Dyslalia jest to fachowe określenie wad wymowy. Nazwa ta wywodzi się od greckich słów „dys” czyli zaburzenie oraz „lalia” - mowa. Zaburzenia artykułowania polegają na nieprawidłowym wypowiadaniu głosek i zwykle dotyczą dzieci w wieku przedszkolnym, ale mogą występować nawet u dorosłych. Wyróżnia się dyslalię jednoraką (nieprawidłowe wymawianie jednej głoski) oraz wieloraką (niepoprawna artykulacja wielu głosek). Leczeniem dyslalii zajmują się logopedzi.
Naukowcy wyróżniają 2 główne rodzaje dyslalii:
Dyslalia sensoryczna polega na zniekształceniu przez dziecko wyrazów, problemach z rozróżnianiem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, a także wyrazów, które różnią się jedną głoską (np. nasz-wasz, swój-twój). Czasami ten sam wyraz za każdym razem brzmi inaczej i dziecko nie stara się poprawić błędu, ponieważ nie zdaje sobie z niego sprawy. Zwykle dyslalii sensorycznej towarzyszą zaburzenia słuchu fonemowego, a także nadmierna gestykulacja oraz zaburzenia mimiki twarzy. Dzieci, u których występuje dyslalia sensoryczna mają również problem ze zrozumieniem melodii, a także nowych wyrazów i fraz, które brzmią podobnie.
Dyslalia motoryczna polega na problemach z artykułowaniem głosek spółgłoskowych oraz rozumieniu wielowyrazowych wyrażeń. Osoby, u których występuje dyslalia motoryczna, nie są w stanie odtworzyć melodii, pomimo świadomości swojego fałszowania. Oprócz zaburzeń mowy, temu rodzajowi wady wymowy towarzyszą problemy natury ruchowej – dziecko ma problem ze zręcznością oraz chwytaniem małych przedmiotów, a ogólna sprawność ruchowa jest obniżona.
Według klasyfikacji foniatrycznej istnieją następujące wady wymowy:
Sygmatyzm – czyli seplenienie, nieprawidłowe artykułowanie jednej lub kilku głosek z grupy: s, c, z, dz, ś, ć, ź, dź, sz, cz, ż, dż, np. skarpeta – śkarpeta, czekolada – cekolada, deszcz – desc. Wyróżnia się sygmatyzm międzyzębowy (dziecko wymawia wymienione głoski, wkładając język między zęby) oraz boczny (podczas mówienia język dziecka „ucieka” na bok, przez co szczelina nie tworzy się na środku, ale z boku)
Rotacyzm – nieprawidłowe wymawianie głoski „r”. Należy zaznaczyć, że głoskę tę dzieci zaczynają artykułować prawidłowo dopiero w wieku 5 lat. Rotacyzm może polegać na całkowitym pomijaniu „r” w wyrazach lub jej gardłowym wymawianiu
Betacyzm – niepoprawna realizacja głoski „b”
Kappacyzm – problemy z artykulacją głoski „k”, zamienianie jej na głoskę „t”, np. kot - tot
Gammacyzm – nieprawidłowe wymawianie głoski „g”. Najczęściej dziecko zamienia ją na głoskę „d”.
Lambdacyzm – niepoprawne realizowanie głoski „l”. Dziecko może je pomijać lub wymawiać jako „j”, np. lalka – jajka, lody – jody
Mowa bezdźwięczna – czyli realizacja głosek dźwięcznych jako bezdźwięczne,
Rynolalia – tzw. nosowanie, które spowodowane jest nieprawidłową budową przegrody nosowej
Palatolalia – wypowiadanie głosek z tzw. szumem (rezonansem) nosowym
Inne odchylenia od normy
Niemal wszystkie wady wymowy spowodowane są nieprawidłowościami fizjologicznymi, czyli niepoprawnym wykształceniem poszczególnych struktur w jamie ustnej oraz górnych drogach oddechowych. Rzadziej dyslalia wywołana jest złymi wzorcami językowymi, które dla dziecka stanowią najbliżsi. Do szczegółowych przyczyn wad wymowy zalicza się: