Żołądek: co to jest?
Żołądek to narząd, który jest częścią układu pokarmowego. Jego główną rolą jest wstępne trawienie białek przyjmowanych przez nas wraz z pokarmem oraz przygotowywanie do tego procesu tłuszczów. Żołądek "podaje dalej" treść pokarmową do dwunastnicy.
Dołącz do Zdrowia na Facebooku!
Żołądek: położenie
Żołądek człowieka to worek mięśniowy, który znajduje się w jamie brzusznej, na wysokości od jedenastego kręgu piersiowego do trzeciego lub czwartego kręgu lędźwiowego, a prościej mówiąc - po lewej stronie ciała, pod żebrami. Jego przednia ściana "opiera się" o ścianę przednią jamy brzusznej oraz sąsiaduje z płatem lewym i czworobocznym wątroby, pęcherzykiem żółciowym, śledzioną i przeponą. Ściana tylna zaś leży przy poprzecznicy (części okrężnicy), trzustce, nerce, nadnerczu i śledzionie. Do sąsiednich narządów żołądek przyczepiony jest za pomocą więzadeł: wątrobowo-żołądkowego, żołądkowo-przeponowego, żołądkowo-śledzionowego i żołądkowo-okrężniczego.
Żołądek: budowa i wielkość
Żołądek ma kształt haka, jednak pod wpływem treści pokarmowej przybiera formę sakwy. Jego wielkość różni się w zależności od okoliczności - zawartości, napięcia ścian oraz naszej pozycji. Jego długość mieści się między 25 a 30 centymetrami, szerokość między 12 a 14 centymetrami, zaś pojemność ma od 1000 do 3000 mililitrów (czyli od jednego do trzech litrów).
Zewnętrzna budowa żołądka jest dość prosta. Dzieli się on na wpust, dno, trzon (w który wchodzą krzywizna mniejsza i krzywizna więszka), część przedodźwiernikową oraz odźwiernik. Wpust znajduje się tam, gdzie przełyk łączy się z żołądkiem, a odźwiernik ma na końcu zwieracz odźwiernika, uniemożliwia dostawanie się treści pokarmowej do żołądka bądź na to pozwala.
Ściana żołądka: budowa
Ściana żołądka zbudowana jest - idąc od wewnątrz - z błony śluzowej, błony mięśniowej oraz błony surowiczej (pokrywa żołądek z zewnątrz). Błona mięśniowa, czyli mięśniówka, ma trzy warstwy mięśni: podłużną (w krzywiźnie mniejszej i większej), okrężną (w części odźwiernikowej) oraz skośną (na dnie żołądka).
Błona śluzowa jest bogata w fałdy żołądkowe, pólka żołądkowe, fałdy kosmkowe oraz dołeczki żołądkowe - na ich dnie umiejscowione są ujścia gruczołów żołądkowych. Wyróżniamy gruczoły właściwe (występują na dnie i w trzonie żołądka), wpustowe (we wpuście żołądka) oraz odźwiernikowe (w części odźwiernikowej). Gruczoły te zawierają komórki różnych rodzajów.
Z komórek macierzystych powstają wszystkie komórki nabłonka śluzówki. Komórki główne wydzielają pepsynę, enzym, który trawi białko. Komórki okładzinowe produkują kwas solny oraz czynnik wewnętrzny (czynnik Castle'a) - poprzez wiązanie się z witaminą B12 umożliwia jej wchłanianie. Komórki śluzowe natomiast wytwarzają śluz, który chroni błonę śluzową przed szkodliwym dla niej działaniem kwasu solnego. Komórki dokrewne produkują serotoninę. Komórki G, należące do tzw. komórek APUD, wydzielają gastrynę.
Żołądek: unerwienie i unaczynienie
Włókna nerwowe żołądka odchodzą od nerwu błędnego oraz splotu trzewnego. Żołądek jest unaczyniony przez tętnicę żołądkową, żołądkowo-sieciową i śledzionową. Chłonka (limfa, płyn tkankowy) odpływa do węzłów żołądkowych, trzustkowych, trzustkowo-śledzionowych oraz odźwiernikowych.
