Każdy z nas powinien dbać o zbilansowaną dietę. Jest ona gwarantem prawidłowego funkcjonowania organizmu - dostarcza składników będących źródłem niezbędnej energii. Przyjmowanie posiłków regulowane jest przez dwa ośrodki w mózgowiu: ośrodek sytości i głodu. Składają się one z wrażliwych na poziom glukozy we krwi neuronów. Gdy jego stężenie się obniża, a stężenie insuliny wydzielanej przez trzustkę rośnie, nasz apetyt zostaje pobudzony. Z kolei kiedy dochodzi do zaburzeń w tej osi, może wystąpić zwiększona bądź zmniejszona ochota na pokarm. W zależności od tego, jak długo utrzymuje się brak apetytu, objawy mogą rozwijać się w poważne zaburzenia pracy naszego organizmu.
Z czego wynika brak apetytu u dorosłych? Przyczyny są bardzo różne, dlatego każdą sytuację należy rozpatrywać indywidualnie. Dopiero po ustaleniu, co jest powodem zaburzeń łaknienia, można zacząć przeciwdziałać, a dzięki temu uniknąć powikłań prowadzących do niedożywienia.
Gdy po posiłku pacjenta dopada niestrawność (wzdęty brzuch, bóle w nadbrzuszu, zgaga), w naturalny sposób zaczyna on kojarzyć jedzenie z czynnikiem drażniącym. Skoro posiłki zostają powiązane z pakietem dolegliwości, organizm podświadomie reaguje zahamowaniem apetytu. Sytuacja przedstawia się analogicznie w przypadku występowania chorób układu pokarmowego, np.:
Co jeszcze może powodować brak apetytu? U dorosłych winę ponosi często nieodpowiednia dieta, np. spożywanie zbyt dużych (zbyt kalorycznych w stosunku do zapotrzebowania energetycznego) posiłków, a do tego w za długich odstępach czasu. Paradoksalnie, wielkie porcje wysokokalorycznych potraw obniżają nasz apetyt – mamy ciągłe poczucie sytości i przejedzenia, przez co tracimy ochotę na więcej. Nie bez znaczenia pozostaje także dobór składników. Mdłe, nielubiane przez nas potrawy wpływają niekorzystnie na nasz apetyt. Także codziennie takie samo, monotonne, nieestetycznie podane jedzenie zniechęca nas do jego spożywania. Na talerzu powinno być kolorowo i rozmaicie – wtedy brak apetytu nie powinien być problemem!
Czy wiesz, dlaczego najczęściej doskwiera nam brak apetytu? Przyczyny u dorosłych często dotyczą infekcji wirusowych bądź bakteryjnych. Gdy organizm skupia wszystkie siły na walce z drobnoustrojami, poświęca odpowiednio mniej energii na trawienie posiłków. Z pewnością zdarzyło Ci się odczuć brak apetytu towarzyszący infekcji gardła, zatok albo górnych dróg oddechowych. Przy gorączce, ogólnym uczuciu rozbicia i apatii trudno o chęci do czegokolwiek – w tym do jedzenia. Tym samym wszystkie te objawy – zmęczenie, senność, brak apetytu – lubią ze sobą współwystępować.
Uwaga: katar powoduje tymczasowe zaburzenia węchu i zmniejsza atrakcyjność nęcących zapachami potraw. Z kolei ból gardła stwarza dyskomfort przy połykaniu posiłku.
Chudnięcie, brak apetytu – przyczyny tych nieprawidłowości mogą być także efektem nadszarpniętych nerwów. Stres – zarówno ten w domu, jak i ten w szkole czy pracy - skutecznie wyniszcza nasz organizm. Hormony takie jak adrenalina czy kortyzol pobudzają nasz organizm do działania i szybkich reakcji, a jednocześnie sprawiają, że czujemy się uwięzieni w sytuacji ciągłego zagrożenia. Gdy stres jest silny i długotrwały, zmniejsza się perystaltyka jelit i odczuwalny jest ścisk w żołądku, a w związku z tym – brak apetytu. Po uporaniu się ze stresem zwykle uczucie głodu staje się silniejsze niż wcześniej.
Wśród poważniejszych zaburzeń psychicznych prowadzących do braku łaknienia warto wymienić depresję i anoreksję. Przy pierwszej z tych chorób mamy do czynienia z przedłużającym się przygnębieniem, co skutecznie ogranicza nie tylko apetyt, ale i zainteresowanie w zasadzie każdą czynnością. Osoba chora rzadko kiedy odczuwa przyjemność, a w związku z tym nie ma ochoty ani na przygotowywanie jedzenia, ani na jego spożywanie. Z kolei jadłowstręt psychiczny wiąże się z zaburzonym obrazem własnej osoby. Pacjenci celowo się głodzą, uporczywie dążąc do spadku wagi. Ponieważ boją się przytycia, odmawiają przyjmowania pokarmów i lekceważą silny głód. Zarówno stres, jak i zaburzenia psychiczne mogą doprowadzić do ruiny nasz organizm.
