Arszenik - jedna z najgroźniejszych trucizn świata
Arszenik to potoczna nazwa związku chemicznego o nazwie trójtlenek arsenu (tritlenek diarsenu) - jednej z najbardziej toksycznych substancji na świecie. Ma postać białego proszku, który słabo rozpuszcza się w wodzie, natomiast znakomicie w kwasie solnym, czyli w środowisku, jakie panuje w naszym żołądku. Ponieważ arszenik nie ma ani smaku, ani zapachu, bywał niegdyś idealną trucizną. Domieszany do jedzenia jest niewykrywalny. Najmocniej działa właśnie po przedostaniu się do żołądka. Ale toksyczny jest także, gdy dostanie się do organizmu przez skórę oraz drogi oddechowe. Część wchłoniętego arszeniku wydalana jest wraz z moczem, ale 30-40 procent pozostaje w ciele i odkłada się w mięśniach, skórze, kościach, włosach oraz paznokciach, a także w wątrobie, nerkach, w sercu i płucach.
Śmiertelna dawka (LD50) dla człowieka wynosi 1-5 mg/kg masy ciała. Wchłonięty w takiej dawce wywołuje śmierć w ciągu kilku godzin. Dawka toksyczna wynosi 10-50 mg, śmiertelna natomiast - 70-200 mg.
Arszenik znany jest ludzkości od co najmniej I wieku naszej ery. W średniowieczu uśmiercił niejedną osobę, stosowany był bowiem do skrytobójstw na królewskich i książęcych dworach. Oprócz dawek śmiertelnych stosowano też arszenik w mniejszych dawkach przez dłuższy czas, stopniowo zatruwając organizm.
Arszenik - występowanie i produkcja oraz zastosowanie przemysłowe
W stanie naturalnym arszenik występuje jako minerał pod nazwą arsenolit oraz klaudetyt. Otrzymywany jest z rudy arsenu przez prażenie przy dostępie powietrza. Dawniej używany był przy produkcji farb, szkła, do konserwacji skór i drewna, a także do zwalczania gryzoni.
Arszenik - zastosowanie
Arszenik to była nie tylko trucizna, wykorzystywany do walki o władzę, ale także środek poronny. Jednak aborcja przy użyciu arszeniku w wielu przypadkach kończyła się śmiercią kobiety. Przez pewien czas używano go do leczenie chorób skóry. Przez pewien czas wykorzystywano także ten związek w stomatologii, do niszczenia chorej miazgi, ale zaprzestano tego w latach pięćdziesiątych, po odkryciu jego rakotwórczego działania.
Arszenik - współczesne zastosowanie w medycynie
Trójtlenek arsenu wykorzystywany jest obecnie w medycynie do zwalczania rzadkiej postaci białaczki, jaką jest białaczka promielocytowa. Ma status tzw. leku sierocego, czyli wykorzystywanego w chorobach rzadko występujących. Preparat nosi nazwę Trisenox. Wprowadza się go do leczenia, gdy chemioterapia oraz retinoidy nie przynoszą rezultatów.
Mechanizm działania leku nie został jednak całkowicie rozpoznany, Wiadomo, że hamuje proliferację komórek nowotworowych i sprzyja ich apoptozie (czyli zaprogramowanej śmierci komórek). Działanie przeciwnowotworowe arszeniku zauważono w XX wieku, Próbowano podawać go doustnie, to jednak nie przynosiło pożądanych efektów. Zaczęto więc eksperymentować z podawaniem leku drogą dożylną. Okazało się, że podawany w ten sposób wykazuje się mniejszą toksycznością. Prowadzone są obecnie badania nad wykorzystaniem arszeniku w leczeniu innych typów raka, w tym glejaka, raka płuc i innych.
Arszenik - objawy zatrucia
Objawy zależą od ilości wchłoniętej dawki. Arszenik powoduje uszkodzenie wątroby oraz nerwów obwodowych.
Ostre zatrucie arszenikiem wywołuje:
- nudności, wymioty, biegunkę bóle brzucha. Objawy bardzo gwałtownie narastają.
- wstrząs
- spadek ciśnienia tętniczego
- zaburzenia pracy serca i zgon
Przewlekle zatrucie arszenikiem objawia się niespecyficznie. Może zatem wyglądać nawet jak zwykła infekcja górnych dróg oddechowych, z gorączką, osłabieniem, bólem brzucha i utratą apetytu. Może dojść do uszkodzeń skóry i nerwów, zaniku mięśni, bóli w kończynach i niedowładów. Objawem przewlekłego zatrucia jest ponadto uszkodzenie układu krwiotwórczego, nerek, wątroby oraz niedokrwistość. Włosy zaczynają wypadać garściami, na paznokciach pojawiają się charakterystyczne prążki.
Arszenik - pomoc przy zatruciu
Leczenie rozpoczyna się od płukania żołądka. Następnie podaje się witaminy z grupy B i C, aby wspierać odbudowę układu nerwowego. Wyrównuje się ponadto poziomy elektrolitów. Czasami niezbędna jest dializa.
