Przytarczyce - co to są przytarczyce i jakie pełnią funkcje?
Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne (łac. glandulae parathyroideae, ang. parathyroid glands) są to gruczoły wewnątrzwydzielnicze, znajdujące się na szyi, w okolicy gruczołu tarczycy. Ich podstawowa funkcja to regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu. Są niewielkich rozmiarów, mają owalny, nieco spłaszczony kształt, a razem ważą zaledwie 100 g. Mamy na ogół cztery gruczoły przytarczynne, dwa pod dolnymi i dwa pod górnymi koniuszkami tarczycy. Ale zarówno liczba, jak i lokalizacja przytarczyc może być u każdego człowieka inna.
Przytarczyce wydzielają parathormon (PTH) - hormon który wraz z kalcytoniną i witaminą D, zarządza stężeniem wapnia i fosforanu we krwi. Wydzielany jest, gdy organizm sygnalizuje niski poziom wapnia. Natomiast wzrost lub prawidłowe stężenie wapnia we krwi powoduje zahamowanie wydzielania parathormonu. W sytuacji niedoboru hormon stymuluje wchłanianie zwrotne wapnia w nerkach, jelitach, a także uwalnia wapń z kości. Powoduje zmniejszenie stężenia fosforanów we krwi i przyspiesza ich wydalanie z moczem.
Przytarczyce - zaburzenia w działaniu przytarczyc
Zaburzenia w wydzielaniu parathormonu powodują:
- niedoczynność przytarczyc pierwotną i wtórną oraz rzekomą niedoczynność przytarczyc
- nadczynność przytarczyc pierwotną, wtórną i trzeciorzędową nadczynność przytarczyc
Przytarczyce - pierwotna niedoczynność przytarczyc
Pierwotna niedoczynność przytarczyc to choroba związana z brakiem lub niedostatecznym wydzielaniem parathormonu. Dochodzi wtedy do hipokalcemii, czyli zmniejszonego poziomu stężenia wapnia we krwi lub do hiperfosfatemii - zbyt wysokiego stężenia fosforanów.
Wśród przyczyn pierwotnej niedoczynności przytarczyc znajdują się takie czynniki jak: omyłkowe usunięcie przytarczyc w czasie zabiegu chirurgicznego na tarczycy lub szyi (odpowiedzialne jest za 80 proc. przypadków niedoczynności tarczycy), uszkodzenie przytarczyc w czasie radioterapii zastosowanej do zwalczania nowotworów tarczycy i krtani, autoimmunologiczna niedoczynność przytarczyc, wada wrodzona, niski pozom magnezu we krwi.
Objawy niedoboru wapnia to: parestezje (mrowienie) palców dłoni i stóp oraz wokół ust, tężyczka, czyli bolesne skurcze mięśni kończyn górnych i dolnych, a także twarzy, bóle głowy, zaburzenia pamięci, stałe uczucie zmęczenia, osłabienie, zaburzenia nastroju, suchość skóry, łamliwość włosów, przerzedzenie brwi, łamliwość i rozdwajanie się paznokci, przebarwienia na szkliwie zębów. Nieleczona pierwotna niedoczynność przytarczyc prowadzi do zahamowania wzrostu, opóźnień w rozwoju umysłowym dzieci, gromadzeniem się złogów wapnia w mózgu, a także grozi rozwojem zaćmy.
W leczeniu stosuje się preparaty wapnia, magnezu i witaminy D oraz odpowiednią dietę, w której preferuje się produkty zawierające sporo wapnia, a jednocześnie eliminuje spożycie fosforanów.
Przytarczyce - pierwotna nadczynność przytarczyc
Zwiększone wydzielanie parathormonu prowadzi do nadmiernego stężenia wapnia we krwi oraz w moczu, a to prowadzi do rozwoju kamicy układu moczowego, pogorszenia funkcji nerek oraz osteoporozy. Najczęściej za nadczynność przytarczyc odpowiada gruczolak, czyli łagodny nowotwór jednego z gruczołów. Rzadziej gruczolak dotyczy kilku gruczołów jednocześnie. Czasem mamy także do czynienia z rakiem przytarczyc. Nadczynność przytarczyc może być także wadą genetyczną. Najczęściej objawia się po 60-tym roku życia.
Choroba początkowo nie daje żadnych objawów. Jej rozwój przebiega powoli i zaczyna się od uczucia osłabienia, zmęczenia, zaburzeń nastroju, potem dochodzą częste wymioty, zaparcia, bóle brzucha, zwiększone pragnienie i większa ilość oddawanego moczu oraz bóle lędźwiowe, obecność krwi w moczu, łamliwość kości. Wśród powikłań zdarza się tzw. przełom hiperkalcemiczny, będący groźny dla życia. Związany jest ze znacznym wzrostem wapnia w surowicy krwi, do 3,74 mmol/l (norma wynosi 2,2-2,6mmol/l). Objawy to: odwodnienie, splątanie, zaburzenie świadomości, tachykardia, jadłowstręt, gorączka, ostre zapalenie trzustki oraz bóle brzucha. W skrajnych przypadkach nawet śpiączka.
Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby i może obejmować także chirurgiczne usunięcie przerośniętego gruczołu.
