Substancje psychoaktywne: rodzaje, działanie

Substancje psychoaktywne (SPA), zwane również substancjami psychotropowymi, to związki chemiczne, które mają wpływ na funkcjonowanie mózgu. Przyjmowanie takich substancji skutkuje trwającymi przez pewien czas zmianami nastroju, świadomości, zachowania, a także zmianami w sposobie postrzegania. Przy dłuższym przyjmowaniu substancji tego typu może dochodzić do uzależnienia.

Substancja psychoaktywna – czym jest?

Zgodnie z definicją substancje psychotropowe to takie, które mają wpływ na różne czynności mózgu, w związku z czym u osoby przyjmującej takie substancje występują zmiany sposobu zachowania, zmiany w postrzeganiu otoczenia, zaburzenia świadomości oraz zmiany nastroju. Do grupy takich substancji zaliczane są przede wszystkim narkotyki, ale również wiele powszechnie dostępnych leków oraz używek.

Środki tego typu mogą mieć różny wpływ na organizm człowieka. W zależności od tego, na jakie neuroprzekaźniki oraz receptory oddziałują określone substancje, niektóre z nich działają rozluźniająco i odprężająco, a inne pobudzają. Przykładowo, środki halucynogenne powodują występowanie urojeń oraz omamów, ale mogą wywoływać również stany euforyczne. Z kolei inne substancje, nazywane psychostymulantami, działają pobudzająco, wzmagają aktywność fizyczną oraz psychiczną. Takie środki dodatkowo poprawiają koncentrację oraz wpływają na polepszenie nastroju. Jedynymi z bardziej niebezpiecznych substancji psychoaktywnych są między innymi:

• Ecstasy - działa pobudzająco, wpływa na wyostrzenie odczuwania wszelkich zewnętrznych bodźców. Poza tym wywołuje przyspieszenie oddechu, zaburzenia apetytu, zaburzenia koordynacji ruchowej, przyspieszenie bicia serca, a na późniejszym etapie silne zmęczenie, nudności, pogorszenie humoru oraz bóle głowy.
• GHB – znana również pod nazwą pigułki gwałtu. Powoduje zaburzenia równowagi, spadek napięcia mięśniowego, zawroty głowy, zaburzenia koordynacji, trudności w rozeznaniu się w sytuacji, utratę przytomności, nudności, spowolnienie bicia serca oraz sen.
• Amfetamina – powoduje zastrzyk energii, poprawę nastroju, przyspieszenie oddechu oraz przyspieszenie akcji serca. Po jej zażyciu często występuje suchość w ustach, zaczerwienienie skóry oraz wysypka, a po pewnym czasie następuje pogorszenie nastroju, nadmierna drażliwość oraz uczucie niepokoju.

Należy pamiętać, że nawet jednorazowe zażycie pewnych substancji może wywoływać zaburzenia funkcjonowania wątroby i nerek, a także powstanie w mózgu trwałych zmian. U niektórych osób po spożyciu substancji zaburzających pracę mózgu następuje śmierć spowodowana zablokowaniem funkcji mózgu, które odpowiadają za prawidłową pracę całego organizmu.

Podział substancji psychoaktywnych

Najpopularniejszym podziałem substancji psychoaktywnych, który obowiązuje w Polsce jest podział występujący w klasyfikacji chorób ICD-10. Wymienione w tym dokumencie substancje psychotropowe to:

1. Alkohol
2. Tytoń
3. Środki nasenne oraz działające uspokajająco
4. Opioidowe środki przeciwbólowe (na przykład morfina) oraz inne opiaty
5. Psychostymulanty w tym kokaina i kofeina
6. Kanabinole w tym marihuana
7. Substancje halucynogenne
8. Lotne rozpuszczalniki
9. Dopalacze
   

Substancje psychoaktywne można dzielić również na inne sposoby, pod względem innych kryteriów.

Legalne substancje psychoaktywne

Substancje psychoaktywne występują w narkotykach, takich jak kokaina czy heroina, ale są zawarte również w wielu legalnych, popularnych używkach, takich jak napoje alkoholowe, napoje typu cola, herbata czy kawa. W pełni legalną substancją psychoaktywną jest kofeina, a także teobromina, która występuje na przykład w czekoladzie. Łatwo dostępne produkty zawierające substancje psychoaktywne to również tytoń oraz alkohol.

Mimo dobrej dostępności legalnych substancji psychoaktywnych, należy pamiętać, że ich częste przyjmowanie nie pozostaje bez wpływu na zdrowie człowieka. Zagrożenia, jakie wiążą się z przyjmowaniem tego typu substancji to między innymi choroba nowotworowa płuc oraz innych narządów wywołana paleniem tytoniu, uszkodzenia wątroby oraz nerek wywołane nadużywaniem alkoholu oraz psychozy alkoholowe. Poza tym, wszelkie substancje tego typu działają uzależniająco. W związku z tym, produkty zawierające substancje powinny być spożywane w umiarze i jedynie raz na jakiś czas.

Substancje psychoaktywne w lekach

Substancje wpływające na funkcje układu nerwowego występują w wielu preparatach leczniczych, zwłaszcza w takich środkach jak:

• Leki przeciwdepresyjne
• Leki przeciwpsychotyczne
• Opioidowe leki przeciwbólowe
• Leki nasenne

Oprócz tego, w niektórych lekach (stosowanych między innymi w leczeniu ADHD) zawarte są pochodne amfetaminy, która zaliczana jest właśnie do substancji psychotropowych.