Warto także wspomnieć, że brak apetytu może towarzyszyć przeróżnym chorobom ogólnoustrojowym, w tym nowotworom (szczególnie krwi, żołądka czy jelita grubego). Wraz z ich rozwojem maleje zainteresowanie jedzeniem. Zapobieganie tragicznym skutkom braku apetytu bywa utrudnione przez zwężające się światło jelita oraz utrudniony pasaż treści pokarmowej. Pacjenci skarżą się często na szereg współwystępujących dolegliwości, w tym na prowadzące do braku apetytu:
Efekty? Brak apetytu i przemożny lęk przed jedzeniem. Intensywna walka z nowotworem, np. radioterapia czy chemioterapia, dodatkowo potęguje osłabienie, co często pogłębia brak apetytu u dorosłych.
Brak apetytu w ciąży to zupełny standard. Wynika to z mdłości i wymiotów powodowanych przez burzę hormonalną, jaka przetacza się przez organizm ciężarnej kobiety. Ponieważ reakcje są mocno indywidualne, pierwsze tygodnie z dzieckiem pod piersią mogą przebiegać w sposób zróżnicowany. Czasem poranne nudności przedłużają się do popołudnia, a nawet do wieczora. Co jeszcze może mieć wpływ na brak apetytu rano? Przyczyny bywają genetyczne – np. gdy mama kobiety w ciąży cierpiała na intensywne mdłości, można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że to samo czeka jej córkę. Co więcej; uznaje się, że dolegliwości częściej dotyczą kobiet w pierwszej ciąży oraz w ciąży bliźniaczej.
Za brak apetytu w ciąży odpowiada podniesiony poziom hormonu hCG we krwi. Podobne objawy są skutkiem naturalnych przemian zachodzących w organizmie kobiety. Zdarza się jednak, że przyjmują one znamiona patologiczne. Raz na tysiąc ciąż pojawiają się tak zwane wymioty niepowściągliwe, które stanowią poważne niebezpieczeństwo zarówno dla mamy, jak i dla dziecka. Kiedy zachować czujność? Gdy kobietę przez długi czas dręczą wymioty, traci ona wodę i składniki mineralne, za to nie może przybrać na wadze. To prosta droga do uszkodzenia wątroby, odwodnienia, a nawet do poronienia. Jeśli martwisz się o swoje zdrowie, skontaktuj się z lekarzem prowadzącym – może on zadecydować o umieszczeniu Cię w szpitalu i dożylnym podawaniu niezbędnych składników mineralnych.
Starzenie zupełnie zmienia zasady, na jakich funkcjonuje nasz organizm. U osób starszych metabolizm jest wyraźnie wolniejszy. Biorąc pod uwagę, że aktywność fizyczna jest na odpowiednio mniejszym poziomie, nie trzeba spożywać aż tylu wysokokalorycznych, bogatych w składniki energetycznie posiłków. Przewód pokarmowy pracuje wolniej; wytwarza się mniej soków trawiennych, a ciężkostrawne pokarmy nie są tak szybko przyswajane. Pojawiają się zaburzenia w ośrodkach głodu i pragnienia; braki w uzębieniu skutecznie utrudniają rozgryzanie pokarmu. Powszechną tendencją są problemy z zaparciami, wzdęciami, zgagą, odbijaniem się. Wreszcie: z wiekiem pojawiają się zaburzenia węchu, a i zmysł smaku nie jest tak wyostrzony, ja kiedyś. Wszystko to powoduje, że starość ściąga na nas brak apetytu – seniorzy są mniej zainteresowani jedzeniem i nie czerpią pełnej przyjemności ze spożywania posiłków.
Brak apetytu u dzieci rządzi się nieco innymi prawami. Choć wiele powodów się pokrywa, dochodzą także odmienne przyczyny braku apetytu, na przykład błędy żywieniowe polegające na wmuszaniu jedzenia maluchom przez rodziców. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze problemy powodujące zaburzenia łaknienia u dzieci:
Niezależnie od tego, czy brak apetytu występuje u dorosłych czy u dzieci, nie należy go ignorować. Jeśli ma on charakter przewlekły, jak najszybciej zasięgnij opinii dietetyka albo skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu.
To również może cię zainteresować:
Za mało ważysz? Nie możesz przytyć? Odpowiednia dieta może to zmienić