Chemioterapia - jak przygotować się do chemioterapii? Porady praktyczne
Jest sporo pomocnych źródeł informacji na ten temat, w tym dostępne na polskim rynku książki lub serwisy internetowe oraz fora onkologiczne, których przykładowy spis podajemy na końcu tego artykułu, a najbardziej przydatne porady publikujemy poniżej.
Jak najlepiej przygotować się do chemioterapii:
- trzeba zgromadzić możliwie najwięcej potrzebnych informacji jeszcze przed rozpoczęciem chemioterapii, szczególnie na temat planu leczenia, który powinien nam przedstawić lekarz prowadzący. Ważne są etapy leczenia, częstotliwość zabiegów i harmonogram chemioterapii, jeśli jest to możliwe do ustalenia, a także spis potrzebnych badań laboratoryjnych lub obrazowych, albo dodatkowych wizyt.
- zadawaj pytania lekarzom i pielęgniarkom na temat chemioterapii i skutków leczenia - radzą autorzy poradników i zachęcają do wcześniejszego przygotowania sobie takiej listy pytań, po to aby potem w stresie nie zapomnieć o czymś ważnym. Pytajcie zatem o cel oraz przewidywany rezultat terapii, o rodzaj leków, które dostaniecie, możliwe skutki uboczne i sposoby na ich przezwyciężanie. Dobrze jest też wiedzieć, czy przed chemioterapią potrzebna będzie specjalna dieta. Jak leki cytostatyczne wpłyną na potencję, na inne nasze schorzenia, czy nie pogorszą naszego stanu.
- ważne jest poznanie warunków ubezpieczenia i zapoznanie się ze spisem bezpłatnych świadczeń, a także ustalenie, które badania będą wymagały opłacenia
- warto uzgodnić z pracodawcą zasady pracy w tym okresie
- w czasie chemioterapii obniża się poziom odporności organizmu. Warto się zastanowić, co zrobić, aby unikać miejsc, gdzie potencjalnie można złapać infekcję. To na przykład zatłoczone miejsca lub komunikacja miejska.
- przydaje się także porządek w papierach (najlepiej założyć segregator i wpinać do niego wszystko, co dotyczy naszej choroby)
- trzeba porozmawiać z rodziną i przyjaciółmi na temat pomocy, której możecie potrzebować. Na zabiegi dobrze jest przychodzić z zaufaną i dobrze zorganizowaną osobą, która was wesprze i pomoże dotrzeć na miejsce, a potem odwiezie do domu
- zachęca się także do prowadzenia dziennika lub pamiętnika w tym okresie i zapisywanie wrażeń, co pomaga w radzeniu sobie z trudną sytuacją
- porady praktyczne dotyczą ponadto spraw prozaicznych, ale ważnych, a o których często się zapomina. A zatem: uzupełnienie zapasów jedzenia i picia, przygotowanie się do wielogodzinnego pobytu w ambulatorium (może trzeba kupić ciekawe książki lub zgromadzić coś do słuchania?), kupienie nakrycia głowy, posprzątanie domu. Warto wcześniej odwiedzić dentystę i wyleczyć zęby, jeśli jest to potrzebne, a także zadbać o wykupienie koniecznych recept.
- warto znaleźć grupę wsparcia, na przykład w internecie, którą będzie można zapytać o wszystko, co będzie nas trapić w związku z chemioterapią
Poniżej podajemy podstawowe informacji na temat chemioterapii, rodzajów oraz skutków przyjmowania leków cytostatycznych.
Chemioterapia - na czym polega?
Chemioterapia jest jedną z metod leczenia nowotworów, do której wykorzystuje się leki cytostatyczne, które mają za zadanie zlikwidować komórki nowotworowe. Cytostatyki zabijają komórki rakowe, uszkadzają je lub spowalniają ich rozwój. Istnieją różne rodzaje leków przeciwnowotworowych. Niektóre z nich zapobiegają podziałom komórki nowotworowej poprzez zakłócanie ich cyklu rozwojowego w pewnym konkretnym momencie, inne natomiast niszczą komórki w każdym stadium. Do terapii wykorzystuje się zazwyczaj kombinacje leków cytotoksycznych, które działają na komórki rakowe w zróżnicowany sposób. Dzięki temu zyskuje się większą skuteczność działania. Komórki rakowe bowiem dość szybko nabywają oporność na pojedynczy lek. Wszystko zależy od rodzaju nowotworu i stopnia rozwoju choroby, a także od stanu ogólnego chorego. Ważne jest również to, jak szybko organizm radzi sobie ze skutkami ubocznymi chemioterapii.
Rodzaje chemioterapii
Chemioterapia jest jednym z elementów złożonego procesu leczenia antynowotworowego. Podawana jest w celu wyleczenia lub też przedłużenia przeżycia, a także jako leczenie paliatywne, mające złagodzić objawy choroby. Może być stosowana w połączeniu z innymi metodami leczniczymi, takimi jak radioterapia, operacja chirurgiczna, czy też leczenie celowane. Jeżeli natomiast do chemioterapii stosuje się kombinację wielu różnych leków jednocześnie, nosi nazwę chemioterapii skojarzonej.
