Trzustka leży w górnej części brzucha, poprzecznie, za żołądkiem. Zazwyczaj waży od 60 do 125 g, ma 20 cm długości i 5 cm szerokości. Ten w sumie niepozorny narząd gruczołowy musi się solidnie napracować, by wypełnić powierzone mu zadania. Zasadniczo rolę trzustki można podzielić na wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą. Pierwsza związana jest wytwarzaniem kilku hormonów, w tym insuliny. Druga polega przede wszystkim na umożliwianiu trawienia składników pokarmowych.
Trzustka i hormony
Funkcję wewnątrzwydzielniczą pełnią specjalne komórki trzustki , zgrupowane w niewielkie skupiska, zwane wyspami Langerhansa. Są rozrzucone po całym narządzie. Jest ich łącznie około miliona. Pracują bardzo intensywnie, chociaż stanowią zaledwie 2% masy całego gruczołu.
W obrębie wysp Langerhansa wyróżniono trzy typy komórek: Alfa, Beta i Delta. Pierwsze odpowiadają za produkcję hormonu glukagonu, a komórki Beta wytwarzają insulinę. Insulina i glukagon są niezwykle ważne w procesie przemiany materii, a także warunkują nasze ogólne zdrowie, gdyż pomagają utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Glukagon kontroluje również przemianę cukrów, tłuszczów i białek. Cały proces reguluje somatostatyna, wytwarzana w komórkach Delta, która w razie potrzeby hamuje wydzielanie insuliny i glukagonu.
Trzustka i trawienie
Nieprzypadkowo mówi się, że procesy zachodzące w trzustce przypominają pracę w nowoczesnej fabryce chemicznej. Każdego dnia trzustka produkuje od 1,2 do 3 litrów soku trzustkowego, który zawiera płyn zasadowy oraz enzymy trawienne. Wśród nich trzeba wymienić trypsynę, jeden z enzymów trawiących białka, rybonukleazę i deoksyrybonukleazę, rozkładające kwasy nukleinowe (DNA i RNA, zawarte we wszystkich komórkach). Za trawienie tłuszczów odpowiada przede wszystkim lipaza trzustkowa, fosfolipazy A i B oraz esterazy. Cukry trawią enzymy glikotyczne (alfa-amylaza). I pomyśleć, że to wszystko dzieje się za sprawą narządu o wadze dorodnej brzoskwini!
Swojej pracy sok trzustkowy nie wykonuje jednak w samej trzustce. Przewodem trzustkowym, łączącym się z przewodem żółciowym wspólnym (droga przepływu żółci z pęcherzyka żółciowego i wątroby), sok uchodzi do dwunastnicy. Enzymy pozostają nieczynne, póki nie trafią do jelita cienkiego i dopiero tam rozkładają składniki pokarmowe do formy pozwalającej je optymalnie przyswajać.
Kiedy trzustka choruje
Często niełatwo zauważyć, że z trzustką dzieje się coś złego. Dowiedziono, że funkcje zewnątrzwydzielnicze są upośledzone dopiero wtedy, gdy narząd ma już uszkodzone ok. 90% miąższu. Niektóre objawy związane z chorobami tego narządu są dyskretne i bagatelizowane. Pozornie niegroźny uraz brzucha może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki, będącego stanem zagrożenia życia.
Lekarze przyznają, że rak trzustki najczęściej jest wykrywany w stadium zaawansowanym, kiedy choremu trudno już pomóc.
Wszelkie problemy z trzustką powinien diagnozować i leczyć specjalista gastrolog (kieruje do niego lekarz pierwszego kontaktu). Kiedy się do niego zwracać po pomoc? Zawsze, gdy podejrzewasz, że za przykrymi dolegliwościami może stać choroba trzustki lub inny problem z układem pokarmowym.
Tzrustka: najczęstsze problemy
Ból w nadbrzuszu, czyli powyżej pępka, promieniujący do pleców lub obejmujący część żeber może wskazywać na zmiany nowotworowe. Także nawracające wymioty i silne wzdęcia, szczególnie po zjedzeniu obfitego posiłku mogą sygnalizować takie problemy. Nie ma na co czekać: trzeba odwiedzić gastrologa. Wprawdzie najczęściej lekarz rozpoznaje nie raka, a przewlekłe zapalenie trzustki, ale i ono wymaga leczenia.
