¦ledziona: "zbêdny narz±d", który decyduje o twojej odporno¶ci

Oczy¶ci krew, pokona pneumokoki czy grypê, usunie nawet skutki poca³unków z wirusem... A powszechnie uchodzi za narz±d niepotrzebny, podobnie jak wyrostek robaczkowy, albo migda³ki. Po co nam ¶ledziona i jak o ni± dbaæ, by s³u¿y³a przez ca³e ¿ycie? Bo, wbrew obiegowym opiniom, jest bardzo potrzebna!

¦ledziona zasadniczo nie powoduje dolegliwo¶ci bólowych, a czasem ¿egnamy siê z ni± w trybie ekspresowym. Znacznie powiêkszona ¶ledziona nie do¶æ, ¿e zaczyna uciskaæ okoliczne narz±dy, zwykle powoduj±c dyskomfort w lewym boku, w nadbrzuszu, to jeszcze grozi niebezpiecznym dla ¿ycia pêkniêciem. Bywa te¿, ¿e sama jej praca szkodzi, np. osobom z chorobami krwi i wówczas te¿ trzeba j± "wyrzuciæ".

Czy zarazem rzeczywi¶cie ¶ledzionê mo¿na wsadziæ do jednego worka z wyrostkiem i migda³kami? Niekoniecznie!

Do³±cz do Zdrowia na Facebooku!

Migda³ek gard³owy stanowi niezwykle istotn± barierê ochronn± przed infekcjami u dzieci. Z czasem traci jednak na znaczeniu i nawet nieusuniêty wystêpuje w formie szcz±tkowej. Zazwyczaj wiêc po operacji przero¶niêtego migda³ka trudno zauwa¿yæ negatywne skutki zabiegu.

Podobnie jest z wyrostkiem robaczkowym: nie usuwa siê go profilaktycznie (chocia¿ robiono to przez jaki¶ czas w Stanach Zjednoczonych), gdy¿ wp³ywa to ujemnie na odporno¶æ dzieci i nastolatków. U osób doros³ych, którym z konieczno¶ci go usuniêto, nie obserwuje siê natomiast wyra¼nego pogorszenia funkcji immunologicznych.

Inaczej bywa ze ¶ledzion±. Wprawdzie jej funkcje po resekcji przejmuj± inne narz±dy, przede wszystkim w±troba, jednak odporno¶æ i praca uk³adu kr±¿enia nie jest ju¿ tak sprawna, jak przed zabiegiem. Bez ¶ledziony mo¿na ¿yæ i nie jest to tak skomplikowane, jak np. po usuniêciu ¿o³±dka, gdy konieczna jest chocia¿by zmiana zwyczajów ¿ywieniowych, jednak z ni± jako¶æ ¿ycia jest z pewno¶ci± lepsza. W ka¿dym wieku.

Nieprzypadkowo, nie tak rzadko, jak mog³oby siê wydawaæ, narz±d uznany za zbêdny, jest powielony. S± ludzie, którzy maj± dwie i wiêcej ¶ledzion.

¦ledziona: za co odpowiada ten narz±d?

¦ledziona w przekroju ujawnia, ¿e to narz±d dwukolorowy: tworz± go bia³e skupiska tkanki ³±cznej, otoczone czerwon± miazg±. To przede wszystkim skutek przynale¿no¶ci do dwóch uk³adów: krwiono¶nego i limfatycznego (ch³onnego). Elementy uk³adu ch³onnego to g³ównie limfocyty. Czê¶æ czerwona barwê zawdziêcza sk³adnikom krwi. Mi±¿sz wspó³tworz± tzw. beleczki, czyli pasma tkanki w³óknistej. Dziêki ich sprê¿ysto¶ci ¶ledziona kurczy siê i rozkurcza, zasysaj±c krew lub wypychaj±c j± do krwiobiegu. Mo¿e tak¿e zmieniaæ objêto¶æ.

