Zmysły - podstawowym zadaniem zmysłów jest odbieranie bodźców zewnętrznych. Każdy z nich wyposażony jest w receptory, które mogą napływające z otoczenia informacje przełożyć na impuls elektryczny i przekazać go do odpowiedniej części mózgu. Dopiero tam następuje ich analiza i ocena. Człowiek, tak samo jak zwierzęta został obdarzony przez naturę w pięć zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, węch i smak.
Wzrok
Wzrok należy do najważniejszych zmysłów człowieka, ponieważ pozwala mu odbierać większość informacji z otoczenia. Jest bezpośrednio powiązany z okiem - to ono odbiera i rozpoznaje fale elektromagnetyczne (ta część widma nazywana jest światłem widzialnym). Wyposażone jest w dwa rodzaje receptorów. Pierwsze potrafią określić i nazwać kolor, drugie oceniają jego jasność, dlatego niektórzy uważają, że zmysł wzroku to tak naprawdę dwa osobne zmysły. Co ciekawe, nasze oczy widzą „do góry nogami”. Dopiero po dotarciu obrazu do mózgu, a dokładnie do kory wzrokowej, są zinterpretowane i nadana jest im właściwa forma.
Słuch
Za słuch odpowiadają uszy. To one, a konkretnie znajdujące się w jego wnętrzu kosteczki rozpoznają drgania powietrza - młoteczek odbiera drgania błony bębenkowej i przekazuje je na kowadełko i strzemiączko, skąd trafiają do ucha wewnętrznego. Tak tworzy się impuls elektryczny, który dociera do ośrodków słuchowych w korze mózgowej. Dopiero tam drgania są analizowane, lokalizowane i rozpoznane.
Smak
Za rozpoznawanie smaków odpowiada język oraz jama ustna. Znajdujące tam kubki smakowe odbierają cząsteczki chemiczne. W zależności od tego, czy mamy kontakt z czymś słodkim, kwaśnym, słonym czy gorzkim aktywuje się określony receptor i wysyła informacje do mózgu. A dopiero ten daje nam znać, co jemy i jaki smak ma potrawa. Do tej grupy receptorów zalicza się także umami - piąty smak wyodrębniony ze smaku słonego. To za jego sprawą potrafimy rozróżnić kawas glutaminowy, który występuje przede wszystkim w mięsie i produktach mięsnych (często określany jako smak "rosołowy"), w grzybach i sosie sojowym.
Niektórzy badacze skłaniają się ku teorii, że w jamie ustnej człowieka znajdują się także receptory pozwalające rozpoznać smak tłusty oraz metaliczny.
Węch
Do odbierania zapachów służy nos. Znajdujące się w jego wnętrzu miliony receptorów wychwytują cząsteczki chemiczne. Bardzo często węch pełni pierwszą barierę ochronną organizmu. Zapach, który odbieramy jako nieprzyjemny, może sprawić, że czegoś nie zjemy – sygnał węchowy odbieramy jako ostrzeżenie, że żywność jest zepsuta i może wywołać, np. poważne zatrucie. Brzydki, drażniący zapach sprawia, że udaje nam się uniknąć, np. podrażnienia dróg oddechowych.
Czym jest anosmia? Sposoby leczenia
Dotyk
Za odbieranie bodźców czuciowych odpowiada głównie skóra. Jest zarazem największym naszym receptorem. To dzięki niej odbieramy nie tylko to, że ktoś nas dotyka. Na skórze znajdują się receptory, których podstawowym zadaniem jest odczuwanie bólu i zmian temperatury - te receptory odpowiadają za czucie powierzchniowe.
To także z jej pomocą i znajdującego się w uchu błędnika zachowujemy równowagę i rozpoznajemy, że coś ją zakłóca. Dodatkowo zawiera ona receptory odpowiedzialne za prioprocepcję, dzięki której ciało zachowuje napięcie mięśniowe, orientację względem ciała oraz tzw. czucie głębokie (to dzięki niemu odczuwamy bóle stawów lub mięśni, ale także pozwala nam na ocenę trzymanego przedmiotu - jego ciężar, twardość, elastyczność).
Większość receptorów czuciowych posiada zdolność "przyzwyczajania" się do bodźca, ważnym wyjątkiem są bodźce bólowe - tu brak zdolności adaptacji ma znaczenie ochronne - ból ostrzega przed chorobą i zagrożeniami urazowymi.
Za kontrolę zmysłów, odbieranie oraz analizę wysyłanych przez nie informacji odpowiadają przede wszystkim móżdżek oraz wzgórze. Móżdżek pozwala utrzymać koordynację ruchową i zachować równowagę. Wzgórze dokonuje pierwszej analizy bodźców odebranych przez wszystkie zmysły z wyjątkiem tych węchowych. Dodatkowo za analizę wrażeń wzrokowych, czuciowych oraz słuchowych odpowiada płat ciemieniowy. Zawarte w tej części mózgu struktury potrafią je ze sobą zintegrować. Za wzrok odpowiada także płat potyliczny, zaś skroniowy za słuchu i węchu. O tym, czy coś nam smakuje czy nie, decyduje m.in. pień mózgu.
Zmysły u zwierząt
Natura wyposażając nas w zmysły, daje nam możliwość bezpiecznego przetrwania w otaczającym świecie. Nie inaczej jest u zwierząt, tu również wykształcone zostały umiejętności, których podstawowym zadaniem jest chronić zwierzę i pomóc przeżyć w różnych warunkach.
Zmysły w świecie zwierząt:
- echolokacja - emisja i odbieranie ultradźwięków, które pozwalają na omijanie przeszkód (nietoperze, delfiny);
- rozpoznanie kierunku i siły prądów wodnych - za to odpowiada linia boczna u ryb;
- rozpoznawanie pola magnetycznego - ułatwia to orientację w przestrzeni, ten zmysł posiadają niektóre gatunki ptaków wędrownych, żółwi, pszczoły.
To również może cię zainteresować:
