Kefir jest napojem ze sfermentowanego mleka, naturalnym probiotykiem, o najwyższych walorach odżywczych wśród mlecznych napojów sfermentowanych. Tradycyjnie kefir uzyskuje się poprzez dodawanie do mleka tzw. ziaren kefirowych (grzybków kefirowych), które inicjują proces fermentacji mleka.
Kefir w wersji klasycznej pochodzi z Kaukazu, gdzie przez długi czas produkowany był w workach skórzanych lub w dębowych beczkach. Gdy na początku XX wieku Rosjanie otrzymali od mieszkańców Kaukazu ziarna kefirowe w prezencie, zaczęli masową produkcję kefiru i aż do dzisiaj są jednym z największych producentów tego napoju na świecie. Trzeba także dodać, że Polska należy do potężnych producentów tego napoju.
Do produkcji kefiru wykorzystuje się mleko krowie, ale także kozie, owcze, bawole, wielbłądzie, a nawet mleka roślinne: sojowe, ryżowe i kokosowe. Kefir ma też wiele nazw. Spotyka się zatem kephir, kiaphur, kefer, knapon, kepi i kippi i inne określenia. Słowo "kefir" wywodzi się od tureckiego słowa "keif" oznaczającego przyjemne doznania, jakie mamy po wypiciu tego napoju.
Tradycyjny kefir powstaje dzięki procesowi fermentacji mleka, przebiegającemu przy pomocy specjalnych starterów. Ziarna kefirowe lub grzybki kefirowe - bo tak się je nazywa - zawierają bakterie paciorkowców mlekowych, bakterie pałeczek mlekowych oraz drożdże fermentujące laktozę, które razem tworzą żyjący w symbiozie organizm, powiązany w jedność przez wielocukier o nazwie kefiran. Dzięki temu związkowi bakterie i drożdże skupiają się w charakterystyczną ziarnistą strukturę, przypominającą jakby rozgotowany ryż.
Mleko pod wpływem ziaren kefirowych zaczyna fermentować i zmieniać swoje właściwości. Dodatek drożdży powoduje, że oprócz fermentacji mlekowej zachodzi też fermentacja alkoholowa, stąd potem lekko musujący smak napoju. Produkowany kiedyś w Rosji kefir miał około 2 proc. alkoholu. Kefir może być jednio-, dwu- lub trzydniowy, co zależy od okresu fermentacji.
Kefir zawiera mnóstwo cennych związków, a jego skład zbliżony jest do jogurtu. Chociaż trzeba też zastrzec, że walory smakowe oraz skład chemiczny kefiru zależą od gatunku użytego mleka, a także od proporcji ziaren kefirowych do ilości mleka. Ponadto na smak i skład kefiru mają wpływ: temperatura, czas fermentacji i chłodzenia, a także czas dojrzewania po fermentacji.
W kefirze zatem znajdziemy:
Kefir jest naturalnym probiotykiem zawierającym żywe kultury bakterii, które mają korzystne działanie na nasze zdrowie. Drobnoustroje pochodzące z ziaren kefirowych dbają o mikroflorę, uzupełniając ją lub stymulując jej rozwój, czyli zapewniają równowagę bakteryjną organizmu. Dzięki swoim właściwościom kefir wzmaga wydzielanie enzymów trawiennych, pobudza perystaltykę jelit i poprawia trawienie. Uważa się, że dzięki temu obniża, między innymi, poziom cholesterolu we krwi, a ponadto zwalcza nadciśnienie.
Dietetycy są zdania, że kefir poprzez swój unikalny skład, stymuluje nasz układ odpornościowy i może być spożywany nawet przez ciężko chore osoby. Procesy biochemiczne, do których doszło w mleku w czasie fermentacji, podnoszą bowiem jego walory odżywcze, a dobrze przyswajalne białka i witaminy oraz minerały powodują, że kefir można zaliczyć do wartościowej i lekkostrawnej żywności.
Kefir mogą spożywać osoby z nietolerancją laktozy, ponieważ ta ulega w kefirze przekształceniu w inny związek pod wpływem enzymu laktazy. Ponadto kefir ma właściwości hamujące rozwój szkodliwych dla organizmu gram-dodatnich i gram-ujemnych bakterii. Zawdzięcza to obecności kwasów organicznych oraz etanolu, diacetylu i bakteriocyny. Kefir, a dokładnie znajdujące się w nim bakterie mlekowe mają ponadto zdolność do hamowania rozwoju bakterii produkujących fekalne enzymy prokancerogenne. Innymi słowy, kefir przydaje się w diecie przeciwnowotworowej.