Czym jest dyslalia?
Dyslalia jest to fachowe okre¶lenie wad wymowy. Nazwa ta wywodzi siê od greckich s³ów „dys” czyli zaburzenie oraz „lalia” - mowa. Zaburzenia artyku³owania polegaj± na nieprawid³owym wypowiadaniu g³osek i zwykle dotycz± dzieci w wieku przedszkolnym, ale mog± wystêpowaæ nawet u doros³ych. Wyró¿nia siê dyslaliê jednorak± (nieprawid³owe wymawianie jednej g³oski) oraz wielorak± (niepoprawna artykulacja wielu g³osek). Leczeniem dyslalii zajmuj± siê logopedzi.
Dyslalia – rodzaje
Naukowcy wyró¿niaj± 2 g³ówne rodzaje dyslalii:
- Sensoryczn± (inaczej percepcyjn±, impresywn±, recesywn±)
- Motoryczn± (inaczej ekspresywn±, rozwojow±, ruchow±)
Dyslalia sensoryczna polega na zniekszta³ceniu przez dziecko wyrazów, problemach z rozró¿nianiem g³osek d¼wiêcznych i bezd¼wiêcznych, a tak¿e wyrazów, które ró¿ni± siê jedn± g³osk± (np. nasz-wasz, swój-twój). Czasami ten sam wyraz za ka¿dym razem brzmi inaczej i dziecko nie stara siê poprawiæ b³êdu, poniewa¿ nie zdaje sobie z niego sprawy. Zwykle dyslalii sensorycznej towarzysz± zaburzenia s³uchu fonemowego, a tak¿e nadmierna gestykulacja oraz zaburzenia mimiki twarzy. Dzieci, u których wystêpuje dyslalia sensoryczna maj± równie¿ problem ze zrozumieniem melodii, a tak¿e nowych wyrazów i fraz, które brzmi± podobnie.
Dyslalia motoryczna polega na problemach z artyku³owaniem g³osek spó³g³oskowych oraz rozumieniu wielowyrazowych wyra¿eñ. Osoby, u których wystêpuje dyslalia motoryczna, nie s± w stanie odtworzyæ melodii, pomimo ¶wiadomo¶ci swojego fa³szowania. Oprócz zaburzeñ mowy, temu rodzajowi wady wymowy towarzysz± problemy natury ruchowej – dziecko ma problem ze zrêczno¶ci± oraz chwytaniem ma³ych przedmiotów, a ogólna sprawno¶æ ruchowa jest obni¿ona.
Klasyfikacja wad wymowy
Wed³ug klasyfikacji foniatrycznej istniej± nastêpuj±ce wady wymowy:
Sygmatyzm – czyli seplenienie, nieprawid³owe artyku³owanie jednej lub kilku g³osek z grupy: s, c, z, dz, ¶, æ, ¼, d¼, sz, cz, ¿, d¿, np. skarpeta – ¶karpeta, czekolada – cekolada, deszcz – desc. Wyró¿nia siê sygmatyzm miêdzyzêbowy (dziecko wymawia wymienione g³oski, wk³adaj±c jêzyk miêdzy zêby) oraz boczny (podczas mówienia jêzyk dziecka „ucieka” na bok, przez co szczelina nie tworzy siê na ¶rodku, ale z boku)
Rotacyzm – nieprawid³owe wymawianie g³oski „r”. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e g³oskê tê dzieci zaczynaj± artyku³owaæ prawid³owo dopiero w wieku 5 lat. Rotacyzm mo¿e polegaæ na ca³kowitym pomijaniu „r” w wyrazach lub jej gard³owym wymawianiu
Betacyzm – niepoprawna realizacja g³oski „b”
Kappacyzm – problemy z artykulacj± g³oski „k”, zamienianie jej na g³oskê „t”, np. kot - tot
Gammacyzm – nieprawid³owe wymawianie g³oski „g”. Najczê¶ciej dziecko zamienia j± na g³oskê „d”.
Lambdacyzm – niepoprawne realizowanie g³oski „l”. Dziecko mo¿e je pomijaæ lub wymawiaæ jako „j”, np. lalka – jajka, lody – jody
Mowa bezd¼wiêczna – czyli realizacja g³osek d¼wiêcznych jako bezd¼wiêczne,
Rynolalia – tzw. nosowanie, które spowodowane jest nieprawid³ow± budow± przegrody nosowej
Palatolalia – wypowiadanie g³osek z tzw. szumem (rezonansem) nosowym
Inne odchylenia od normy
Przyczyny wad wymowy
Niemal wszystkie wady wymowy spowodowane s± nieprawid³owo¶ciami fizjologicznymi, czyli niepoprawnym wykszta³ceniem poszczególnych struktur w jamie ustnej oraz górnych drogach oddechowych. Rzadziej dyslalia wywo³ana jest z³ymi wzorcami jêzykowymi, które dla dziecka stanowi± najbli¿si. Do szczegó³owych przyczyn wad wymowy zalicza siê:
- anatomiczne zmiany w aparacie artykulacyjnym
- deformacje oraz niepoprawne funkcjonowanie narz±du s³uchu
- nawracaj±ce infekcje górnych dróg oddechowych, a tak¿e d³ugotrwa³e utrzymywanie siê zapalenia jamy ustnej
- uszkodzenia o¶rodków nerwowych zlokalizowanych w rejonie aparatu mowy
- niepoprawnie wykszta³cone umiejêtno¶ci gryzienia, prze³ykania, ¿ucia oraz odgryzania, które spowodowane s± stosowaniem smoczków/ssaniem kciuka, zbyt d³ugim zwlekaniem z wprowadzeniem pokarmów sta³ych,
- blokowanie dróg oddechowych spowodowane przerostem trzeciego migda³ka, krzyw± przegrodê nosow± lub alergi±
- dysfunkcja o¶rodkowego uk³adu nerwowego
- ekspozycja na niepoprawne wzorce mowy w ¶rodowisku, w którym dziecko siê wychowuje
- obni¿ony poziom inteligencji lub psychomotoryki u dziecka
- s³aba pamiêæ s³uchowa
