Obrzęki pojawiają się, gdy w naszym organizmie zaczyna się gromadzić płyn poza naczyniami, w przestrzeni międzykomórkowej. Opuchlizna powodowana jest generalnie zaburzeniami równowagi istniejącej pomiędzy dwoma systemami naszym organizmie: systemem nerkowym i systemem naczyniowym. Nerki odpowiedzialne są za wydalanie wody z organizmu wraz z moczem i za mechanizm zwrotnego wchłaniania wody do krwi. Natomiast naczynia włosowate dostarczają do tkanek krew wraz ze składnikami odżywczymi. W trakcie wymiany dochodzi do wydostawania się z naczyń także osocza, które następnie jest zbierane i odprowadzane z tkanek przez naczynia limfatyczne.
Nasze ciało zbudowane jest w 60-70 procentach z wody. To podstawowa substancja wchodząca w skład krwi i innych płynów ustrojowych. Dzięki niej dochodzi do przemian chemicznych w komórkach, a także do transportu składników odżywczych i tlenu poprzez system naczyń krwionośnych. Woda znajduje się generalnie wewnątrz komórek (w cytoplazmie), wewnątrz naczyń (jako składnik krwi) oraz w przestrzeni międzykomórkowej (woda pozanaczyniowa, inaczej płyn śródmiąższowy).
Właściwy poziom płynów w organizmie utrzymują dwa mechanizmy: nerkowy i naczyniowy.
Dlaczego dochodzi do powstawania obrzęków?
Za opuchlizną kryje się nieprawidłowa praca nerek, związana albo bezpośrednio z ich chorobą, albo z zaburzeniami mającymi wpływ na czynność narządu. Nerki mają wtedy problem z właściwym wydalaniem wody z organizmu.
Obrzęki powoduje też złe działanie układu naczyniowego organizmu.
Zaburzenia w pracy układu naczyniowego, które powodują obrzęki, dotyczą przede wszystkim naczyń włosowatych. Może dojść do nadmiernego wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w kapilarach (inaczej w naczynkach włosowatych - cieniutkich naczyniach krwionośnych lub chłonnych), w wyniku czego płyny przedostają się poza ścianki naczyń. Zaburzenia w produkcji albumin - białek powstających w wątrobie - powodują natomiast spadek ciśnienia onkotycznego w osoczu, co w rezultacie prowadzi do przesięku płynu z osocza do tkanek. Ponadto na powstawanie obrzęków mają wpływ zmiany w przepuszczalności ścian włośniczek oraz niewłaściwy odpływ limfy (czyli chłonki) z komórek ciała.
Ze względu na umiejscowienie obrzęki możemy podzielić na:
uogólnione
- obrzęki skóry i tkanki podskórnej (opuchlizna)
- obrzęki całego ciała (płyn zgromadzi się w jamach ciała)
zlokalizowane
- w jamie ciała (otrzewna, osierdzie, opłucna)
- w czaszce (wodogłowie)
Obrzęki miejscowe
Obrzęki miejscowe są powodowane stanem zapalnym, związanym z problemami w odpływie chłonki (limfy) z tkanek, zaburzeniami w odpływie żylnym oraz reakcjami alergicznymi.
Rodzaje obrzęków miejscowych
obrzęki zapalne
- powstałe w wyniku nadmiernego wydzielania cytokin zapalnych. Wzrasta wtedy przepuszczalność naczyń włosowatych i dochodzi do przedostawania się osocza do przestrzeni międzykomórkowej. Do stanu zapalnego prowadzą np. urazy.
- obrzęki powodowane przez utrudniony odpływ limfy z powodu stanu zapalnego naczyń chłonnych (infekcja, choroba nowotworowa, inne przyczyny)
- tzw. słoniowacizna - masywne opuchlizny powodowane niedrożnością naczyń chłonnych lub zarażeniem nicieniem Wuchereria bancrofti
obrzęki kończyn dolnych
- wywołuje je niewydolność żylna (uszkodzenie zastawek żył w nogach) lub zakrzepica żył kończyn dolnych
obrzęk alergiczny (np. naczynioruchowy Quinckego)
- pojawia się zwykle na twarzy i powodowany jest uwalnianiem się histaminy i wzrostem przepuszczalności naczyń w reakcji na czynnik alergizujący
Obrzęki uogólnione
Obrzęki uogólnione mają wiele źródeł. Wynikają z zaburzeń pracy serca, wątroby, nerek, systemu hormonalnego.
Obrzęki w chorobach nerek:
- powodowane przez zespół nerczycowy - w wyniku uszkodzenia błony filtracyjnej kłębuszków nerkowych wraz z moczem wydalane są duże ilości białka. Dochodzi do zaburzeń ciśnienia onkotycznego w osoczu i w efekcie do przecieków płynów do przestrzeni międzytkankowych.
- powodowane przewlekłą niewydolnością nerek - skąpe wydalanie moczu skutkuje zatrzymywaniem w organizmie nadmiernych ilości wody oraz sodu, który jeszcze skuteczniej zatrzymuje wodę
Obrzęki w chorobach serca:
mogą być spowodowane niewydolnością prawej komory serca - zła praca serca skutkuje powstawaniem zastojów żylnych i niewystarczającym natlenieniem tkanek. Objawia się zazwyczaj obrzękami kostek, a także podudzi, ud, krocza. Obrzęki mają charakter "ciastowaty", to znaczy, że po naciśnięciu bardzo wolno wracają do poprzedniej pozycji.
Obrzęki w chorobach wątroby:
- powstają na skutek nadciśnienia wrotnego - oznacza to wzrost ciśnienia w żyle prowadzącej krew z jamy brzusznej do wątroby. Objawia się np. wodobrzuszem (nagromadzeniem płynów w jamie otrzewnej).
- powodem obrzęku może też być niska produkcja białek w wątrobie, tzw. albumin i w efekcie spadek ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych
Obrzęki powodowane zaburzeniami hormonalnymi:
- nadmiar lub niedobór hormonów często skutkuje obrzękami - mogą to być zaburzenia w produkcji hormonów bezpośrednio regulujących pracę układu moczowego, ale także zaburzenia hormonalne w okresie menopauzy lub w czasie ciąży
- inne przyczyny pojawiającej się opuchlizny to wahania poziomu hormonów związane z miesiączkowaniem
- obrzęki nóg oraz opuchlizna powiek mogą powstać także na skutek niedoczynności tarczycy
- w czasie ciąży opuchlizna powstaje z powodu wahań hormonalnych w ciele kobiety, a także w wyniku ucisku macicy na naczynia krwionośne oraz przy nadmiernym obciążaniu nóg
Opuchlizna pojawia się czasem po zażyciu leków, powodujących zatrzymywanie wody w organizmie, takich jak: doustne środki antykoncepcyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz inne.
Leczenie obrzęków
Podstawą jest, jak zwykle, zdiagnozowanie oraz leczenie przyczyny dolegliwości.
Jeżeli chodzi o doraźną pomoc przy obrzękach to polega ona na miejscowym smarowaniu odpowiednią maścią, wygodnym ułożeniu opuchniętej kończyny (poziomo i uniesionej powyżej serca). Istotna jest właściwa dieta, zawierająca minimalne tylko ilości soli.
