Dotyk to przede wszystkim emocje i przyjemność. Sprawia, że czujemy się bezpiecznie, pozwala także wyrazić, że ktoś jest dla nas ważny. Zdaniem psychologów ma kluczowe znaczenie w budowaniu więzi międzyludzkich. Ale nie tylko. To z jego pomocą poznajemy i uczymy się świata i z jego pomocą odbieramy także zagrożenia. Zmysł dotyku jest drażliwy na głaskanie, nacisk, ból czy temperaturę.
Dotyk - jak powstaje czucie?
Kontrolę nad zmysłem dotyku ma układ czuciowy, który dzieli czucie na głębokie i powierzchniowe. Czucie powierzchniowe odbiera dotyk sam w sobie oraz wibracje. Dodatkowo reaguje na ból i zmianę temperatury. Odbieranie bodźców to zadanie receptorów czuciowych, które aktywowane są przez:
- ciałka dotykowe Meissnera - znajdują się przede wszystkim na opuszkach palców, stopach, ustach, języku oraz w mniejszym stopniu na narządach rozrodczych, ich zadaniem jest odbieranie każdego dotknięcia i drżenia. Zaliczane są do tzw. receptorów szybko adaptującymi się, oznacza to tyle, że ciało bardzo szybko przyzwyczaja się do bodźców, które są przez nie odbierane. To właśnie dzięki noszenie ubrań nam nie przeszkadza.
- ciałka blaszkowate (Paciniego) - zlokalizowane są przede wszystkim w głębokich warstwach skóry, odpowiadają one za odbieranie nacisku oraz wibracji. Szybko się adaptują i reagują silnie tylko na nowe bodźce.
- łąkotki dotykowe Merkela - odbierają bodźce, które długo działają na skórę, wyczulone są przede wszystkim na nacisk
- ciałka Ruffiniego - znajdują się głębszych warstwach skóry, mają zdolność rozciągania skory oraz odbierają ciepło, czyli temperaturę wyższą od tej, którą ma ludzkie ciało
- ciałka Krausego - występują we wszystkich warstwach skóry i reagują przede wszystkim na niskie temperatury
- wolne zakończenia nerwowe - ich zadaniem jest odbieranie bólu spowodowanego działaniem zbyt wysokiej temperatury. Receptory bólowe (nocyceptory) dzielą się na mechaniczne, które odbierają ostry, kłujący ból oraz polimodalne, które odpowiadają za to, że ból nam przeszkadza.
Dotyk - skąd wiadomo, że czujemy?
Bodźce, które odbiera skóra przez nerwy czuciowe docierają do układu nerwowego. Komórki - aksony - które odbierają bodziec są włóknami zmielinizowanymi, tak więc szybkość przekazywania przez nie informacji jest bardzo duża. Na bodźce reagują także aksony niezmielinizowane. Ich podstawowym zadaniem jest reakcja na ból, ciepło oraz zimno.
Odebrane przez komórki układu nerwowego bodźce trafiają do kory mózgowej, po drodze przechodzą przez rdzeń kręgowy.
Część komórek, dzięki ciału modzelowatemu, odbiera informacje z tzw. kory somatosensorycznej drugiej półkuli. Tym samym możliwe jest porównywanie bodźców odbieranych przez prawą i lewą rękę.
Ostatnim przystankiem dla bodźców jest obszar kory mózgowej zlokalizowany w przedniej części płata ciemieniowego (tzw. kora czuciowa, somatosensoryczna), w której formowana jest korowa reprezentacja powierzchni ciała. Warto zaznaczyć, że te części, które mają więcej receptorów mają znacznie większą "reprezentację" odbiorców w korze czuciowej. Tym samych to, co odbierają opuszki palców czy język znacznie szybciej dociera do mózgu i szybciej jest analizowane.
Jeśli dojdzie do uszkodzenia kory somatosensorycznej mogą się pojawić problemy z właściwym ubieraniem się lub wskazywaniem określonych części ciała.
Ludzkie ciało posiada także czucie głębokie, czyli propriocepcję. To dzięki niemu mamy świadomość swojego ciała, jego ułożenia oraz ruchu. Receptory odpowiedzialne za czucie głębokie znajdują się przede wszystkim w mięśniach oraz błędniku (mieści się on w uchu wewnętrznym, dobierane przez niego bodźce biegną nerwem czaszkowym do móżdżku), który stoi na straży zmysłu równowagi oraz koordynacji ruchowej. Ale to nie jedyne zadania czucia głębokiego. To dzięki niemu wzrok, zdolność widzenia przestrzennego oraz koordynacja ruchowa mogą sprawnie ze sobą współpracować. Dzięki temu możemy się przemieszczać oraz wykonywać bardziej złożone ruchy czy czynności.
Warto pamiętać, że dotyk to nie tylko przyjemność. Bodźce odbierane zarówno przez czucie powierzchniowe, jak i głębokie pozwalają szybko rozpoznać zagrożenie i uruchomić odpowiednie reakcje obronne organizmu. Ich uszkodzenie lub zaburzanie może mieć związek z chorobą neurologiczną, dlatego każde niepokojące sygnały (tj. zanik czucia, problemy z równowagą cz rozpoznawaniem temperatury) trzeba skonsultować z lekarzem.
