Obrzęki: rodzaje, objawy, leczenie

Obrzęki polegają na nagromadzeniu się płynu w jamach ciała albo w przestrzeni pozakomórkowej. Świadczą o zaburzeniach w działaniu nerek i systemu naczyniowego w naszym organizmie. Mogą być efektem zwykłego urazu, ale także objawem poważnej choroby.

Obrzęki pojawiają się, gdy w naszym organizmie zaczyna się gromadzić płyn poza naczyniami, w przestrzeni międzykomórkowej. Opuchlizna powodowana jest generalnie zaburzeniami równowagi istniejącej pomiędzy dwoma systemami naszym organizmie: systemem nerkowym i systemem naczyniowym. Nerki odpowiedzialne są za wydalanie wody z organizmu wraz z moczem i za mechanizm zwrotnego wchłaniania wody do krwi. Natomiast naczynia włosowate dostarczają do tkanek krew wraz ze składnikami odżywczymi. W trakcie wymiany dochodzi do wydostawania się z naczyń także osocza, które następnie jest zbierane i odprowadzane z tkanek przez naczynia limfatyczne.

Nasze ciało zbudowane jest w 60-70 procentach z wody. To podstawowa substancja wchodząca w skład krwi i innych płynów ustrojowych. Dzięki niej dochodzi do przemian chemicznych w komórkach, a także do transportu składników odżywczych i tlenu poprzez system naczyń krwionośnych. Woda znajduje się generalnie wewnątrz komórek (w cytoplazmie), wewnątrz naczyń (jako składnik krwi) oraz w przestrzeni międzykomórkowej (woda pozanaczyniowa, inaczej płyn śródmiąższowy).

Właściwy poziom płynów w organizmie utrzymują dwa mechanizmy: nerkowy i naczyniowy.

Dlaczego dochodzi do powstawania obrzęków?

Za opuchlizną kryje się nieprawidłowa praca nerek, związana albo bezpośrednio z ich chorobą, albo z zaburzeniami mającymi wpływ na czynność narządu. Nerki mają wtedy problem z właściwym wydalaniem wody z organizmu.

Obrzęki powoduje też złe działanie układu naczyniowego organizmu.

Zaburzenia w pracy układu naczyniowego, które powodują obrzęki, dotyczą przede wszystkim naczyń włosowatych. Może dojść do nadmiernego wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w kapilarach (inaczej w naczynkach włosowatych - cieniutkich naczyniach krwionośnych lub chłonnych), w wyniku czego płyny przedostają się poza ścianki naczyń. Zaburzenia w produkcji albumin - białek powstających w wątrobie - powodują natomiast spadek ciśnienia onkotycznego w osoczu, co w rezultacie prowadzi do przesięku płynu z osocza do tkanek. Ponadto na powstawanie obrzęków mają wpływ zmiany w przepuszczalności ścian włośniczek oraz niewłaściwy odpływ limfy (czyli chłonki) z komórek ciała.

Ze względu na umiejscowienie obrzęki możemy podzielić na:

uogólnione

• obrzęki skóry i tkanki podskórnej (opuchlizna)
• obrzęki całego ciała (płyn zgromadzi się w jamach ciała)

zlokalizowane

• w jamie ciała (otrzewna, osierdzie, opłucna)
• w czaszce (wodogłowie)

Obrzęki miejscowe

Obrzęki miejscowe są powodowane stanem zapalnym, związanym z problemami w odpływie chłonki (limfy) z tkanek, zaburzeniami w odpływie żylnym oraz reakcjami alergicznymi.

Rodzaje obrzęków miejscowych

obrzęki zapalne

• powstałe w wyniku nadmiernego wydzielania cytokin zapalnych. Wzrasta wtedy przepuszczalność naczyń włosowatych i dochodzi do przedostawania się osocza do przestrzeni międzykomórkowej. Do stanu zapalnego prowadzą np. urazy.
• obrzęki powodowane przez utrudniony odpływ limfy z powodu stanu zapalnego naczyń chłonnych (infekcja, choroba nowotworowa, inne przyczyny)
• tzw. słoniowacizna - masywne opuchlizny powodowane niedrożnością naczyń chłonnych lub zarażeniem nicieniem Wuchereria bancrofti

obrzęki kończyn dolnych

• wywołuje je niewydolność żylna (uszkodzenie zastawek żył w nogach) lub zakrzepica żył kończyn dolnych

obrzęk alergiczny (np. naczynioruchowy Quinckego)

• pojawia się zwykle na twarzy i powodowany jest uwalnianiem się histaminy i wzrostem przepuszczalności naczyń w reakcji na czynnik alergizujący

Obrzęki uogólnione

Obrzęki uogólnione mają wiele źródeł. Wynikają z zaburzeń pracy serca, wątroby, nerek, systemu hormonalnego.

Obrzęki w chorobach nerek:

• powodowane przez zespół nerczycowy - w wyniku uszkodzenia błony filtracyjnej kłębuszków nerkowych wraz z moczem wydalane są duże ilości białka. Dochodzi do zaburzeń ciśnienia onkotycznego w osoczu i w efekcie do przecieków płynów do przestrzeni międzytkankowych.
• powodowane przewlekłą niewydolnością nerek - skąpe wydalanie moczu skutkuje zatrzymywaniem w organizmie nadmiernych ilości wody oraz sodu, który jeszcze skuteczniej zatrzymuje wodę

Obrzęki w chorobach serca:

mogą być spowodowane niewydolnością prawej komory serca - zła praca serca skutkuje powstawaniem zastojów żylnych i niewystarczającym natlenieniem tkanek. Objawia się zazwyczaj obrzękami kostek, a także podudzi, ud, krocza. Obrzęki mają charakter "ciastowaty", to znaczy, że po naciśnięciu bardzo wolno wracają do poprzedniej pozycji.

Obrzęki w chorobach wątroby:

• powstają na skutek nadciśnienia wrotnego -  oznacza to wzrost ciśnienia w żyle prowadzącej krew z jamy brzusznej do wątroby. Objawia się np. wodobrzuszem (nagromadzeniem płynów w jamie otrzewnej).
• powodem obrzęku może też być niska produkcja białek w wątrobie, tzw. albumin i w efekcie spadek ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych

Obrzęki powodowane zaburzeniami  hormonalnymi:

• nadmiar lub niedobór hormonów często skutkuje obrzękami - mogą to być zaburzenia w produkcji hormonów bezpośrednio regulujących pracę układu moczowego, ale także zaburzenia hormonalne w okresie menopauzy lub w czasie ciąży
• inne przyczyny pojawiającej się opuchlizny to wahania poziomu hormonów związane z miesiączkowaniem
• obrzęki nóg oraz opuchlizna powiek mogą powstać także na skutek niedoczynności tarczycy
• w czasie ciąży opuchlizna powstaje z powodu wahań hormonalnych w ciele kobiety, a także w wyniku ucisku macicy na naczynia krwionośne oraz przy nadmiernym obciążaniu nóg

Opuchlizna pojawia się czasem po zażyciu leków, powodujących zatrzymywanie wody w organizmie, takich jak: doustne środki antykoncepcyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz inne.

Leczenie obrzęków

Podstawą jest, jak zwykle, zdiagnozowanie oraz leczenie przyczyny dolegliwości.

Jeżeli chodzi o doraźną pomoc przy obrzękach to polega ona na miejscowym smarowaniu odpowiednią maścią, wygodnym ułożeniu opuchniętej kończyny (poziomo i uniesionej powyżej serca). Istotna jest właściwa dieta, zawierająca minimalne tylko ilości soli.