Angielscy naukowcy maj± nadziejê, ¿e witaminizowanie m±ki pomog³oby zlikwidowaæ niedobór witaminy D u 10 milionów mieszkañców Anglii i Walii w ci±gu nastêpnych 90 lat. Obliczyli, ¿e koszt takiej operacji wyniesie rocznie zaledwie 12 pensów na osobê. Jak twierdz± naukowcy z Uniwersytetu w Birmingham, jedna na piêæ doros³ych osób w Wielkiej Brytanii, od pa¼dziernika do kwietnia, cierpi na niedobór witaminy D.
Witamina D jest produkowana w naszej skórze pod wp³ywem dzia³ania promieni s³onecznych. Ale s³aba ekspozycja na s³oñce, stosowanie filtrów UV, zanieczyszczenie ¶rodowiska, ciep³a odzie¿, otulaj±ca szczelnie cia³o, wszystko to powoduje, ¿e zim± zaczyna brakowaæ witaminy D. Skutki braku witaminy D s± znane od dawna. To zaburzenia wch³aniania wapnia i fosforu, a w efekcie s³abe ko¶ci i gro¼ba rozwoju osteoporozy. Braki witaminy objawiaj± siê bólami ko¶ci i miê¶ni, k³opotami ze snem, os³abieniem odporno¶ci. U ma³ych dzieci mo¿e rozwin±æ siê krzywica, niedorozwój ko¶ci, a w skrajnych przypadkach nawet niewydolno¶æ serca.
NHS (National Health Service) rekomenduje suplementowanie witaminy D w miesi±cach jesienno-zimowych, szczególnie przez osoby zagro¿one niedoborem. Badania wskazuj±, ¿e ciemna skóra wytwarza mniej witaminy D ni¿ jasna. Lekarze w Wielkiej Brytanii sugeruj± wiêc podawanie suplementu witaminy D dzieciom, osobom starszym oraz mniejszo¶ciom etnicznym. Obowi±zuj±ce w Polsce wytyczne dla lekarzy rodzinnych, dotycz±ce suplementacji witaminy D, s± analogiczne.(1)
Pomys³, aby dodawaæ sk³adniki mineralne lub witaminy do gotowego jedzenia, nie jest nowy. W Wielkiej Brytanii dodaje siê ju¿ ¿elazo do wiêkszo¶ci gatunków m±ki. Do niektórych rodzajów ¿ywno¶ci w³±cza siê wapñ. Produkty wegetariañskie i wegañskie zawieraj± witaminê B. Dodatkowe dawki witamin znajduj± siê tak¿e w produktach dla niemowl±t.
Oprócz witaminy D w Wielkiej Brytanii my¶li siê tak¿e o dodawaniu do m±ki kwasu foliowego, co ma zapobiegaæ niektórym wadom wrodzonym niemowl±t, takim jak rozszczep krêgos³upa. Doradcy rz±dowi twierdz±, ¿e zapobiegnie to oko³o 200 takim przypadkom rocznie.
A gdyby tak u nas?
Wydawaæ by siê mog³o, ¿e takie rozwi±zanie sprawdzi siê te¿ w Polsce, skoro niedobór witaminy D jest w¶ród rodaków powszechny, a wcze¶niejsze do¶wiadczenia z tak± form± suplementacji (jodowanie soli kuchennej) przynios³o znakomite efekty w zapobieganiu powstawania niebezpiecznego dla rozwoju dzieci wola endemicznego. Wprawdzie wzbogacanie witaminami (g³ównie z grupy B) p³atków ¶niadaniowych dla dzieci budzi³o opory, ale przede wszystkim dlatego, ¿e czasem nie by³y to produkty najwy¿szej jako¶ci. W przypadku dodawania witaminy D bezpo¶rednio do m±ki wybór by³by wiêkszy. Czy jest nam jednak potrzebny?
- 15 minut na s³oñcu mo¿e nam daæ ju¿ kilka tysiêcy jednostek wit D. Problem niedoborowy rzeczywi¶cie mo¿e pojawiæ siê zim±, wiêc pomys³ z suplementacj± jest godny rozwa¿enia. Najwa¿niejsze, ¿eby nie wi±za³ siê z pogorszeniem jako¶ci produkcji ¿ywno¶ci - mówi Micha³ Domaszewski, lekarz rodzinny(2).
A praktyka? Ilu pacjentów zg³asza siê z ró¿nymi dolegliwo¶ciami i badania rzeczywi¶cie potwierdzaj±, ¿e przyczyn± jest niedobór witaminy D? Wreszcie - pomaga im suplementacja?
Dr Domaszewski przyznaje, ¿e trudno jednoznacznie okre¶liæ liczbê takich pacjentów, choæby ze wzglêdu na trudno¶ci z dostêpem do badañ:
Lekarz rodzinny nie mo¿e zleciæ badania poziomu witaminy D w ramach gwarantowanych ¶wiadczeñ. NFZ ich nie refunduje. Badania s± wykonywane tylko u tych pacjentów, którzy zdecyduj± siê za nie zap³aciæ lub skieruje ich na nie wybrany specjalista, na przyk³ad endokrynolog. Czyli, teoretycznie, gdy podejrzewam u pacjenta niedobór witaminy D, a on nie chce p³aciæ, trzeba zdecydowaæ siê na suplementacjê w ciemno lub odes³aæ pacjenta do endokrynologa.
