekazywanie informacji. Wypustki otacza specjalna osłonka nazywana mieliną. Pełni ona funkcję ochronną. Jej uszkodzenie prowadzi do wielu poważnych zaburzeń rozwojowych i funkcjonalnych, w tym:
- zanik mięśni,
- utrata wzroku, słuchu,
- problemy z odżywianiem (brak łaknienia, zaburzenia połykania, trawienia, etc.),
- poważne zaburzenia pracy pęcherza moczowego i układu oddechowego,
- napady padaczkowe,
- ogólne zaburzenia rozwoju.
Leukodystrofia może ujawnić się w różnym wieku, chociaż najczęściej dotyczy już niemowląt. Schorzenie ma charakter postępujący, wyniszczający niemal cały organizm. Rokowania są złe. Niektóre leukodystrofie prowadzą do śmierci w ciągu kilku lat.
Podział leukodystrofii
Naukowcy dzielą leukodystrofie ze względu na mechanizm ich powstawania, czyli czy pierwotnie mielina była prawidłowa, czy jej struktura od początku uniemożliwiała pełnienie funkcji ochronnych, czy też wpłynęły na to procesy biochemiczne, brak konkretnego enzymu, itp.
Badacze analizują także rodzaj zajętych struktur komórkowych (czy zmiany dotyczą lizosomów, czyli enzymów odpowiedzialnych między innymi za degradację białek i kwasów nukleinowych, peroksysomów - struktur zawierających substancje opóźniające procesy starzenia, czy mitochondriów, elementów komórkowych, związanych bezpośrednio z procesem utleniania komórkowego), a także
charakter defektu genetycznego (na podstawie zidentyfikowanego zaburzonego szlaku metabolicznego). Jest nadzieja, że w przyszłości pozwoli to na wdrożenie konkretnych, skutecznych procesów naprawczych.
Najlepiej poznane leukodystrofie:
- leukodystrofia globoidalna (choroba Krabbego)
- leukodystrofia fibrynoidalna (choroba Alexandra)
- leukodystrofia gąbczasta (choroba Canavan)
- leukodystrofia metachromatyczna
- choroba Refsuma
- niedobór wielu sulfataz
- leukodystrofia sudanofilna
- adrenoleukodystrofia
- choroba Pelizaeusa-Merzbachera.
Leukodystrofia - przyczyny i diagnostyka
Większość leukodystrofii jest uwarunkowana genetycznie, dlatego rodziny w których zdiagnozowano problem, powinny być objęte opieką specjalistycznej poradni. Pozwala to nie tylko odkryć nosicieli wadliwych genów. Możliwe są także szczegółowe badania prenatalne, znacznie wychodzące poza obowiązujący standard, pozwalające na narodziny zdrowego dziecka.
Wadliwy gen nie musi być dziedziczony. Bywa, że ryzyko jest niewielkie i dotyczy jedynie sytuacji, gdy nosicielami genu są oboje rodzice. To dlatego np. choroba Krabbego zdarza się raz na 250 tys. urodzeń.
Warto wiedzieć, że u niemowląt, zwłaszcza wcześniaków lub po powikłanej ciąży czy porodzie, wiele schorzeń ma przebieg ciężki, nietypowy, a rozwój w czasie choroby, nawet nie związanej bezpośrednio z OUN, jest nieharmonijny.Wieloletnie badania amerykańskich czy kanadyjskich naukowców wykazały, że wiele dzieci przedwcześnie urodzonych, mimo deficytów w istocie białej (w zakresie jej objętości czy dojrzałości) rozwija się w przyszłości prawidłowo i dogania rówieśników. Zaburzenia mielinizacji mogą mieć charakter przejściowy. Dzieci takie niejednokrotnie wymagają obserwacji i/lub rehabilitacji oraz innych form wspierania rozwoju, ale nie muszą być poważnie chore i upośledzone.
Stąd: ostateczna diagnoza, która. niestety, wciąż często jest wyrokiem, musi być poprzedzona żmudną, wieloetapową diagnostyką, w wyspecjalizowanych placówkach, pod nadzorem wielu specjalistów, w tym neurologa, genetyka czy specjalisty chorób metabolicznych. W jej skład wchodzą, poza wywiadem i obserwacją, badania obrazowe (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa) i laboratoryjne: metaboliczne i wreszcie genetyczne. Pierwsze mają charakter przesiewowy i pozwalają określić, w jakich strukturach są ewentualne nieprawidłowości i jakim kierunku mają być przeprowadzone szczegółowe badania metaboliczne i wreszcie ostatecznie rozstrzygające badania genetyczne. Przykładowo: badanie profilu kwasów organicznych w moczu metodą GCMS pozwala wykryć ponad 30 różnych wad metabolizmu. Badanie aktywności enzymów lizosomalnych w leukocytach krwi analizuje je pod kątem takich schorzeń, jak choroba Krabbego, choroba Schindlera, mannozydoza czy choroba Tay-Sachsa. Zarazem: obniżona aktywność beta-galaktocerebrozydazy może wskazywać na chorobę Krabbego, ale nie musi jej oznaczać. W genie GALC występują liczne polimorfizmy ( drobne różnice między DNA konkretnych osób, które zmieniają funkcje białek, tym samym wpływając na fizjologię człowieka, ale niekoniecznie będące poważnym zaburzeniem - raczej odmiennością osobniczą) i dopiero badanie molekularne w kierunku identyfikacji rozległej delecji genu GALC pozwala na ostateczną diagnozę. Tę najlepiej zostawić doświadczonym genetykom, gdyż interpretacja takich analiz jest złożona, skomplikowana i wymagająca unikalnej, rozległej wiedzy medycznej.
Leukodystrofia - leczenie
Nie ma skutecznych leków na większość leukodystrofii. Opieka nad chorymi koncentruje się na łagodzeniu objawów chorobowych i wspomaganiu zanikających funkcji życiowych (oddychania, odżywiania).
W niektórych przypadkach podejmowane są eksperymentalne próby przeszczepu szpiku czy komórek macierzystych, wciąż jednak efekty są niezadowalające, chociaż czasem pozwalają nieznacznie przedłużyć życie.
Czytaj także:
Choroby metaboliczne - skąd się biorą? Co przyczynia się do ich rozwoju?
