Zwykle o problemie przypominamy sobie w sezonie infekcji, bo gardło "znowu się odzywa". Każdy moment jest dobry, by chore migdałki skonsultować u specjalisty laryngologa.
Migdałki: o czym w ogóle mowa?
W obrębie początkowego odcinka drogi oddechowej i pokarmowej znajdują się skupiska tkanki limfatycznej zwane migdałkami. Możemy wymienić:
- migdałki podniebienne,
- migdałek gardłowy (zwany trzecim),
- migdałek językowy,
- migdałki trąbkowe,
- pasma boczne i grudki chłonne na tylnej ścianie gardła.
Ze względu na swoją lokalizację i układ - otaczający początkowy odcinek drogi oddechowej i pokarmowej - zostały nazwane pierścieniem chłonnym Waldeyera.
Anatomia człowieka: migdałki
Obecność pierścienia chłonnego na skrzyżowaniu drogi oddechowej i pokarmowej umożliwia stały kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, w którym znajdują się antygeny pod postacią drobnoustrojów lub substancji chemicznych. Dzięki kontaktowi z antygenami kształtują się mechanizmy odpornościowe, a dodatkowo w obrębie migdałków podniebiennych powstają komórki pamięci immunologicznej, zapewniające skuteczną ochronę przed ponownym atakiem różnych mikrobów.
Zjawiska te mają szczególne znaczenie w pierwszych latach życia. W wieku dojrzewania migdałki ulegają stopniowej inwolucji, czyli zanikaniu. Migdałek gardłowy zwykle zanika całkowicie, więc rzeczywiście kłopoty z nim mają tylko dzieci i młodzież.
U dorosłych natomiast problemy mogą być związane przede wszystkim z migdałkami podniebiennymi. W wyniku nawracających zapaleń, migdałki przestają spełniać swoją obronną rolę, ponadto z czasem same mogą stać się źródłem zakażenia i powtarzających się chorób gardła, a nawet powikłań ze strony innych narządów, takich jak nerki, stawy czy serce.
Migdałki podniebienne mają szczelinowate, rozgałęzione krypty przenikające miąższ. Dopóki krypty opróżniają się swobodnie do jamy ustnej, czynność migdałków nie jest zaburzona. Jeśli jednak ich zawartość (nazywana czopami retencyjnymi - debris), pod postacią resztek pokarmowych, złuszczonego nabłonka, limfocytów czy komórek bakterii, zalega, może stanowić doskonałą pożywkę dla wzrostu mikroorganizmów i rozwoju przewlekłego zapalenia migdałków podniebiennych.
Na początku jest angina
Angina jest chorobą zakaźną. Możliwe jest jej przeniesienie przez kontakt bezpośredni z chorym. To ostry stan zapalny tkanki limfatycznej gardła, zwłaszcza migdałków podniebiennych. Do objawów zaliczamy: gorączkę, dreszcze, silny ból gardła, ból głowy, trudności w połykaniu, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych szyi.
W badaniu laryngologicznym stwierdza się: obrzęk i zaczerwienienie migdałków podniebiennych, sąsiednich tkanek oraz tylnej ściany gardła (angina czerwona) lub żółto-białe naloty na migdałkach (angina biała). Chorobę najczęściej wywołują paciorkowce, ale także inne bakterie: gronkowce, pneumokoki, Haemophilus influenzae.
W badaniach laboratoryjnych obserwujemy podwyższone wykładniki stanu zapalnego (OB, leukocytoza, CRP), podwyższenie i narastanie miana ASO (antystereptolizyny, czyli przeciwciała we krwi, typowe u osób zakażonych paciorkowcami, niszczące toksyny bakteryjne).
W leczeniu konieczne są antybiotyki, najczęściej penicylina lub jej pochodne, leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, miejscowe środki znieczulające w postaci aerozoli lub tabletek do ssania. Leczenie powinno trwać co najmniej 10 dni. Przy pierwszym ataku anginy zazwyczaj wystarcza pomoc lekarza pierwszego kontaktu. Jeśli jednak choroba nie ustępuje lub problem powraca, wskazana jest konsultacja laryngologa.