Na wizytê u tego specjalisty czêsto czas oczekiwania przekracza rok.
- U niemowl±t i ma³ych dzieci witaminê D stosujemy profilaktycznie. Badania kontrolne wykonuje siê tylko u dzieci z grup ryzyka, na przyk³ad wcze¶niaków w poradniach neonatologicznych - dodaje lekarz.
Rzeczywi¶cie, niektóre badania (3) wskazuj±, ¿e w naszej szeroko¶ci geograficznej ju¿ pó¼n± jesieni± do¶wiadczamy niedoboru witaminy D. Konsekwencje mog± byæ powa¿ne, ale to jeszcze nie oznacza, ¿e wszyscy musz± siê ratowaæ suplementami. O tym jest nasz film.
Czy witaminê D mo¿na przedawkowaæ?
Wed³ug obowi±zuj±cych w Polsce zaleceñ(1) suplementacja jest wskazana u wszystkich dzieci w pierwszym roku ¿ycia, w dawce 400 j.m./dobê (inne dawkowanie dotyczy wcze¶niaków oraz dzieci karmionych sztucznie - wówczas nale¿y uwzglêdniæ ilo¶ci przyjmowane w mieszance mlecznej). Dzieci starsze i m³odzie¿: od 600 do 1000 j.m./dobê, zale¿nie od masy cia³a, od pa¼dziernika do marca lub przez ca³y rok, je¿eli synteza skórna jest niewystarczaj±ca (np. przy bardzo jasnej karnacji i restrykcyjnym stosowaniu kremów z filtrami UVB).
Generalnie, wiosn± i latem potrzebna organizmowi witamina D jest wytwarzana w skórze. Nie ma potrzeby jej suplementowania u osób doros³ych. Wyj±tkiem s± osoby z grup ryzyka, na przyk³ad pacjenci domów opieki, zamkniêtych szpitali. Jesieni± i zim± warto zwróciæ uwagê na ¿ywno¶æ, która zawiera szczególnie du¿o witaminy D. Znajdziemy j± w rybach (³oso¶, sardynki, ¶ledzie, makrele), w czerwonym miêsie, w±tróbce, ¿ó³tkach, niektórych t³uszczach i p³atkach ¶niadaniowych. W razie podejrzenia niedoborów rekomendowana doustna dawka witaminy D wynosi 800–2000 j.m./dobê (w zale¿no¶ci od masy cia³a - warto uzgodniæ dawkê z lekarzem pierwszego kontaktu.
Jednocze¶nie lekarze ostrzegaj±, ¿e przyjmowanie zbyt wysokich dawek witaminy D przez d³ugi czas, mo¿e powodowaæ nadmierne gromadzenie siê wapnia w organizmie (hiperkalcemiê). Dochodzi wówczas do os³abienia ko¶ci oraz uszkodzenia nerek i serca. Wiêkszo¶ci ludzi wystarczy dawka 10 mikrogramów dziennie. Osoby doros³e nie powinny przekraczaæ dawki 100 mikrogramów witaminy D dziennie, a dzieci w wieku od roku do 10 lat nie mog± przyjmowaæ wiêcej ni¿ 50 mikrogramów dziennie. Niemowlêtom (dzieci do ukoñczenia 12 miesiêcy) zaszkodzi dawka powy¿ej 25 mikrogramów dziennie. Najlepiej zatem przy suplementacji trzymaæ siê wskazówek lekarza. Nie mo¿na natomiast przedawkowaæ witaminy D przy ekspozycji na s³oñce. Oczywi¶cie, nale¿y jednak opalaæ siê ostro¿nie, ze wzglêdu na inne zagro¿enia.
Mog± Ciê zainteresowaæ zdrowe diety
¬ród³o: BBC News, NHS
Przypisy:
- "Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotycz±ce suplementacji witaminy D", Zalecenia opracowane przez Polsk± Grupê Robocz± International University Family Medicine Club (praca zbiorowa specjalistów z Katedry i Zak³adu Lekarza Rodzinnego Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Zak³adu Medycyny Rodzinnej i Pielêgniarstwa ¦rodowiskowego Uniwersytetu Medycznego w Bia³ymstoku, Katedry i Zak³adu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Katedry i Zak³adu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Katedry Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w £odzi, Katedry Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Gdañsku, Kliniki Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnêtrznych i Chorób Metabolicznych Ko¶ci CMKP w Warszawie), Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 2, 55–58.
- Dr Micha³ Domaszewski jest lekarzem rodzinnym, na co dzieñ lecz±cym dzieci i doros³ych. Uwa¿a, ¿e wspó³czesny lekarz powinien odwa¿nie wychodziæ zza biurka i staraæ siê przekazywaæ sw± wiedzê nie tylko w gabinecie, ale te¿ poprzez dostêpne media. Wystêpuje w naszym cyklu NaZdrowie, jest ekspertem w programie "Pytanie na ¶niadanie", prowadzi bloga dr Micha³ oraz rozwija swój kana³ na YouTube.
- Pawe³ P³udowski, Jerzy Konstantynowicz, Maciej Jaworski, Pawe³ Abramowicz, Czes³aw Ducki, "Ocena stanu zaopatrzenia w witaminê D w populacji osób doros³ych w Polsce", Standardy Medyczne/Pediatria, 2014, T. 11, 609-617
