Za utrzymanie stałej temperatury ciała odpowiada podwzgórze, działające jak naturalny termostat organizmu. Kiedy w zdrowym organizmie temperatura ciała zaczyna przewyższać temperaturę ustaloną przez ten organ (zwaną punktem nastawczym), uruchomione zostają mechanizmy służące jej obniżeniu - ciało zaczyna się pocić, rozszerzają się naczynia krwionośne i następuje szereg reakcji, w efekcie których temperatura zaczyna spadać. Odwrotna sytuacja następuje, kiedy temperatura ciała jest niższa niż punkt nastawczy podwzgórza. Organizm uruchamia wówczas mechanizmy służące produkcji ciepła i hamujące jego utratę: następuje przyspieszenie przemiany materii, zwężają się naczynia krwionośne skóry oraz pojawiają drgawki, dzięki którym praca mięśni wykorzystywana jest do produkcji ciepła.
Gorączka: pierwsza linia obrony
Podobne mechanizmy zachodzą, kiedy na organizm działają substancje pirogenne - wywołujące gorączkę. Pirogeny pochodzenia zewnętrznego stymulują organizm do produkcji ich wewnątrzpochodnych odpowiedników a te powodują przestawienie naturalnego termostatu organizmu na poziom wyższy od tego występującego normalnie a następnie uruchomienie mechanizmów produkcji ciepła. Dlatego wraz z gorączką pojawia się uczucie zimna i dreszcze, które mijają, kiedy organizm osiąga wyższą temperaturę. Najczęściej spotykane pirogeny zewnątrzpochodne to fragmenty komórek bakterii, wirusy, grzyby, toksyny i niektóre leki.
Podwyższenie temperatury sprzyja obronie organizmu. Mechanizmy obronne takie jak produkcja przeciwciał czy namnażanie limfocytów stają się bardziej efektywne, gdy ciepło ciała rośnie (nawet do 10% na każdy stopień) a bakterie i wirusy gorzej namnażają się w wyższej temperaturze. Wykazano także, że temperatura ok. 37,5-38 stopni sprzyja największej aktywności białek odpornościowych, dzięki czemu stają one na straży organizmu w sposób bardziej efektywny niż w normalnej temperaturze ciała.
Gorączka: zakresy
Temperatura ciała różni się w zależności od miejsca, w którym ją mierzymy. Dla pomiaru pod pachą za normalną przyjmuje się zazwyczaj temperaturę 36-37°C. Za stan podgorączkowy uznajemy temperaturę 37-38°C. Gorączka umiarkowana to 38-39°C, a wysoka występuje kiedy temperatura ciała przekracza 39°C.
Normalna temperatura ciała zależy od wielu czynników takich jak wiek, płeć, pora dnia a także temperatura otoczenia i poziom aktywności osoby, u której ją sprawdzamy. Podwyższona temperatura u osoby, która przed chwilą intensywnie ćwiczyła nie będzie gorączką i odwrotnie, u osoby, dla której normalna jest temperatura niższa niż klasyczne normy (np. w przypadku osób starszych które mają problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała) gorączka może występować już przy. 37°C.
Gorączka: zagrożenia
O ile przyjmuje się, że stan podgorączkowy i gorączka umiarkowana nie wymagają pilnej interwencji, a mogą nawet wzmagać siły obronne ustroju, o tyle w przypadku gorączki wysokiej sprawa przedstawia się zupełnie inaczej. Gorączka wysoka - osłabia i wyniszcza organizm, a jeśli trwa długo może prowadzić nawet do niewydolności układu krążenia. Bardzo wysoka gorączka - powyżej 41,5°C grozi uszkodzeniem komórek nerwowych a po przekroczeniu temperatury 42-43°C następuje nieodwracalna denaturacja białek.
Na powikłania wysokiej gorączki szczególnie narażone są dzieci. Długotrwała gorączka wpływa niekorzystnie na pracę wielu narządów wewnętrznych dziecka, zwłaszcza na układ nerwowy i układ krążenia. Może ona powodować napady drgawek, zaburzenia świadomości a nawet śpiączkę. Grozi także udarem cieplnym, dlatego uważa się, że bezwzględnie interweniować należy, kiedy temperatura ciała dziecka przekroczy 38,5°C. Wysoka temperatura jest też niebezpieczna dla osób starszych, kobiet w ciąży a także chorych na przewlekłe choroby układu krążenia.
Gorączka: postępowanie
Jeśli dziecko wysoko gorączkuje (38,5 -40 stopni) temperaturę trzeba obniżać. Można stosować delikatne kąpiele ochładzające (letnie nigdy zimne! W zupełności wystarczy temperatura nieznacznie niższa niż temperatura ciała dziecka), chłodne okłady, a jeśli te metody nie skutkują koniecznie należy sięgnąć po leki przeciwgorączkowe - paracetamol lub ibuprofen. Małym dzieciom najwygodniej podawać je w postaci syropu lub czopków. Dzieciom do 12 roku życia bezwzględnie nie wolno podawać im kwasu acetylosalicylowego (popularnej aspiryny) ze względu na duże ryzyko wystąpieniem groźnego dla życia zespołu Rey'a. Dziecko należy też poić odpowiednią ilością płynów, aby się nie odwodniło. Temperaturę w czasie choroby mierzymy, co 4 h a także, kiedy pojawią się dreszcze, wypieki na twarzy, błyszczące oczy, przyspieszone tętno i oddech lub zaburzenia świadomości.
Lekarza bezwzględnie należy wezwać, gdy wysoka gorączka utrzymuje się pomimo podawania leków, gdy wystąpią drgawki gorączkowe, sztywność karku, wybroczyny a także, jeśli zauważymy objawy odwodnienia lub jakiekolwiek zaburzenia świadomości.
W przypadku osób dorosłych gorączka nie jest aż tak groźna jak dla dzieci, ale w żadnym wypadku nie wolno jej bagatelizować. Zasady obniżania temperatury pozostają podobne do tych stosowanych w przypadku dzieci, jednak u dorosłych możemy stosować znacznie szerszy wachlarz ogólnie dostępnych leków przeciwgorączkowych.
Gorączka: przyczyny
Poza postępowaniem objawowym, bardzo ważne jest ustalenie przyczyny gorączki. Poza chorobami infekcyjnymi może ona być reakcją organizmu na rozrost nowotworowy, wzmożoną przemianę materii, objawem choroby autoimmunologicznej, problemów endokrynologicznych i wielu innych stanów wymagających pilnego leczenia. Nawet z pozoru niegroźny stan podgorączkowy jeśli utrzymuje się długo może być objawem niebezpiecznej choroby. Dlatego w każdym przypadku wystąpienia wysokiej gorączki, zwłaszcza jeśli stan ten się przedłuża koniecznie skontaktuj się z lekarzem.
