Dieta planetarna - dieta, która mo¿e zapobiec globalnej katastrofie ekologicznej
Dieta planetarna powsta³a w wyniku wspó³pracy miêdzynarodowej grupy naukowców, którzy postawili sobie za zadanie opracowanie nowych podstaw ¿ywienia, opartych o zasady zrównowa¿onego rolnictwa. Innymi s³owy, dieta planetarna ma zapobiec dramatycznemu niszczeniu klimatu na ziemi, a jednocze¶nie skoñczyæ z niedoborom wa¿nych sk³adników pokarmowych w diecie miliardów ubogich ludzi na ¶wiecie. Ta nowa dieta mog³aby, zdaniem jej twórców, zapobiec przedwczesnej ¶mierci co najmniej 11 milionów ludzi rocznie, spowodowanej z³ej jako¶ci lub niezdrowym jedzeniem, a jednocze¶nie zmniejszyæ niekorzystny wp³yw rolnictwa na procesy klimatyczne na ziemi. Dieta planetarna wymaga drastycznego zmniejszenia ilo¶ci zjadanego czerwonego miêsa w krajach zachodnich oraz jednocze¶nie radykalnych zmian na ca³ym ¶wiecie. To ambitne zadanie, stoj±ce przed nami. Wed³ug prognoz ONZ w 2050 roku nasz± planetê bêdzie zamieszkiwaæ oko³o 10 mld ludzi.
Chodzi tutaj, po pierwsze, o zmiany w obecnie dominuj±cym modelu ¿ywienia siê w krajach Zachodu, opartym na produktach pochodzenia zwierzêcego, w tym na czerwonym miêsie. Coraz wiêksze obszary ziemi s± zajmowane przez pastwiska dla zwierz±t oraz pod uprawiê ro¶lin przeznaczonych na paszê dla zwierz±t (np. kukurydzê i sojê), co niesie ze sob± ogromne koszty. I to zarówno spo³eczne (dla pastwisk ruguje siê drobnych rolników z ich ziemi, zwiêkszaj±c poziom ubóstwa), jak klimatyczne (wycinanie dziewiczych lasów, wzrost emisji dwutlenku wêgla i metanu) oraz stale rosn±cy poziom zanieczyszczenia wód gruntowych, rzek i oceanów.
Dzisiaj ludzko¶æ w przewa¿aj±cej wiêkszo¶ci ¼le siê od¿ywia. Niezdrowa dieta, pisz± naukowcy, jest g³ówn± przyczyn± z³ego stanu zdrowia ludzi na ca³ym ¶wiecie, oko³o 800 milionów ludzi g³oduje, 2 miliardy s± niedo¿ywione, a jednocze¶nie niemal 2 miliardy cierpi na nadwagê lub oty³o¶æ.
Dieta planetarna zosta³a opracowana przez komisjê zwo³an± przez czasopismo medyczne "The Lancet" oraz organizacjê pozarz±dow± EAT Forum i opublikowana na ³amach "The Lancet" 16 stycznia 2019 roku.
Dieta planetarna - podstawowe zasady
Aby pomys³ z diet± planetarn± w ogóle siê powiód³, musia³yby siê zmieniæ nawyki ¿ywieniowe ludzi na ca³ym ¶wiecie. Przede wszystkim nale¿a³oby zmniejszyæ globalne spo¿ycie czerwonego miêsa i cukru o po³owê - mówi± wyliczenia naukowców - a podwoiæ ilo¶æ zjadanych warzyw, owoców, ro¶lin str±czkowych i orzechów. Przy czym oznacza to w praktyce, ¿e na przyk³ad Amerykanie musieliby ograniczyæ spo¿ycie czerwonego miêsa o 84 proc., a spo¿ywaæ przy tym sze¶æ razy wiêcej fasoli i soczewicy. W Europie trzeba zmniejszyæ ilo¶æ czerwonego miêsa w diecie o 77 proc., a zjadaæ 15 razy wiêcej orzechów i nasion. Stosuj±c siê do zasad diety planetarnej przeciêtny cz³owiek musi je¶æ mniej ni¿ 50 g dziennie miêsa, a tak¿e ograniczyæ ilo¶æ spo¿ywanych jajek, ryb oraz cukru i ¿ywno¶ci wysokoprzetworzonej.
