Abstynentów dzieli się na dwie podstawowe grupy. Pierwszą grupą są abstynenci pierwotni, czyli osoby, które nigdy w życiu nie spożywały alkoholu. Drugą grupą są abstynenci wtórni, czyli takie osoby, które piły napoje alkoholowe, ale z różnych względów zrezygnowały z ich spożywania.
W Polsce i na świecie istnieją ruchy oraz organizacje, które zrzeszają abstynentów i przekonują inne osoby, że można żyć i bawić się nie spożywając alkoholu. Najbardziej popularne organizacje to:
W historii promowaniem abstynencji zajmowało się wiele znanych osób. Jedni z najbardziej znanych działaczy antyalkoholowych to:
Życie w trzeźwości i całkowitą rezygnację z picia alkoholu promują przede wszystkim organizacje działające przy Kościele, a także organizacje harcerskie, w tym Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz Związek Harcerstwa Polskiego, które w swoim prawie wewnętrznym mają zapis dotyczący zakazu spożywania alkoholu, palenia tytoniu, a także korzystania z innych używek oraz substancji narkotycznych.
Powody, dla których ludzie decydują się na zaprzestanie picia alkoholu albo postanawiają, że nigdy nie spróbują alkoholu, mogą być różne. Jedną z przyczyn jest dbałość o swoje zdrowie i obawa przed zdrowotnymi skutkami spożywania alkoholu. Niektóre osoby, na przykład takie, u których stwierdza się problemy z wątrobą, ze względów zdrowotnych są zmuszone do tego, aby nie spożywać alkoholu.
Abstynencja pierwotna często wynika ze strachu przed możliwością uzależnienia się, popadnięcia w nałóg alkoholowy. Taka przyczyna jest częsta u osób, które w swojej rodzinie lub bliskim otoczeniu mają kontakt z kimś uzależnionym od alkoholu. Niekiedy obserwowanie osób pijących i ich zachowania pod wpływem alkoholu skłania osoby, które nigdy nie piły do podjęcia decyzji o życiu w trzeźwości.
Powodem do zaprzestania picia alkoholu może być również chęć całkowitego panowania nad swoim zachowaniem i emocjami, co jest niemożliwe pod wpływem alkoholu. Wśród osób, które nie piją alkoholu, wielu jest alkoholików, którzy postanowili wyjść z nałogu.
Czasami abstynencja jest spowodowana chęcią wyróżnienia się w towarzystwie, pokazania swojej inności i odrębności. Takie osoby często podkreślają to, że nie piją i chętnie się tym chwalą przed innymi, pijącymi osobami. Abstynentami wtórnymi często zostają osoby, którym alkohol po prostu nie smakuje i jego spożywanie nie sprawia im przyjemności. Poza tym, wiele osób rezygnuje ze spożywania alkoholu ze względów religijnych, ponieważ niektóre religie zakazują picia napojów alkoholowych.
Powodem rezygnacji z alkoholu może być również… dbanie o zachowanie dobrej sylwetki. Są osoby rezygnujące z alkoholu z uwagi na jego kaloryczność, która znacząco wzrasta w przypadku likierów, kolorowych drinków lub alkoholi mieszanych ze słodkimi sokami.
U osób silnie uzależnionych od alkoholu, po zaprzestaniu picia lub znacznym zmniejszeniu ilości spożywanego alkoholu, występuje tak zwany alkoholowy zespół abstynencyjny, nazywany również alkoholowym zespołem odstawiennym. Łagodna postać tego zespołu to tak zwany kac, czyli stan pogorszenia samopoczucia na skutek wypicia zbyt dużej ilości alkoholu. W przypadku objawów, które występują u osób uzależnionych, najczęstsze z nich to:
Czasami oprócz tych objawów występują również nadwrażliwość na dźwięki i światło, halucynacje, agresywne zachowania oraz napady drgawek. W skrajnych przypadkach, na przykład, gdy podstawowe objawy są bardzo intensywne i utrzymują się przez dłuższy czas lub gdy pojawia się majaczenie alkoholowe (drżenne), objawy psychotyczne albo zaburzenia świadomości, konieczna może się okazać hospitalizacja. Leczenie w warunkach szpitalnych jest zalecane szczególnie wtedy, gdy zachowanie pacjenta stanowi zagrożenie dla jego życia i zdrowia albo jeżeli pacjent zagraża osobom w swoim otoczeniu.