Kiedy i jak stosować leki przeciwbólowe, by nie szkodziły? Rodzaje leków przeciwbólowych

Gdy nas boli, szybko sięgamy po leki przeciwbólowe. W wielu przypadkach jest to słuszna decyzja. Często jednak przesadzamy z ilością, częstotliwością czy sposobem przyjmowania leków przeciwbólowych. Co więcej, kiedy kupujemy leki bez recepty, mamy wrażenie, że nie są to "poważne" farmaceutyki, tymczasem niewłaściwe ich przyjmowanie może się odbić na naszym zdrowiu negatywnie.

Ale! Czym właściwie są leki przeciwbólowe i jak działają?

Leki przeciwbólowe - co to jest?

Inna nazwa na leki (środki) przeciwbólowe to analgetyki. Skąd ta nazwa? Powodują analgezję. Analgezja to zjawisko zniesienia czucia bólu fizycznego lub chemicznego (tu przykładem jest na przykład poparzenie kwasem). Dwa główne rodzaje leków przeciwbólowych to leki nieopioidowe i opioidowe (opioidy).

O bólu ogólnie - jego rodzajach, przyczynach, zwalczaniu - napisaliśmy w tym artykule.

Leki nieopioidowe - co to jest?

Nieopioidowe leki przeciwbólowe stosujemy wtedy, gdy dokucza nam przejściowy problem, na przykład bóle głowy czy mięśni. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty. Mogą być podawane w formie doustnej, doodbytniczej, zastrzyków czy żelów, maści, kremów, plastrów czy aerozolów.

Nieopioidowe leki przeciwbólowe mogą mieć jedną substancję czynną, lecz obecnie często spotyka się leki złożone, które zawierają kilka substancji.

Najważniejsze nieopioidowe leki przeciwbólowe to paracetamol, kwas acetylosalicowy oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (m.in diklofenak, meloksykam, ibuprofen, flurbiprofen, ketoprofen, naproksen).

• paracetamol

Paracetamol jest wszechobecny i tani. Ma działanie przeciwgorączkowe (hamuje w centralnym układzie nerwowym syntezę prostaglandyn wpływających na ośrodek termoregulacji) oraz przeciwbólowe (zmniejsza wrażliwość receptorów bólowych). Pomaga w zwalczaniu gorączki, bólów głowy, menstruacyjnych, kostnych, reumatycznych czy nerwobólów.

Obszerniej o paracetamolu napisaliśmy tutaj.

• kwas acetylosalicylowy (potocznie aspiryna)

Aspiryna powstrzymuje nasz organizm przed wytwarzaniem prostaglandyn, czyli substancji, które odpowiadają za reakcje na urazy i zakażenia. Wywołują one stan zapalny, sprawiają, że jesteśmy wrażliwsi na ból, zwiększają krzepnięcie krwi.

Wskazania do przyjmowania aspiryny to przeziębienie i grypa (a więc dolegliwości bólowe i gorączka), ból zębów, głowy, mięśni; aspiryna spowalnia rozwój miażdżycy oraz pomaga w jej leczeniu; przyjmowana regularnie obniża ryzyko kolejnego zawału serca.

Tutaj znajduje się więcej informacji o kwasie acetylosalicylowym.

• niesteroidowe leki przeciwzapalne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosuje się w leczeniu bólu od słabego do umiarkowanego. Oprócz tego mają właściwości przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Najczęstsze wskazania do ich przyjęcia to:

• bóle głowy,
• bóle mięśni,
• bóle zębów,
• bóle stawów,
• bóle menstruacyjne,
• bóle przy grypie i przeziębieniu,
• bóle towarzyszące chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Leki opioidowe - co to jest?

Leki opioidowe znane są też jako leki narkotyczne. Są dostępne tylko na receptę. Mają przede wszystkim ośrodkowe działanie przeciwbólowe - hamują impulsy bólowe w rdzeniu kręgowym i wpływają na ośrodki bólu w mózgu. Są na receptę nie bez przyczyny - oprócz ośrodków bólowych mają wpływ na inne tkanki i narządy, przez co łatwo mogą wywołać groźne skutki uboczne.

Kiedy używa się leków opioidowych? Są szczególnie przydatne po operacjach oraz pomiędzy nimi oraz przy bardzo bolesnych urazach.

Najczęstsze działania niepożądane przyjmowania leków opioidowych to:

• nudności,
• wymioty,
• spadek ciśnienia krwi,
• zaparcia,
• zatrzymanie moczu,
• świąd,
• nadmierna potliwość,
• zbyt duże uspokojenie,
• depresja oddechowa (zmniejszenie częstotliwości oddechów i objętości oddechowej).

Leki opioidowe - rodzaje

Opioidy dzielimy na słabe oraz silne. Słabe to tramadol i kodeina, silne - morfina, heroina, metadon, fentanyl, oksykodon oraz buprenorfina.

