Nerw błędny - najdłuższy nerw w naszym ciele
Nerw błędny należy do grupy nerwów czaszkowych (nerw X), tworzących 12 par i biegnących od mózgowia do mięśni twarzy i narządów zmysłów. Nerwy czaszkowe unerwiają głowę oraz szyję. To one odpowiedzialne są za odbieranie bodźców zmysłowych, działanie gruczołów ślinowych i łzowych oraz pracę mięśni głowy i szyi.
Nerw błędny (łac. nervus vagus), czyli nerw X, jako jedyny z nerwów czaszkowych, wychodzi poza czaszkę i szyję, sięga więc w głąb ciała. Jest tzw. nerwem mieszanym, to znaczy że przewodzi impulsy nerwowe z ośrodkowego układu nerwowego, jak i impulsy z receptorów narządów zmysłów do ośrodkowego układu nerwowego. Zawiera włókna nerwowe czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Nerw błędny jest też częścią autonomicznego układu nerwowego, czyli działającego niezależnego od naszej woli, unerwia bowiem organy wewnętrzne. Jego budowa jest złożona. Nerw błędny tworzą: zwoje i jądra czuciowe, jądro ruchowe oraz jądro przywspółczulne.
Nerw błędny - przebieg
Nerw błędny jest dzielony na cztery części: część głowową, szyjną, piersiową i brzuszną. W obrębie czaszki wychodzi z rdzenia przedłużonego i przez otwór żyły szyjnej wydostaje się z niej, by następnie przebiec przez szyję w tzw. powrózku naczyniowo-nerwowym, czyli w pochewce, mieszczącej także żyłę szyjną wewnętrzną oraz tętnicę szyjną wspólną. Z szyi przedostaje się do klatki piersiowej (śródpiersia górnego i tylnego), by teraz skręcić nad aortą w okolice przełyku. Następnie biegnie wzdłuż niego, rozgałęziając się na dwa pnie: pień błędny przedni i pień błędny tylny. Nerw błędny dalej biegnie do jamy brzusznej, przedostając się tam przez rozwór przełykowy przepony.
Nerw błędny tworzy przy tym wiele gałęzi, zajmujących się unerwieniem różnych części ciała. Mamy więc:
- część głowową, która rozgałęzia się na część oponową i część uszną
- część szyjną, gdzie nerw błędny rozgałęzia się na gałęzie gardłowe, nerw krtaniowy górny i nerw krtaniowy wsteczny, przechodzący w nerw krtaniowy dolny oraz gałęzie sercowo-szyjne górne
- część piersiową, gdzie oddzielają się gałęzie sercowe piersiowe, tchawicze dolne, oskrzelowe przednie i tylne, gałęzie przełykowe, gałęzie śródpiersiowe oraz gałęzie osierdziowe
- część brzuszną, która tworzy gałęzie wątrobowe, żołądkowe i trzewne
Nerw błędny - funkcje
Nerw błędny pełni wiele niezwykle istotnych funkcji w naszym organizmie.
- Nerwy ruchowe unerwiają mięśnie podniebienia, wszystkie mięśnie krtani oraz mięśnie gardła. Uruchamiają więc takie mięśnie jak: mięsień pierścienno-tarczowy, mięsień podniebienno-językowy, dźwigacz podniebienia miękkiego, mięsień podniebienno-gardłowy oraz mięśnie krtani. Oznacza to, że nerw błędny odpowiada za pracę mięśni, które biorą udział w procesie powstawania mowy, jak i odpowiadają za przełykanie pokarmów.
- Nerwy czuciowe unerwiają oponę twardą tylnej części czaszki (czyli opony mózgowo-rdzeniowe), część zewnętrzną błony bębenkowej oraz skórę ściany zewnętrznego przewodu słuchowego, część małżowiny usznej, a także krtań.