Wśród charakterystycznych objawów zmian nowotworowych trzustki wymienia się jeszcze utratę apetytu i spadek masy ciała, a także żółtaczkę i cukrzycę. Czasem pojawia się też tzw. wędrujące zapalenie żył (nawracające bóle, obrzęki i zaczerwienienie w obrębie żył, zwykle kończyn dolnych), problem rzadko kojarzony z tą chorobą.
Przewlekłemu zapaleniu trzustki towarzyszą uporczywe cuchnące biegunki tłuszczowe, osłabienie, spadek masy ciała, brak apetytu. Ból w lewym podżebrzu jest zazwyczaj tępy, może mu towarzyszyć cukrzyca i stany podgorączkowe.
Niebezpiecznym schorzeniem trzustki jest ostre zapalenie, które zawsze wymaga leczenia szpitalnego. Jego objawy to silne, promieniujące bóle brzucha pod pępkiem, nudności, wymioty, zatrzymanie stolca, gorączka powyżej 39 st. C., wzrost poziomu cukru we krwi.
Do ostrego zapalenia trzustki może doprowadzić pozornie niegroźny uraz brzucha, zabiegi w obrębie jamy brzusznej, zatrucie toksynami, kamica żółciowa czy przedawkowanie alkoholu.
Zapalenie przewlekłe to przede wszystkim problem alkoholików, chorych na mukowiscydozę i osób cierpiących na kamicę przewodową dróg żółciowych lub w przewodzie trzustkowym. Bywa też powikłaniem po ostrym zapaleniu trzustki.
Nie wiemy na pewno, skąd bierze się rak trzustki. Z pewnością sprzyja mu palenie papierosów i niezdrowa dieta obfitująca w białko oraz tłuszcze.
Leczenie raka zwykle wymaga częściowego wycięcia narządu, a także chemioterapii i radioterapii.
Zapalenie przewlekłe trzustki najczęściej wymaga diety niskotłuszczowej i uzupełniania enzymów doustnie. Czasem konieczny jest zabieg chirurgiczny: drenowanie poszerzonych przewodów trzustkowych.
Chorym z ostrym zapaleniem w szpitalu podaje się leki hamujące wydzielanie soku trzustkowego, środki przeciwbólowe. Konieczna jest całkowita głodówka i czasowe żywienie pozajelitowe, by narząd mógł w pełni odpocząć. Czasami konieczna bywa dializa otrzewnowa lub odsysanie treści żołądkowej.
Trzustka: profilaktyka możliwa i nietrudna
By zapobiegać chorobom związanym z trzustką , należy przede wszystkim dbać o dietę i eliminować z niej nadmiar tłuszczów (czytaj o zdrowiej diecie). Bardzo ważne jest rzucenie papierosów i sporadyczne sięganie po alkohol. Wszystko jest dla ludzi: raczej nie zaszkodzi lampka wina do obiadu, ale upijanie się na zdrowie wyjść nie może. Alkohol jest przyczyną ponad 50% przypadków ostrego zapalenia trzustki.
Choroby trzustki, podobnie, jak innych narządów, czasem do stadium zaawansowanego nie dają wyraźnych objawów. Dlatego podczas profilaktycznych badań krwi warto też skontrolować trzustkę. Dobrym sposobem na wczesne wykrycie ewentualnych zmian patologicznych jest sprawdzanie poziomu enzymu amylazy (AMI) we krwi. Norma (wartości orientacyjne, referencyjne) to: 25 - 125 U/l, dla osób powyżej 70 roku życia 20 - 160 U/l. Amylazę można też skontrolować w moczu (wartości referencyjne, czyli preferowane: < 650 U/l).
Dobrze jest również badać krew na obecność podwyższonego poziomu leukocytów (tzw. leukocytoza). Może być spowodowana przez inne problemy zdrowotne, ale wówczas także wymaga wyjaśnienia.
Wiele problemów z trzustką wykrywa się też podczas badania usg jamy brzusznej. Jeśli lekarz ci zaleci jego wykonanie, nie zwlekaj. Nie boli, nie wymaga specjalnych przygotowań, a może uratować życie.
Więcej o chorobach trzustki, objawach, leczeniu i roli genetyki: TUTAJ
Czytaj także:
Gdzie i jak cię boli brzuch? Na podstawie objawów można postawić wstępną diagnozę