Czemu to wszystko s³u¿y? Zassana do ¶ledziony krew przede wszystkim zostaje oczyszczona: z³apane "stare" i ju¿ nie w pe³ni wydajne erytrocyty (czerwone krwinki) oraz p³ytki krwi (trombocyty) zostaj± przez ni± zniszczone. Resztki nie zanieczyszczaj± organizmu, a trafiaj± do w±troby i staj± siê sk³adnikiem ¿ó³ci. Poniewa¿ uk³ad krwiono¶ny pracuje intensywnie przez ca³e ¿ycie, ale szczególnie szybko w okresie rozwoju, natura dba, by ju¿ na starcie ten system sprz±taj±cy by³ sprawny. St±d ¶ledziona tworzy siê ju¿ w pierwszych tygodniach ¿ycia p³odowego, a ju¿ od drugiego trymestru ci±¿y wspomaga organizm p³odu umo¿liwiaj±c namna¿anie siê erytrocytów.

Limfocyty, czyli komórki odporno¶ciowe, znajduj±ce siê w ¶ledzionie nie tylko s± zdolne do niszczenia agresorów organizmu, ale i do produkcji przeciwcia³ zapobiegaj±cych kolejnemu atakowi (dotyczy to limfocytów B). Zatem, gdy nasz organizm zostanie zaatakowany przez wirusy czy bakterie, ¶ledziona bierze siê intensywniej do roboty, by nie dopu¶ciæ do zaka¿enia lub szybko je zwalczyæ. W czasie pracy musi czêsto wyra¼nie zwiêkszyæ objêto¶æ, st±d jej powiêkszenie bywa dla lekarza podpowiedzi±, co siê z nami dzieje. Np. gdy ¶ledziona, zwykle wa¿±ca ok. 150 g, niemal niezauwa¿alna pod ³ukiem ¿ebrowym, powiêksza siê trzykrotnie, a my mamy objawy podobne do anginy, bardzo prawdopodobne, ¿e to nie bakteryjne zapalenie gard³a, tylko mononukleoza zaka¼na, zwana te¿ chorob± poca³unków. Przy anginie bowiem ¶ledziona zwykle siê nie powiêksza (chyba, ¿e d³ugo utrzymuje siê bardzo wysoka gor±czka), a przy mononukleozie owszem (czytaj wiêcej o tej chorobie ).

¦ledziona powiêksza siê w czasie walki z wieloma infekcjami, potem jednak wraca do normy. Oczywi¶cie, je¶li proces leczenia przebiega prawid³owo, a problem zdrowotny nie jest przewlek³y, szczególnie powa¿ny, to "tylko" stan zapalny, etc.

¦ledziona: magazyn na wszelki wypadek

Zazwyczaj, jednorazowo, w ¶ledzionie mie¶ci siê ok. 50 ml krwi. Bywa jednak, ¿e gromadzi ona jej znacznie (nawet kilkakrotnie) wiêcej i wcale nie dlatego, ¿e w³a¶nie jeste¶my chorzy. Magazynowanie krwi, czyli w pewnym sensie ograniczenie jej kr±¿enia, zapobiega zbyt szybkiej utracie ciep³a. Zwykle zajmuje siê tym w±troba, ale ¶ledziona dzielnie j± wspomaga.

Zarazem inna jej funkcja to u³atwianie przep³ywu krwi i magazynowanie energii. Nie robi tego sama, a wytwarza specjalne substancje, które to potrafi±. S± wyj±tkowo wa¿ne, gdy¿ mog± uchroniæ w szczególnych sytuacjach przed np. niedotlenieniem czy niedo¿ywieniem (a w efekcie - obumieraniem) tkanek.

¦ledziona: powiêkszenie jej ma znaczenie

Sama ¶ledziona nie musi byæ chora, by siê powiêkszyæ. To raczej objaw innych problemów ze zdrowiem. Nie nale¿y go jednak lekcewa¿yæ. Stopieñ powiêkszenia pozwala czêsto lekarzowi wstêpnie oceniæ, na ile sprawa jest powa¿na i ewentualnie zleciæ dodatkowe badania. Sami jednak tego nie próbujmy. To nie jest prosty mechanizm, ¿e im bardziej powiêkszony narz±d, tym gro¼niejsza choroba lub odwrotnie. Nawet umiarkowane powiêkszenie (splenomegalia) mo¿e oznaczaæ zmiany nowotworowe, ale i, czêsto przechodz±c± samoistnie, sarkoidozê.