Dieta planetarna opiera siê o produkty pochodzenia ro¶linnego i ma dostarczaæ ¶rednio 2500 kalorii dziennie. Jest zalecana zdrowym osobom powy¿ej 2-go roku ¿ycia. Po³owê talerza powinny zajmowaæ warzywa i owoce, a jedn± trzeci± pe³noziarniste zbo¿a. Tygodniowo mo¿na zje¶æ maksymalnie jednego burgera wo³owego lub ma³± porcjê innego czerwonego miêsa oraz dwie porcje ryby. Dominuj±cym ¼ród³em bia³ka s± w diecie planetarnej ro¶liny str±czkowe oraz orzechy. Je¿eli chodzi o bia³ko zwierzêce to wystarczy nam jedna szklanka mleka dziennie lub nieco sera i mas³a. Ilo¶æ zjadanych jajek nie powinna byæ wiêksza ni¿ jedno lub dwa tygodniowo. Przy czym ma to byæ dieta smaczna i bogata w smaki, u¿ywaj±ca zió³, przypraw, dobrych olejów ro¶linnych pe³nych nienasyconych kwasów t³uszczowych.
Jest to zreszt± dieta do¶æ podobna do takich, które s± uznawane za najzdrowsze na ¶wiecie, czyli do diety ¶ródziemnomorskiej oraz okinawskiej. Aby opracowaæ dietê planetarn± naukowcy prze¶ledzili bowiem setki badañ naukowych na temat ró¿nych sposobów ¿ywienia i wp³ywu na zdrowie ludzi i ze zdumieniem stwierdzili, ¿e najbli¿ej jest im w³a¶nie do tych dwóch.
Najwa¿niejsze zalecenia diety planetarnej:
- G³ównym ¼ród³em bia³ka jest ¿ywno¶æ pochodzenia ro¶linnego. Oznacza to, ¿e nale¿y zjadaæ dziennie oko³o 50-70 g orzechów i 75-100 g suchych nasion ro¶lin str±czkowych, czyli soczewicy, ciecierzycy, fasoli, grochu, bobu oraz soi.
- Je¶li chodzi o czerwone miêso to albo mo¿na z niego zrezygnowaæ, albo ograniczyæ siê do jednej porcji tygodniowo. Najlepiej w ogóle nie je¶æ miêsa przetworzonego. Zjadamy ponadto umiarkowan± ilo¶æ jaj i miêsa z drobiu. Dwa razy w tygodniu mo¿na spo¿yæ ¶redni± porcjê ryby.
- Wa¿ne jest zjadanie 5 porcji warzyw i owoców dziennie (300-600 g), nie wliczaj±c w to ziemniaków i warzyw skrobiowych.
- Wêglowodany czerpiemy z pe³noziarnistych przetworów zbo¿owych, w tym z pszenicy, ry¿u, kukurydzy (232 g) i warzyw skrobiowych, takich jak ziemniaki oraz maniok (50-100 g).
- ¬ród³em t³uszczu s± g³ównie oleje z wy¿sz± zawarto¶ci± wielonienasyconych kwasów t³uszczowych (20-80 g), a zatem oliwa z oliwek, oleje s³onecznikowy, rzepakowy, sojowy, lniany itp. Ograniczamy za to spo¿ycie kwasów t³uszczowych nasyconych (do ok. 11 g na dobê).
- Je¿eli chodzi o mleko i przetwory mleczne nie powinno siê przekraczaæ ilo¶ci od 250 do 500 g na dobê.
- Dobowa ilo¶æ spo¿ywanego cukru nie mo¿e przekraczaæ 31 g (czyli oko³o sze¶ciu ³y¿eczek).
Wa¿ne jest, aby dieta planetarna by³a ponadto dostosowana do p³ci, wieku, stanu zdrowia oraz masy cia³a i poziomu aktywno¶ci fizycznej danej osoby. Szczególnie wa¿ne jest monitorowanie ilo¶ci spo¿ywanych sk³adników od¿ywczych przez dzieci, kobiety w ci±¿y i karmi±ce piersi±. Co wa¿ne, ma to byæ dieta elastyczna, dostosowana do tradycji kulinarnych danego kraju, ale jednocze¶nie bazuj±ca na wiêkszym dostêpie do bardziej zró¿nicowanych produktów ¿ywno¶ciowych w niektórych rejonach ¶wiata. Chocia¿ to ostatnie jest zadaniem przede wszystkim dla rz±dów i instytucji ponadnarodowych.
¬ród³o: EATforum
