Zespół FAS - przyczyny, objawy, leczenie

Zespół FAS (od angielskiego Fetal Alcohol Syndrome), czyli Alkoholowy Zespół Płodowy, to zespół wad wrodzonych występujących u dziecka na skutek spożywania przez matkę alkoholu. Obejmuje zarówno wady fizyczne, jak i psychiczne. Czym objawia się zespół FAS? Jak się go diagnozuje i leczy?

Alkohol to substancja toksyczna, która przenika przez łożysko matki do organizmu rozwijającego się płodu. Wykazano, że alkohol ma negatywny wpływ na zdrowie płodu, nawet, jeżeli jest pity w najmniejszych ilościach. Dotychczas poznano jedynie niektóre ze skutków, jakie niesie ze sobą spożywanie alkoholu, jednak wiadomo już, że najlepiej całkowicie zrezygnować z jego przyjmowania zarówno podczas ciąży, jak i w okresie karmienia.

Jakie skutki ma picie alkoholu podczas ciąży?

Alkohol spożywany przez matkę przenika przez łożysko i ma bezpośredni wpływ na płód. Alkohol wpływa przede wszystkim na zahamowanie prawidłowego wzrostu dziecka i wywołuje uszkodzenie układu nerwowego. Jeżeli matka spożywa napoje wyskokowe regularnie albo przyjmuje ich duże ilości, może to skutkować przedporodową śmiercią płodu. Objawy, jakie prawdopodobnie wskazują na wystąpienie zespołu FAS to przede wszystkim:

• Mała masa urodzeniowa
• Niewielki wzrost dziecka zarówno przed porodem, jak i po nim
• Mała, wąska głowa
• Opóźnienie rozwojowe na wielu płaszczyznach

Poza tym, w twarzach dzieci z zespołem FAS występuje kilka charakterystycznych cech, które w wielu przypadkach pozwalają na postawienie diagnozy. U większości dzieci występują wszystkie lub przynajmniej znaczna część cech takich jak:

• Wąska górna warga
• Blade usta
• Krótki nos zadarty ku górze
• Szeroko rozstawione oczy
• Opadające powieki
• Wąskie szpary powiekowe
• Nisko osadzone uszy
• Cofnięty podbródek
• Niewielka żuchwa
• Krótka szyja
• Spowolniony rozwój środkowej części twarzy.

W trakcie rozwoju dziecka, oprócz widocznych cech fizycznych świadczących o zespole FAS ujawniają się objawy spowodowane uszkodzeniem układu nerwowego oraz mózgu. Najbardziej charakterystyczne objawy to:

• Zaburzenia równowagi
• Zaburzenia sensoryczne
• Zaburzenia motoryczne, problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową
• Upośledzenie umysłowe
• Niskie IQ
• Problemy z pamięcią
• Problemy z koncentracją
• Nadpobudliwość ruchowa (na przykład ADHD).

Dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym ze względu na problemy z koncentracją oraz przyswajaniem informacji mają zazwyczaj problemy w nauce. Poza tym, dzieci takie mają trudności z dostosowaniem się do życia w społeczeństwie, nie potrafią nawiązywać trwałych relacji ani utrzymywać kontaktów towarzyskich. Często osoby takie cierpią z powodu stanów lękowych, depresji lub nerwic, mają tendencję do uzależniania się od różnych substancji, zachowują się agresywnie, często stosują przemoc i dokonują aktów wandalizmu.

Co istotne, zespół FAS, któremu towarzyszą wszystkie objawy dotyczy jedynie około 10 proc. chorych dzieci. W innych przypadkach mówi się o różnych odmianach zespołu FAS, do których zalicza się:

• ARBD (Poalkoholowy Defekt Urodzeniowy) - występuje u osób, u których stwierdza się nieprawidłowości w budowie szkieletu, nieprawidłowości w budowie serca lub inne nieprawidłowości w budowie fizycznej, a także zmniejszenie sprawności motorycznej
• FAE (Alkoholowy Efekt Płodowy) - w jego przebiegu u dziecka nie występują cechy fizyczne, które są charakterystyczne dla zespołu FAS
• Poalkoholowe Zaburzenia Układu Nerwowego (ARND) - jest stwierdzany u osób, u których występują zaburzenia neurologiczne
• PFAS (Częściowy Alkoholowy Efekt Płodowy) - dotyczy osób, u których występują zaburzenia związane z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego.

Zespół FAS – diagnoza i leczenie

Diagnoza Alkoholowego Zespołu Płodowego opiera się na rozpoznaniu występowania czterech czynników:

1. Potwierdzenie, że matka w czasie ciąży spożywała alkohol,
2. Stwierdzenie zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego,
3. Stwierdzenie zmian w obrębie twarzy,
4. Stwierdzenie nieprawidłowości w rozwoju fizycznym.

Ze względu na to, że nie we wszystkich przypadkach występuje zestaw charakterystycznych objawów, Alkoholowy Zespół Płodowy jest trudny do zdiagnozowania, a wiele dzieci pozostaje niezdiagnozowanych. Wówczas są one traktowane jak zdrowe i stawia się wobec nich takie same wymagania, jak wobec dzieci zdrowych, co powoduje dodatkowe problemy.

Alkoholowy Zespół Płodowy jest nieuleczalny, mimo to nie bez znaczenia jest wczesne rozpoznanie problemu. W przypadku zdiagnozowania AZP warto od pierwszych dni życia zapewnić dziecku szczególną opiekę i podjąć działania, które pozwalają na zredukowanie symptomów zespołu FAS i zapewnienie dziecku odpowiednich warunków rozwoju.