Czytaj: Sarkoidoza - ukochana doktora House'a

W¶ród chorób, które mog± powodowaæ powiêkszenie (splenomegalia) ¶ledziony, poza wymienionymi wcze¶niej, s± tak¿e: reumatoidalne zapalenie stawów, cytomegalia, ">ró¿yczka, choroby w±troby, zw³aszcza wirusowe, borelioza, AIDS, gru¼lica, bia³aczki ostre oraz przewlek³e, zakrzepica, têtniak.

Zatem zawsze, niezale¿nie od innych objawów, uczucie ucisku pod ¿ebrami (po lewej stronie) lub w okolicach (mo¿e uciskaæ ¿o³±dek, czyli dawaæ dolegliwo¶ci bli¿ej ¶rodka brzucha czy nerkê, wiêc ni¿ej), trzeba wyja¶niæ z lekarzem.

¦ledziona: mo¿e chorowaæ

Bardzo rzadko problemy zdrowotne dotycz± samego narz±du i zazwyczaj nie jest to nic powa¿nego. Bywa jednak, ¿e stan ¶ledziony wymaga jej natychmiastowego usuniêcia.

Mimo imponuj±cej sprê¿ysto¶ci, ¶ledziona jest wra¿liwa i krucha. Mo¿e pêkn±æ po pozornie niegro¼nym urazie brzucha, np. podczas wypadku drogowego, po uderzeniu. Czêsto pêkniêcie ¶ledziony bardzo boli, bywa jednak i tak, ¿e najpierw nastêpuje pêkniêcie w samym mi±¿szu, które nie daje wyra¼nych objawów. Pod w³óknist± torebk±, która mi±¿sz otacza, zbiera siê jednak krwiak (czasem kilka dni). Gdy i on pêknie, mo¿e nast±piæ masywny, zagra¿aj±cy ¿yciu krwotok, a krew rozlaæ siê po ca³ej jamie otrzewnowej, zawieraj±cej niemal wszystkie narz±dy uk³adu trawiennego, od ¿o³±dka, po jelito grube.

St±d w³a¶nie miêdzy innymi konieczno¶æ diagnozowania pacjentów, którzy po urazie brzucha mówi±: "nic mi nie jest". Tak do koñca to nie wiemy na pewno...

Czasem usuwa siê i zdrow± ¶ledzionê, np. u osób z zaburzeniami krzepliwo¶ci krwi. "Nadgorliwa" ¶ledziona usuwa bowiem p³ytki krwi (odpowiedzialne za krzepniêcie), które s± niepe³nowarto¶ciowe. Tymczasem w przypadku ma³op³ytkowo¶ci: czasem lepsze takie ni¿ ¿adne.

¦ledziona: gdzie szukaæ ¶ledziony?

¦ledziona nie jest szczególnie dobrym miernikiem zdrowia dla samego pacjenta. Zwykle o tym, ¿e jest powiêkszona, dowiadujemy siê dopiero od lekarza. ¦ledziona czêsto nie boli, a nas do gabinetu kieruj± inne objawy. Lekarz powinien umieæ zbadaæ ¶ledzionê tak, by zmiany zauwa¿yæ ju¿ podczas badania palpacyjnego (w pozycji stoj±cej, b±d¼ na prawym boku). Do prawid³owego obmacania i opukania ¶ledziony potrzebna jest wiedza, do¶wiadczenie i dwie rêce. Samodzielnie, nieumiejêtnie, dotykaj±c brzucha nawet jej nie wyczujemy: choæby dlatego, ¿e sprytnie siê chowa w ró¿nych pozycjach. Gdy stoimy, kieruje siê w stronê mostka i nieco obni¿a, gdy le¿ymy uk³ada siê wzd³u¿ X ¿ebra. zasadniczo jednak znajduje siê w nadbrzuszu, po lewej stronie, miêdzy ¿ebrami 9., a 11.

Je¶li ¶ledziona jest powiêkszona (czyli wyra¼nie wiêksza od d³oni), najczê¶ciej lekarz zaleca wykonanie usg jamy brzusznej, a w sytuacjach niejasnych czasem tak¿e tomografiê komputerow± lub MRI.

Bywa bowiem i tak, ¿e guzy nerki czy inne patologie s± mylone z powiêkszeniem ¶ledziony.

Czytaj tak¿e:

O wyrostku robaczkowym

O pracy w±troby

O migda³kach u doros³ych

O bólu brzucha