Żołądek: funkcje
Podstawowa rola żołądka to dalsze trawienie pokarmu przy użyciu soku żołądkowego. Rozdrabnia pokarm, który został już wstępnie "przemielony" w jamie ustnej. Dzięki ruchom perystaltycznym, czyli rytmicznemu kurczeniu się i rozkurczaniu, jedzenie przesuwa się w stronę dwunastnicy. Żołądek wyjaławia treść pokarmową za pomocą kwasu solnego (tzn. pozbywa się z niego wszelkich mikrobów). Wstępnie trawi białka (poprzez wydzielany przez siebie sok żołądkowy, który ma w sobie podpuszczkę i pepsynogen) i w małym stopniu tłuszcze (tu ważną rolę odgrywa lipaza żołądkowa). Potem przesuwa pokarm dalej, do dwunastnicy, która z kolei przekazuje treść pokarmową do jelit.
Żołądek: działanie
Skąd żołądek wie, ile soku wyprodukować? Kiedy jemy, do mózgu trafia sygnał, że trzeba wzmożyć wytwarzanie soku. Gruczoły błony śluzowej żołądka zaczynają wydzielać pepsynogen i kwas solny. Pepsynogen jest tzw. nieczynnym enzymem trawiennym; dopiero w połączeniu z kwasem solnym przeistacza się w pepsynę, która jest głównym składnikiem soku żołądkowego. Kwas solny sprawia, że w żołądku panuje kwaśny odczyn pH i jest on zdolny do zwalczania drobnoustrojów. Jednak sam żołądek przed kwasem solnym musi bronić śluz ścian żołądka; inaczej kwas zniszczyłby śluzówkę - tak powstają wrzody.
Żołądek: choroby
Zdecydowanie najczęstszymi dolegliwościami związanymi z żołądkiem są tzw. zaburzenia czynnościowe żołądka i dwunastnicy. Z punktu widzenia anatomicznego z tymi narządami wszystko jest w porządku, jednak kuleje działanie ich nerwów i odruchów. Objawy takich - na szczęście przejściowych - stanów to przede wszystkim ból; jest nagły, od razu ma znaczne nasilenie. Wiąże się ze stresującymi wydarzeniami, ale nie musi dokuczać nam akurat w momencie ich "dziania się", lecz nastąpić długo potem. Leczenie takich dysfunkcji żołądka to przede wszystkim uspokojenie się, zrelaksowanie. Lekarz może zalecić tabletki uspokajające. Pomocna jest tu również w miarę lekkostrawna dieta.
Każdy z nas zna chyba też zapalenia żołądka i dwunastnicy. Inne nazwy to katar żołądka czy nieżyt żołądka. To zwykle skutki zjedzenia czegoś szkodliwego (nieświeżego, ciężkostrawnego itd.), zakażonych chorobotwórczymi drobnoustrojami czy posiadających toksyny (pleśń, grzyby, jady bakteryjne) i toksyczne związki chemiczne (np. pestycydy). Zdarza się również, że nieżyty żołądka wywołują rozmaite leki.
Objawy kataru żołądka to bóle nadbrzusza, nudności, wymioty, gorączka, o wiele gorsze samopoczucie, biegunka, osłabienie. Lżejsze nieżyty wymagają odpoczynku, lekkiej diety i uzupełniana płynów. Ciężkie stany mogą skończyć się nawet leczeniem szpitalnym.
Inne "drobniejsze" dolegliwości związane z żołądkiem to na przykład refluks czy zgaga. Mogą występować samodzielnie lub być objawem szerszego schodzenia.