Chemioterapię dzieli się zatem na następujące rodzaje:
- chemioterapia neoadjuwantowa - celem jest zmniejszenie wielkości guza nowotworowego i nacieków na sąsiednie narządy przed planowaną operacją chirurgiczną. Gdy guz cofa się nieco łatwiej go wyciąć bez nadmiernego uszkadzania sąsiednich narządów. Tę strategię stosuje się w sytuacji, gdy rokowania są pomyślne i zakłada się wyleczenie.
- chemioterapia indukcyjna - wstępne leczenie, które ma na celu znaczne zmniejszenie się guza lub jego całkowite usunięcie. Stosowana jest w przypadku niewielkich i dobrze rokujących zmian nowotworowych. Może być wstępem do innych metod leczenia, na przykład do radioterapii lub zabiegu chirurgicznego.
- chemioterapia adjuwantowa - jest to terapia uzupełniająca, którą stosuje się po zabiegu chirurgicznym, gdy istnieje ryzyko mikroprzerzutów. Chemioterapia adjuwantowa ma zapobiegać nawrotom choroby.
- chemioterapia konsolidująca oraz intensyfikująca - ten typ chemioterapii stosuje się w okresie remisji choroby, w celu utrwalenia i przedłużenia czasu, gdy choroba się cofnęła oraz uzyskania całkowitego wyleczenia. W zależności od wybranej strategii stosuje się wtedy albo ten sam lek cytostatyczny, który spowodował remisję, albo całkiem inną substancję leczniczą.
- chemioterapia skojarzona z radioterapią - obie metody stosowane są jednocześnie, a cytostatyki wzmacniają zabójcze działanie promieni jonizujących na nowotwór
- chemioterapia paliatywna - stosuje się ją z myślą o przedłużeniu życia chorego i złagodzeniu objawów choroby, jednak bez nadziei na całkowite wyleczenie
Chemioterapia podawana jest różnymi metodami. Może być to wlew dożylny, czasem iniekcja domięśniowa lub podskórna, a także wstrzykiwanie leków do rdzenia kanału kręgowego lub do jam ciała. Niektóre leki cytotoksyczne podaje się także doustnie.
Chemioterapia - co należy wiedzieć o skutkach ubocznych chemioterapii?
Chemioterapia niszczy przede wszystkim szybko dzielące się komórki rakowe. Niestety, zabija lub uszkadza także te prawidłowe komórki, które dynamicznie się dzielą. Są to przede wszystkim komórki szpiku kostnego, a także nabłonek jamy ustnej, żołądka i jelit oraz mieszki włosowe. Skutki uboczne chemioterapii zależą od rodzaju podawanych leków, a także od dawki i częstotliwości podawania. Mogą także pojawić się od razu po podaniu leków, albo w ciągu kilku lub kilkunastu dni, a nawet po kilku latach.
Skutki uboczne chemioterapii:
- leukopenia (spadek poziomu leukocytów we krwi) i zaburzenia odporności
- anemia (zbyt niski poziom hemoglobiny we krwi)
- trombocytopenia (spadek poziomu płytek we krwi)
- utrata włosów
- uszkodzenie błon śluzowych układu pokarmowego
- nudności, wymioty
- biegunki lub zaparcia
- zaburzenia libido, w niektórych przypadkach także niepłodność
- ryzyko uszkodzenia serca, nerek oraz płuc
Leki cytotoksyczne działają niekorzystnie na proces produkcji nowych krwinek w szpiku kostnym. Spowalniają bowiem proces tworzenia nowych komórek, przez co szybko pogarsza się stan naszej krwi. Zaczyna w niej brakować erytrocytów, leukocytów oraz trombocytów. Do największego niedoboru dochodzi w okresie od 6 do 14 dni po podaniu leków, ale okres regeneracji szpiku i powrotu do sprawności zajmuje organizmowi około miesiąca. Dlatego chemioterapia rozłożona jest na etapy, a przed podaniem kolejnej dawki leków wykonywane są badania krwi.
Objawy niedoboru czerwonych ciałek krwi to anemia i towarzyszące jej zmęczenie oraz zawroty głowy. Nie dotyczy każdego pacjenta, czasem organizm chorego całkiem dobrze sobie radzi z przejściowym zmniejszeniem liczby erytrocytów.
Niedobór białych krwinek, czyli leukocytów, powoduje spadek odporności organizmu. Leukocyty szybciej się zużywają, niż czerwone ciałka krwi, dlatego ich niedobór po chemioterapii tak bardzo naraża organizm na infekcje. Stąd zaleca się chorym szczególną ostrożność w tym okresie. Powinni unikać kontaktu z osobami zainfekowanymi, na przykład chorymi na grypę, z przeziębieniami itp. Na regenerację i wyrównanie poziomy białek ciałek krwi szpik kostny potrzebuje co najmniej trzech tygodni. W dodatku z każdą kolejną chemią okres powrotu do normalnego stanu wydłuża się. Szpik kostny coraz wolniej się regeneruje. Dlatego lekarze często przesuwają terminy kolejnego podania leków, aby nie nadwerężać dodatkowo organizmu. Natomiast niedobór trombocytów powoduje zaburzenia w krzepliwości krwi.
- "Chemioterapia. Poradnik dla pacjenta i jego rodziny" Judith McKay, Tamera Schacher, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne/GPW, 2016,
- HematoOnkologia.pl
- Zwrotnik Raka.pl Portal Onkologiczny
- ForumOnkologiczne.pl