• tramadol

Tramadol wykorzystuje się głównie w ortopedii i reumatologii. Jest dostępny jako kapsułki lub krople. Stosuje się go w leczeniu bólu od umiarkowanego do dużego. Dawka zależy od natężenia bólu.

• kodeina

Kodeina jest pochodną morfiny podobną w działaniu. Wywołuje błogą apatię, spowolnienie perystaltyki, niewrażliwość na ból. Okres działania kodeiny wynosi od dwóch do sześciu godzin. Stosuje się go do leczenia bólu umiarkowanego. Prowadzi do uzależnienia rzadziej niż morfina. Znajduje się również w lekach bez recepty (w Polsce na przykład w Nurofenie czy Solpadeine).

Pochodną kodeiny jest między innymi oksykodon. Jest silniejszy niż kodeina; stosuje się go w leczeniu bólu od umiarkowanego do silnego.

Więcej informacji o kodeinie znajdziesz tutaj.

• morfina

Morfina wykazuje silne działanie przeciwbólowe, przeciwbiegunkowe i przeciwkaszlowe. Oprócz tego ma właściwości uspokajające. Jej działanie dostrzega się po około dwudziestu-trzydziestu minutach od podania w formie zastrzyku dożylnego; jeśli zastrzyk jest podskórny, trzeba czekać dłużej. Szybkość działania po przyjęciu tabletki z morfiną zależy od przyjętej dawki leku.

Morfiny zwykle nie podaje się przez dłuższy czas, ponieważ aby działała, trzeba podawać coraz to większe dawki; organizm się przyzwyczaja. Poza tym jest uzależniająca i powinna być przyjmowana wyłącznie pod opieką lekarza.

Heroina jest pochodną morfiny. Ma od niej od trzech do pięciu razy silniejsze działanie, jednak efekt przeciwbólowy trwa krócej.

Więcej o morfinie piszemy tutaj.

• fenantyl

Fenantyl to pochodna piperydyny. Wykorzystuje się go jako środek przeciwbólowy (na ból ostry i przewlekły) oraz anestezjologiczny. Działa bezpośrednio na układ nerwowy. Stymuluje wytwarzanie serotoniny oraz zmniejsza stężenie endorfin we krwi. Przyjęty dożylnie działa prawie natychmiast, lecz krótko (około pół godziny). W formie tabletek działa po 30-60 minutach i działa nawet sześć godzin. Jest substancją silnie uzależniającą.

• metadon

Metadon to pochodna difenylopropylaminy. Jego działanie jest podobne do morfiny, lecz kilka razy silniejsze. Podaje się go doustnie. Efekt przeciwbólowy trwa od czterech do ośmiu godzin. Wykorzystuje się go często jako substytut podczas leczenia odwykowego od heroiny.

• buprenorfina

Buprenorfina to pochodna tebainy. Stosuje się ją jako lek przeciwbólowy i znieczulający. Działa długo i efektywnie. Jest nawet sto razy silniejsza niż morfina (zależy od drogi podania). Rzadziej wywołuje uzależnienie. W leczeniu silnego i przewlekłego bólu można stosować plastry, które należy wymieniać co trzy-cztery dni. Buprenorfina też, jak metadon, jest wykorzystywana w terapii substytucyjnej uzależnienia od opioidów.

Jak stosować leki przeciwbólowe, by nie szkodziły?

Trzeba pamiętać, że leki przeciwbólowe jedynie zwalczają objaw. Jeśli ból dokucza nam przez dłuższy czas, oznacza to, iż organizm daje nam znać, że coś jest nie tak. Nie należy więc zagłuszać tych sygnałów ustawicznym braniem leków, lecz skierować się do lekarza.

To, że lek jest dostępny bez recepty, nie oznacza, że nie jest szkodliwy. Każda substancja w nadmiarze czy przyjmowana w zły sposób może mieć opłakane skutki. Leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty nie powinno się brać dłużej niż trzy dni z rzędu - chyba że lekarz zaleci inaczej.

Większość z nas tuż po otwarciu opakowania z lekami wyrzuca ulotkę i nawet jej nie przegląda. To błąd. Przed przyjęciem danego leku warto - a nawet powinno się! - przeczytać choćby przeciwwskazania do jego brania oraz możliwe skutki uboczne. Nie należy dawkować leków na oślep; na każdej ulotce jest napisane, jaka dawka jest dozwolona (zwykle w zależności od wieku).

Wszystkie leki najlepiej popijać wodą. Nie wolno łączyć ich z alkoholem, ponieważ wtedy jeszcze bardziej szkodzą wątrobie oraz mogą wywołać niespodziewany efekt (nie podziałać wcale lub uderzyć ze wzmożoną siłą). Nie zaleca się popijania leków sokami, szczególnie grejpfrutowym. On również może wpłynąć na działanie leku.