Do jakich powikłań może doprowadzić angina?
Powikłania zapalenia migdałków podniebiennych dzielimy na miejscowe i ogólne. Do powikłań miejscowych zaliczamy:
- naciek lub ropień okołomigdałkowy
- ropień lub ropowica przestrzeni przygardłowej
- ropień zagardłowy
- ropowica dna jamy ustnej
- zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej.
Wśród powikłań ogólnych wymieniamy:
- sepsę
- gorączkę reumatyczną
- kłębuszkowe zapalenie nerek
- zapalenie mięśnia sercowego
- zapalenia wielostawowe
- zapalenia nerwów.
W wielu przypadkach powikłania wymagają leczenia skojarzoną antybiotykoterapią, a niekiedy interwencji chirurgicznej i hospitalizacji.
Kiedy rozpoznajemy przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych?
Rozpoznanie przewlekłego zapalenie migdałków wymaga szczególnej ostrożności. Objawy są mało specyficzne, a w badaniu możemy mieć obraz niezmienionych chorobowo migdałków. Choroba jest najczęściej skutkiem nawracających angin, w wyniku których dochodzi do zmian w budowie migdałków i zalegania złogów w kryptach. Tworzą się mikroropnie, z których zakażenie może szerzyć się w głąb migdałka lub drogą krwionośną do odległych narządów i dawać zakażenia odogniskowe: gorączkę reumatyczną, kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie stawów, łuszczycę, zapalenie mięśnia sercowego, choroby naczyń.
Wśród objawów chorzy wymieniają: niewielki okresowy ból gardła, uczucie przeszkody w gardle, nawracające zapalenia migdałków, bóle szyi, trudności w połykaniu, cuchnący oddech, nieprzyjemny smak w ustach, powiększenie węzłów chłonnych szyi. Często pacjenci podają, że czasem obserwują tworzenie się białych lub żółtych, twardych, cuchnących złogów w obrębie migdałków (czopy migdałkowe). Mogą współistnieć objawy ogólne: niewyjaśniona gorączka, osłabienie, obniżenie odporności. Obecność czopów migdałkowych może być zjawiskiem fizjologicznym. Razem z wielkością migdałków nie stanowi kryterium rozpoznania przewlekłego zapalenia migdałków.
Leczenie zachowawcze przewlekłego zapalenia migdałków, czyli: płukanie, pędzlowanie, oczyszczanie, antybiotykoterapia, przynosi mało korzyści. Niestety, jedynym skutecznym leczeniem jest usunięcie migdałków - tonsillektomia.
Jakie są wskazania do usunięcia migdałków podniebiennych?
W każdym przypadku wskazania do usunięcia migdałów podniebiennych powinny być rozpatrzone indywidualnie. Przed zabiegiem pacjent powinien mieć wykonane badania krwi, określające grupę krwi, pozwalające rozpoznać zaburzenia krzepnięcia, a także odbyć konsultacje u specjalisty, o ile choruje przewlekle.
Wskazania do tonsillektomii są następujące:
- przewlekłe zapalenie migdałków
- nawracające anginy (trzy lub więcej epizodów w ostatnim roku, pięć lub więcej epizodów w ostatnich dwóch latach, siedem lub więcej epizodów w ostatnich trzech latach)
- nawracające ropnie okołomigdałkowe
- choroby odogniskowe
- uporczywe cuchnięcie z ust spowodowane obfitym wytwarzaniem czopów migdałkowych
- podejrzenie guza migdałka.
Autorka: Magdalena Frąckiewicz, specjalista otolaryngolog. Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Pracuje w Oddziale Klinicznym Otolaryngologii Dziecięcej i Pediatrii Samodzielnego Publicznego Dziecięcego Szpitala Klinicznego im. Józefa Polikarpa Brudzińskiego w Warszawie. Zajmuje się dziećmi i dorosłymi w zakresie leczenia zachowawczego i operacyjnego. Przyjmuje w poradni Otolaryngolodzy24.