Powszechnie występująca choroba żołądka to choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, popularnie nazywana po prostu "wrzodami". Wywołują ją bakterie, a konkretnie Helicobacter pylori. Prowadzi do uszkodzenia, a następnie stanu zapalnego błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Bakteria najprawdopodobniej przenosi się z człowieka na człowieka, można też zarazić się przez kał (wcale nie trzeba mieć z nim bezpośredniego kontaktu, bakterie kałowe rozprzestrzeniają się na przykład poprzez suszarki elektryczne w toaletach). To prawda, że łatwiej o zakażenie, jeśli nie przestrzega się higieny, jednak Helicobacter pylori może dopaść i wzorowych higienicznie osób. Nie pomaga zła dieta. Można mieć też po prostu pecha.
Najbardziej charakterystyczne objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy to niestrawność, wzdęcia, nudności i wymioty, ból w nadbrzuszu, biegunka, złe samopoczucie i gorączka. Rozwijająca się choroba wrzodowa - bo pacjenci często ignorują objawy, które pojawiają się i znikają - może mieć opłakane skutki, na przykład krwotok z układu pokarmowego czy perforację wrzodu żołądka! Taki stan wymaga natychmiastowej hospitalizacji.
Na szczęście chorobę wrzodową da się leczyć! Podstawową terapią jest tak zwana eradykacja, o której więcej pisaliśmy także tutaj. Pacjent przyjmuje leki przez siedem dni i jest duża szansa, że wyzdrowieje - aż 70 procent.
Niestety, często występującą chorobą żołądka jest również rak żołądka, czyli nowotwór złośliwy żołądka. Według Światowej Organizacji Zdrowia na raka żołądka co roku umiera 754 tysięcy osób. To czwarty na świecie nowotwór złośliwy najczęściej wywołujący zgon. Dlaczego zbiera tak obfite żniwo? Między innymi dlatego, że jego objawy nie są charakterystyczne i chorzy pojawiają się u lekarza już w zaawansowanym stadium rozwoju choroby.
Najczęściej chorują osoby po 50. roku życia, a większość chorych to mężczyźni. Liczą się tu oczywiście predyspozycje genetyczne, ale rolę odgrywa też tryb życia - niezdrowy tryb życia, zła dieta. Do powstania nowotworu złośliwego żołądka może przyczynić się również już wspomniana bakteria Helicobacter pylori - zwiększa się ryzyko zachorowania nawet sześć razy!
Wczesne objawy raka żołądka to bóle brzucha, które występują po posiłku. Choremu pogarsza się apetyt, szybko też odczuwa sytość. Chudnie, a jego organizm ulega wyniszczeniu. Stolec przybiera czarną, smolistą barwę. Choremu dokuczają nudności i wymioty. W późniejszych stadiach objawy są już o wiele poważniejsze - wodobrzusze, wyczuwalny guz, powiększenie wątroby, żółtaczka, przerzuty, nacieki.
Jedyną skuteczną metodą wyleczenia zaawansowanego raka żołądka jest resekcja żołądka, czyli usunięcie jego całości lub części. Na szczęście bez żołądka da się żyć, choć jest to związane z wieloma obostrzeniami.
Żołądek: diagnostyka chorób
Jest kilka metod badania żołądka. Najpopularniejszą jest gastroskopia. To badanie endoskopowe polegające na wprowadzeniu przez przełyk pacjenta rurki z kamerą. Obraz jest przekazywany do komputera; lekarz może zobaczyć, co "dzieje się" w górnym obszarze układu pokarmowego, a więc i w żołądku. Następne w kolejności jest RTG, czyli po prostu badanie radiologiczne brzucha. Przy wykorzystaniu promieniowania rentgenowskiego robi się "zdjęcie" żołądka; można na nim zauważyć ewentualne zmiany. Ważnym narzędziem diagnostycznym jest również badanie na krew utajoną w kale, bowiem ta świadczy o schorzeniach. Wykonuje się także badanie serologiczne, czyli badanie krwi; poszukuje się w niej przeciwciał przeciw Helicobacter pylori, by potwierdzić lub wykluczyć występowanie tej bakterii w organizmie.
