Problemy z mówieniem mogą pojawić się z bardzo wielu powodów. Czasem wynikają one z wady anatomicznej, są wynikiem pewnych predyspozycji, dzięki którym w określonych sytuacjach mowa przestaje być płynna (dotyczy to przede wszystkim jąkania), niekiedy też pojawiają się wskutek choroby, np. u pacjentów po udarze lub są jej objawem, jak np. w przypadku autyzmu. Podział i podejście lekarzy do zaburzeń mowy jest bardzo różny, najczęściej jednak do zaburzeń mowy zalicza się:
- dysprozodię - upośledzenie rytmu i barwy mowy, pojawia się w przebiegu afazji, chorobie Parkinsona oraz w depresji;
- alalię - uszkodzenie struktur korowych mózgu jeszcze przed opanowaniem mowy, osoby z tym zaburzeniem nie mówią w ogóle, ze światem komunikują poprzez dźwięki;
- dyslalia - nieprawidłowa realizacja fonemów, zazwyczaj ma związek z wadą anatomiczną;
- afonię - utrata dźwięczności głosu , także może mieć związek z wadą anatomiczną;
- dysfonię - zaburzenie drgań fałdów głosowych krtani, spowodowane chorobą narządu;
- anartrię - niemożności tworzenia artykułowanych dźwięków;
- afazję mowy - pojawia się np. u osób po wypadkach, zaburzenie jest konsekwencją uszkodzenia obszaru w mózgu odpowiedzialnego za mówienie;
- oligofazję - pojawia się u osób z upośledzeniem umysłowym, chorzy mają ubogie słownictwo, problemy z artykulacją i budowaniem zdań;
- parafazję - zaburzenie mowy polegające na zachowaniu zdolności płynnego mówienia przy równoczesnym przekręcaniu wyrazów lub używaniu niewłaściwych;
- jąkanie - zaburzenie mowy, charakteryzujące się częstymi powtórzeniami lub przedłużeniami dźwięków, sylab czy słów, bądź częstymi zawahaniami lub pauzami zakłócającymi rytmiczny przepływ mowy;
- seplenienie - polega na nieprawidłowej wymianie niektórych głosek.
Zaburzenia mowy - skąd się biorą?
Przyczyn zaburzeń mowy wyróżnia się zdecydowanie więcej niż rodzajów tego problemu. Związane jest to z tym, że do problemów z mówieniem doprowadzać mogą zarówno wady wrodzone (jak np. rozszczep podniebienia) jak i doświadczane już w trakcie życia schorzenia czy problemy natury psychologicznej. Wśród potencjalnych przyczyn zaburzeń mowy wyróżnia się:
- upośledzenie umysłowe,
- uszkodzenie obszarów w mózgu odpowiedzialnych za mówienie (np. w skutek udaru mózgu czy przez rozwój nowotworów w obrębie układu nerwowego,
- choroby neurologiczne np. stwardnienie zanikowe boczne, pląsawica Huntingtona,
- uszkodzenia mięśni (czy też zaopatrujących ich nerwów) związanych z powstawaniem mowy,
- zaburzenia słuchu,
- nowotwory w obrębie jamy ustnej, szyi lub gardła,
- choroby krtani (np. guzki, nowotwory czy też schorzenia wynikające z nadużywania głosu),
- zaburzenia psychologiczne (np. schizofrenia, autyzm, otępienie).
Zaburzenia mowy - leczenie
Leczenie zaburzeń mowy zależy przede wszystkim od tego, co wywołało problem. Jeśli winna jest wada anatomiczna, np. rozszczep podniebienia konieczne jest wykonanie odpowiedniego zabiegu naprawczego i z pomocą odpowiedniego specjalisty, np. logopedy nauczenie się mówienia. W przypadku osób po udarze, także konieczna "rehabilitacja" mowy. To samo tyczy się jąkania. W tym przypadku jednak bardziej wskazana jest psychoterapia niż leczenie logopedyczne, choć i to jest potrzebne. W przypadku tych osób problemem jest nieumiejętność radzenia sobie z emocjami. Bardzo szybko wyrabiają one u siebie nawyk, że pewne sytuacje wymagają takiego, a nie innego zachowania.
Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź na to pytanie nadal jest zagadką, podejrzewa się jednak, że osoby, które się jąkają mają jakieś szczególne predyspozycje. Warto jednak zaznaczyć, że tego rodzaju zaburzenie nowy nie dla każdego pacjenta jest problemem. Niektórzy nie widzą w nim złego, nie wpływa ono także na ich codzienne funkcjonowanie czy relacje z otoczeniem. Tym samy, nie każdy jąkający się potrzebuje leczenia.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku dzieci, które zaczęły mówić bardzo późno lub nie mówią wcale w takich sytuacjach można podejrzewać autyzm, jednak, aby to sprawdzić i potwierdzić konieczna jest bardzo dokładna diagnostyka.
W przypadku chorób neurologicznych nie wszystkie zmiany da się cofnąć. Niekiedy odpowiednio wczesna diagnoza i właściwie dobrane leczenie mogą spowolnić postęp choroby i dać szansę pacjentowi na, w miarę normalne, funkcjonowanie i komunikowanie się z otoczeniem. Trzeba sobie jednak zdawać sprawę, że większość tego rodzaju schorzeń jest nieuleczalna i ich postępu nie da się zatrzymać.
Choroby czy zaburzenia psychiczne także wymagają pogłębionej diagnostyki. W niektórych przypadkach rozwiązaniem problemu może być ponowne ustawienie leczenia.
