Jod - co to za pierwiastek?
Jod (I) to pierwiastek chemiczny z grupy 17, czyli z grupy fluorowców w układzie okresowym. Został odkryty w 1812 roku przez francuskiego chemika Bernarda Courtois. W przyrodzie jest mało rozpowszechniony. Największe ilości jodu znajdują się w wodzie morskiej oraz w solankach, a w postaci mineralnej także w saletrze potasowej. Źródłem jodu dla człowieka jest żywność, przy czym zawartość jodu w roślinach zależy od składu gleby, na której wyrosły, natomiast w mięsie zwierząt znajdziemy jod, jeżeli żyły w wodzie zasobnej w ten pierwiastek lub żywiły się roślinnością bogatą w jod.
Jod - jaką rolę pełni w organizmie?
Jod jest pierwiastkiem niezwykle istotnym dla organizmu. W ciele zdrowego człowieka znajduje się około 30–50 miligramów jodu. Gromadzi się głównie w tarczycy i bierze tam udział w syntetyzowaniu hormonów tarczycy: tyroksyny oraz trijodotyroniny. Tyroksyna jest hormonem współodpowiedzialnym za metabolizm tłuszczów, wspiera wchłanianie glukozy i gospodarowanie jej zasobami w komórkach, a także uaktywnia procesy utleniania w tkankach. Tyroksyna jest niezbędna w wielu procesach rozwoju dzieci, wpływa także na działanie gruczołów płciowych. Natomiast trijodotyronina odpowiada za prawidłowy wzrost i rozwój tkanki kostnej oraz mózgu i całego układu nerwowego oraz za utrzymanie temperatury ciała.
Jod w organizmie jest także jednym z najefektywniejszych antyoksydantów, chroniącym nas przed rozwojem chorób nowotworowych i stanami zapalnymi, wzmacnia więc naszą odporność. Wspomaga metabolizm tłuszczów, pomaga w przyswajaniu wielu pierwiastków, takich jak żelazo, fluor, krzem, magnez, wapń, mangan i chlor. Jod ma też udział w procesie usuwania toksyn z organizmu zwiększając wydzielanie moczu.
Jod - objawy niedoboru
Jod nie jest zbyt długo magazynowany w organizmie, dlatego musi być regularnie dostarczany wraz z pożywieniem. Niewielkie ilości jodu są ponadto absorbowane z powietrza przez układ oddechowy oraz przez skórę. Niedobory jodu w organizmie są przyczyną rozwoju kilku poważnych chorób. Przy braku tego pierwiastka tarczyca funkcjonuje nieprawidłowo, spada produkcja hormonów, dochodzi do powiększenia organu i powstania wola. Oznacza to, że objętość tarczycy u kobiet jest większa niż 18 ml, u mężczyzn natomiast tarczyca ma co najmniej 25 ml. Brak jodu w dostatecznej ilości sprzyja także rozwojowi raka tarczycy.
Objawy niedoboru jodu to także uczucie stałego zmęczenia, osłabienie organizmu, opuchlizna powiek, sucha i szorstka skóra, stałe uczucie zimna, zmniejszenie aktywności gruczołów potowych, obrzmienie języka, a ponadto zaburzenia metabolizmu, częste zaparcia, przybieranie na wadze, zaburzenia potencji, kłopoty z koncentracją.
Duży niedobór jodu w organizmie matki jest groźny dla nienarodzonych dzieci, może bowiem doprowadzić do niedorozwoju mózgu i kretynizmu. Braki jodu u dzieci powodują słabszy rozwój funkcji mózgu, kłopoty z zapamiętywaniem i uczeniem się, zahamowanie wzrostu i późniejsze dojrzewanie płciowe.
Jod - zapotrzebowanie i źródła jodu
Zapotrzebowanie dzienne na jod jest niewielkie i waha się u dorosłego człowieka w granicach 200 mikrogramów (µg). Mikrogram to jedna milionowa grama (0,000001 g). Istnieje wiele rejonów na Ziemi, gdzie brakuje tego pierwiastka. Szacuje się, że około 1,5 miliarda ludzi żyje w miejscach, gdzie panuje niedobór tego pierwiastka. Dotyczy to szczególnie terenów górzystych i podgórskich. Do takich terenów, gdzie często spotykało się wole endemiczne, należało kiedyś południe Polski. Dopiero masowe jodowanie soli zmieniło tę sytuację. Od 1997 roku w naszym kraju jod dodaje się do soli przeznaczonej do bezpośredniego spożycia.
Średnie zapotrzebowanie na jod u dzieci wynosi od 50 µg (małe dzieci) do 150 µg (młodzież). Więcej jodu powinny spożywać kobiety w ciąży oraz karmiące piersią, około 210 µg. Jod jest dobrze wchłaniany przez organizm, z wyjątkiem sytuacji, gdy znajduje się w towarzystwie glikozynolanów, obecnych głównie w roślinach kapustowatych.
Jodu jest najwięcej w rybach morskich, owocach morza, a także w mleku i przetworach mlecznych, ale w zależności od tego, jaką paszą karmione były zwierzęta. Są kraje, w których jod dodaje się także do paszy zwierzęcej.
Najlepsze źródła jodu:
- sól kuchenna jodowana
- dorsz, mintaj, makrela, sardynki, tuńczyk i inne ryby morskie, owoce morza
- sery żółte
- orzechy laskowe
- brokuły, szpinak
- jajka kurze
- płatki owsiane
- mleko, przetwory mleczne
- wątroba wieprzowa, wołowina
- banan
- kakao
Jod - przedawkowanie, kto powinien unikać jodu?
Przedawkowanie jodu, zażywanego na przykład jako suplement diety, prowadzi do zaburzeń, takich jak: podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego, wymioty, biegunka, ślinotok, białkomocz, zaburzenia pracy serca. Może doprowadzić do powstania wola, a nawet sprzyjać rozwojowi nowotworu tarczycy. Kto powinien natomiast kontrolować ilości przyjmowanego jodu? Osoby z nadczynnością tarczycy oraz z chorobą Hashimoto.
Jod w czystej postaci natomiast jest toksyczny. W kontakcie ze skórą wywołuje podrażnienia oraz prowadzi do martwicy tkanek. Wypity, na przykład w formie roztworu, czyli jodyny, powoduje uszkodzenie układu pokarmowego i nerek.
