Zespół Wolframa - definicja choroby
Zespół Wolframa (zespół DIDMOAD, ang. Wolfram syndrome, DIDMOAD syndrome) jest to rzadka neurodegeneracyjna choroba o podłożu genetycznym, której najbardziej charakterystycznym objawem jest cukrzyca insulinozależna (cukrzyca typu 1), atrofia wzroku i stopniowa utrata słuchu. Choroba niszczy także ośrodkowy układ nerwowy (pień mózgu). Inne określenia choroby to zespół DIDMOAD, pochodząca od współwystępujących objawów, takich jak moczówka prosta (poliuria), cukrzyca oraz zanik nerwu wzrokowego i głuchota. Wyróżnia się dwa podtypy choroby: WFS1, WFS2.
Zespół Woframa opisali jako jedni z pierwszych lekarze z Mayo Clinic - Don J. Wolfram i H.P. Wagener jeszcze w w 1938 roku, ale jeszcze w połowie XIX wieku zauważono współwystępowanie takich objawów jak cukrzyca i zanik nerwu wzrokowego. Od 1976 roku używa się także akronimu DIDMOAD na określenie choroby. Zespół Wolframa występuje rzadko, zdarza się jeden przypadek na 770 tys. urodzeń na całym świecie.
Jest chorobą skracającą życie. Większość chorych nie przeżywa 50-tego roku życia, a najczęstszą przyczyną śmierci pozostaje niewydolność oddechowa, spowodowana zanikiem prawidłowej czynności pnia mózgu, a także powikłaniami cukrzycowymi.
Zespół Wolframa - przyczyny
Za rozwój choroby odpowiadają uszkodzenia dwóch genów: najczęściej chodzi o gen o nazwie WFS1, rzadziej przyczyną jest mutacja genu CISD2. Zdarza się także trzecia postać choroby o nieznanej przyczynie.
Gen WFS1 koduje białko o nazwie wolframina, mieszczące się w retikulum endoplazmatycznym (system kanałów wewnątrz- i międzykomórkowych) i pełni główną rolę w utrzymywaniu homeostazy wapniowej w komórkach oraz bierze udział w wytwarzaniu i transportowaniu białek. Wolframina znajduje się w trzustce, mózgu, sercu, kościach oraz w mięśniach, a także w płucach wątrobie i nerkach. W trzustce wolframina pomaga w przekształceniu się proinsuliny w insulinę.
Natomiast gen CISD2 koduje białko mieszczące się w zewnętrznej błonie komórki, którego dokładna rola nie jest znana. Prawdopodobnie wspiera prawidłowe działania mitochondriów, czyli centrów energetycznych komórek.
Zespół Wolframa - objawy choroby
Zespół Wolframa destabilizuje pracę wielu organów. Najbardziej charakterystyczne dla tej choroby są wysokie poziomy cukru we krwi, spowodowane niedoborem insuliny, a także postępująca utrata wzroku. W miarę rozwoju choroby dochodzi bowiem do obustronnego zaniku nerwu wzrokowego. Ponadto chorzy cierpią na zaburzenia w działalności przysadki mózgowej, czego efektem jest poliuria, czyli nadmierne wydzielanie moczu. Dochodzi także do utraty słuchu z powodu zmian w uchu wewnętrznym (głuchota o charakterze czuciowo-nerwowym). Oprócz problemów z drogami moczowymi może pojawić się hipogonadyzm, czyli niedostateczne wydzielanie testosteronu przez jądra, dochodzą także zaburzenia neurologiczne oraz psychiatryczne.
Zwykle pierwszym objawem choroby pozostaje cukrzyca, diagnozowana w wieku około 6 lat. Konieczne jest wtedy stałe podawanie choremu insuliny. Zwykle około 11-tego roku życia do symptomów choroby dołącza postępujący zanik nerwów wzrokowych. Dziecko przestaje najpierw widzieć kolory, a następnie dochodzi do utraty widzenia obocznego. Rzadziej mamy do czynienia także z zaburzeniami widzenia obejmującymi nieprawidłowe odruchy brodawkowate, oczopląs, zaćmę, zwyrodnienie barwnikowe plamki żółtej, retinopatię (pigmentowaną lub cukrzycową) oraz jaskrę. Do całkowitej utraty widzenia dochodzi po około ośmiu latach od pierwszych objawów słabnięcia funkcji nerwów wzrokowych.
Nieprawidłowe działanie przysadki mózgowej powoduje niedobór wazopresyny, hormonu regulującego proces zagęszczania moczu. To niedobór wazopresyny wywołuje moczówkę prostą, czyli nadmierną produkcję moczu. Zdecydowana większość chorych ma też problemy z drogami moczowymi, co objawia się niedrożnością moczowodów, przerostem pęcherza moczowego oraz zaburzeniami w jego opróżnianiu (pęcherz atonalny o dużej pojemności) i trudnościami w kontrolowaniu przepływu moczu oraz nietrzymaniem moczu.
Niedobór testosteronu natomiast skutkuje niedorozwojem płciowym, a także zahamowaniem wzrostu. Około 65 procent chorych na zespół Wolframa ma także objawy głuchoty o charakterze czuciowo-nerwowym. Niektóre dzieci są głuche od urodzenia, natomiast w większości wypadków słuch pogarsza się stopniowo od momentu dojrzewania.
Kolejnym objawem choroby pozostają zaburzenia neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne. Chorzy mają problemy z utrzymaniem równowagi, nieregularny oddech wywołany niezdolnością mózgu do kontrolowania oddechu, a także objawy neuropatii obwodowej, czyli zmniejszone czucie w kończynach dolnych, skurcze mięśni i drgawki, cierpią na utratę zmysłu węchu oraz utratę odruchu wymiotnego. U chorych częste są ponadto zaburzenia psychiczne. Zapadają na ciężkie depresje, mają także skłonności samobójcze i bywają agresywni.
Pierwszemu podtypowi choroby wywołanemu mutacją genu WFS1 towarzyszą dodatkowo wrzody żołądka i dwunastnicy, wrzody jelit i kłopoty z krzepliwością krwi. Natomiast przy typie drugim choroby nie rozwija się moczówka prosta.
Zespół Wolframa - leczenie
Do celów diagnostycznych wykorzystuje się badania genetyczne, wywiad rodzinny, a także skanowanie mózgu (rezonans magnetyczny - MRI). Nie da się wyleczyć tej choroby, stosuje się zatem tylko leczenie zachowawcze, pomagające w lepszym funkcjonowaniu chorego i łagodzące niektóre objawy. Konieczne jest podawanie insuliny, leczenie bezdechu oraz zaburzeń układu moczowego. Należy także monitorować i leczyć epizody depresji. Chorzy powinni stosować specjalną dietę przeciwcukrzycową.
