Neuron to nazwa komórki nerwowej, będącej podstawowym elementem układu nerwowego. Dzięki neuronom możemy kojarzyć, myśleć, czytać, pisać, rozmawiać, czuć (korzystać ze wszystkich zmysłów), poruszać się (od zgięcia małego palca czy zamknięcia powieki począwszy, a skończywszy na skomplikowanym układzie baletowym).
Neuron jest zdolny do odbierania, przetwarzania i wysyłania impulsów elektrycznych. Podstawowy podział komórek nerwowych zależy od kierunku przewodzenia informacji: neurony wstępujące przewodzą je z receptorów do centralnego układu nerwowego, a neurony zstępujące przekazują dane w odwrotnym kierunku.
Funkcje, role i sygnały nie są jednak niepodważalne, czego dowiedli choćby polscy badacze:
To obrazuje, że możliwości i funkcje mózgu oraz całej sieci powiązań w układzie nerwowym są bardziej skomplikowane, niż do tej pory sądziliśmy.
Neuron - budowa komórki nerwowej
Każdy neuron składa się z:
- perikarionu, czyli ciała komórkowego,
- wypustek.
Wypustki nazywamy dendrytami i aksonami (neurytami). Dendryty to te liczne drobne wypustki odchodzące od perikarionu. Przede wszystkim odbierają informacje napływające do komórki nerwowej. Aksony są dłuższe od dendrytów i występują w neuronie pojedynczo. Rolą aksonu jest przekazywanie sygnału, który został odebrany przez dendryty, do innych komórek nerwowych. Część z nich pokryta jest specjalną otoczką - nazywana jest ona osłonką mielinową i umożliwia ona zdecydowanie szybsze przesyłanie impulsów nerwowych.Skupiska aksonów, pochodzących od wielu różnych komórek nerwowych, osłonięte odpowiednimi błonami, to nerwy.
Ciała komórek nerwowych generalnie znajdują się w ściśle określonych strukturach układu nerwowego: w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) i w obwodowym układzie nerwowym, w tzw. zwojach nerwowych.
Neuron z zewnątrz chroni błona komórkowa. Jest barierą substancji szkodliwych, ale zarazem umożliwia transport tlenu i substancji odżywczych.
Wewnątrz neuronu, który przecież jest komórką, znajduje się cytoplazma, jądro z chromosomami, aparat Golgiego i mitochondrium. Charakterystycznym dla neuronów elementem komórki jest ciałko Nissla, czyli tigroid, odpowiedzialne za intensywną syntezę białek komórkowych. Obecność tigroidu jest jedną z przyczyn szarej barwy skupisk ciał komórek nerwowych i stąd nazwa: istota szara.
Proces powstawania komórek nerwowych to neurogeneza. W rozwijającym się organizmie, zwłaszcza w życiu płodowym, neurony powstają z neuronalnych komórek macierzystych. W przeszłości sądzono, że po zakończeniu rozwoju nie powstają już nowe komórki nerwowe. Obecnie wiadomo, że w pewnych rejonach mózgowia możliwe jest powstawanie nowych neuronów nawet u osób dorosłych. Być może ta wiedza i pełniejsze poznanie procesów tworzenia neuronów w przyszłości pozwoli na skuteczne leczenie chorób degeneracyjnych mózgu i układu nerwowego.
Neurony - rodzaje, funkcje, podziały
Jest co najmniej kilka często stosowanych podziałów neuronów. Wyróżniamy ich rodzaje ze względu na pełnione funkcje i stąd mamy:
- neurony kojarzeniowe
- neurony motoryczne (ruchowe)
- neurony sensoryczne (czuciowe)
Inny podział uwzględnia przede wszystkim budowę:
- neurony jednobiegunowe (z jedną wypustką)
- neurony dwubiegunowe: mają jeden akson i jeden dendryt
- neurony wielobiegunowe - mają trzy lub więcej wypustek
Ze względu na długość aksonu, wyróżniamy:
- neurony projekcyjne: mają one wyjątkowo długie aksony, które umożliwiają im przesyłanie impulsów do bardzo nawet odległych od ich perikarionów części organizmu (najdłuższe aksony w ludzkim organizmie mają nawet ponad metr długości)
- neurony o krótkich aksonach: ich zadaniem jest przekazywanie pobudzeń wyłącznie pomiędzy znajdującymi się w bliskiej od nich odległości komórkami nerwowymi
Neurony wydzielają i uwalniają neuroprzekaźniki. W związku z tym znamy:
- neurony dopaminergiczne - wydzielają dopaminę
- neurony cholinergiczne - uwalniają acetylocholinę
- neurony noradrenergiczne - wydzielają noradrenalinę
- neurony serotoninergiczne - uwalniają serotoninę
- neurony GABA-ergiczne - uwalniają GABA, czyli kwas gamma-aminomasłowy
Synapsy i neuroprzekaźniki
Przesyłanie impulsów między neuronami jest możliwe dzięki specyficznym połączeniom - synapsom. W organizmie ludzkim wyróżnia się dwa rodzaje synaps: elektryczne (których jest stosunkowo mało) oraz chemiczne, zdecydowanie dominujące, powiązane z neuroprzekaźnikami.
Do komórki nerwowej, za pośrednictwem synaps,docierają neuroprzekaźniki i w efekcie zostaje przekazany impuls nerwowy. Nie dzieje się tak jednak zawsze. Mamy także neuroprzekaźniki hamujące, które obniżają potencjał komórki nerwowej (blokują przesyłanie impulsów). To niezwykle ważna funkcja - umożliwia odpoczynek i regenerację neuronom.
Neurony nie działają solo, a w ściśle powiązanych sieciach neuronalnych. Generalnie rzadko jedna informacja wywołuje jedną reakcję. Najczęściej zaangażowane są wszystkie typy neuronów. Jeśli np. zobaczymy coś niepokojącego, reagujemy nie tylko strachem, ale też np. ucieczką, więc w wydarzeniu uczestniczą neurony czuciowe, kojarzeniowe i ruchowe. Podobnie jest choćby z jedzeniem. Czujemy głód, więc przygotowujemy posiłek, co wymaga aktywności intelektualnej, ale także fizycznej. Neurony (bardzo różne) mają wówczas sporo pracy.