- Nerwy przywspółczulne (parasympatyczne), czyli te, które należą do autonomicznego układu nerwowego, unerwiają wszystkie narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Nerw błędny uruchamia zatem mięśnie części dolnej gardła, mięśnie podniebienia i języka oraz krtani. Natomiast z opony twardej dołu tylnego czaszki, z przewodu słuchowego zewnętrznego i zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej w uchu, biegną impulsy czuciowe. Nerw błędny zawiaduje także nerwami odpowiadającymi za odczuwanie smaku w nasadzie języka.
Nerw błędny zawiaduje pracą serca i układu pokarmowego, a także układu oddechowego, czyli narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej, aż do miejsca, w którym znajduje się splot przywspółczulny krzyżowy, leżący w tzw. okrężnicy poprzecznej. Ponadto: ma udział w regulowaniu procesu pocenia się oraz odpowiada za czynności odruchowe, takie jak odruch kaszlu oraz odruch wymiotny.
Nerw błędny - objawy uszkodzenia
Uszkodzenie nerwu błędnego na każdym z jego etapów daje inne objawy. Do uszkodzenie rdzenia przedłużonego, gdzie zaczyna się nerw błędny, może dojść w wyniku rozwoju guza mózgu, krwotoku do mózgu, niedokrwienia, stanów zapalnych i urazów oraz zwyrodnień i uszkodzeń podstawy czaszki. Może dojść do zaburzeń w funkcjonowaniu neuronów ruchowych w wyniku rozwoju raka nosogardła i guza kłębka szyjnego. W części szyjnej do uszkodzenia nerwu błędnego prowadzą: tętniak aorty, guzy tarczycy czy też śródpiersia lub urazy części szyjnej.
Objawy uszkodzenia nerwu błędnego, pojawiające się w obrębie głowy, mogą być następujące: osłabienie napięcia lub porażenie strun głosowych, chrypka i utrata dźwięczności mowy, utrata smaku na nasadzie języka, zaburzenia czucia na nasadzie języka, zaburzenia połykania - dysfagia, obniżenie łuku podniebienia, zbaczanie języka w zdrową stronę.
Zaburzenia w pracy nerwu błędnego skutkują też: zwolnieniem akcji serca, spadkiem tętna i ciśnienia tętniczego - bradykardią, a także nudnościami i wymiotami, w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Jednym z objawów może też być ból wieńcowy (dławica piersiowa), czyli silny ból zlokalizowany wewnątrz klatki piersiowej, tuż za mostkiem, o charakterze piekącym, gniotącym, dławiącym lub rozpierającym. Ból promieniuje w stronę szyi i żuchwy, lewego barku i ręki oraz w stronę pleców w okolicy łopatek.
W sercu nerw błędny powoduje spowalnianie jego czynności, działając w parze z nerwem układu współczulnego, zajmującym się przyspieszaniem akcji serca. Nadmierna aktywność nerwu błędnego w sercu powoduje tzw. omdlenia wazowagalne, trwające zazwyczaj kilka minut. Dochodzi do tego czasem w wyniku silnych emocji, a nawet po zjedzeniu zbyt dużego posiłku, a także po gwałtownym wstaniu z pozycji leżącej. Jest to efekt nagłego obniżenia się ciśnienia krwi tętniczej i chwilowego niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego.
Nerw błędny - stymulacja nerwu w celach leczniczych oraz wagotomia
Stymulowanie nerwu błędnego impulsami elektrycznymi stosuje się w leczeniu ciężkich postaci padaczki, w ciężkiej depresji, a eksperymentalnie w leczeniu zaburzeń lękowych, szumów usznych, a nawet choroby Alzheimera. Uważa się również, że stymulowanie nerwu błędnego może pomóc w leczeniu stanów zapalnych jelit oraz w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Wagotomia natomiast, polegająca na przecięciu włókna nerwu błędnego, stosowana jest w chorobie wrzodowej niepoddającej się leczeniu farmakologicznemu.
