Cisplatyna to nieorganiczny związek chemiczny, zawierający w swoim składzie platynę. Służy do wykonywania zabiegu chemioterapii. Jest wykorzystywana już od lat 70-tych do leczenia niektórych chorób nowotworowych. Początkowo cisplatyną zwalczano raka jądra i jajnika, potem poszerzono spektrum chorób, w których używa się tego związku.
Jej skuteczność w zwalczaniu nowotworów jest powszechnie uznawana, ale ma też groźne dla zdrowia skutki uboczne. Więc, jeśli tylko jest to możliwe, zastępowania bywa związkami platyny o łagodniejszym działaniu, takimi jak karboplatyna i oksaliplatyna. Jest stosowana w leczeniu nowotworów jako lek główny lub w parze z innymi substancjami.
Koncentraty cisplatyny do sporządzania roztworu do infuzji mają postać przezroczystego, bezbarwnego lub żółtego roztworu. Lek podaje się dożylnie w formie wlewu. Cisplatyna wiąże się z białkami osocza i przenika do komórek. Kumuluje się w nerkach, wątrobie, jelitach oraz jądrach. Z organizmu wydalana jest z moczem, a tylko niewielkie ilości z żółcią. W trakcie podawania leku pacjent musi być odpowiednio nawodniony. W tym celu dodaje się do kroplówki, w odpowiednich proporcjach, roztwór chlorku sodu i glukozy.
Cisplatyna ma zastosowanie w leczeniu:
- zaawansowanego lub przerzutowego raka jąder
- zaawansowanego lub przerzutowego raka jajników
- zaawansowanego lub przerzutowego raka pęcherza moczowego
- zaawansowanego lub przerzutowego raka płaskonabłonkowego głowy i szyi
- zaawansowanego lub przerzutowego jednokomórkowego raka płuca
- w leczeniu raka szyjki macicy w skojarzeniu z innymi lekami chemioterapeutycznymi lub radioterapią
Cisplatyna - jak działa?
Związki platyny wpływają bezpośrednio na geny, a ściśle rzecz biorąc, na kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA). Kwas DNA odpowiedzialny jest, między innymi, za przechowywanie informacji genetycznej oraz za syntezę białka. Związki platyny wpływają bezpośrednio na DNA, tworząc wiązania krzyżowe w wewnątrz cząsteczki i między cząsteczkami DNA. W efekcie "spętana" cząsteczka nie może prawidłowo funkcjonować, zakłócona jest synteza DNA, a komórka przestaje się dzielić. Dochodzi zatem do jej obumarcia. Jest to szczególnie ważne w przypadku komórek nowotworowych, których istotą jest szybki podział.
Zatem, działanie cisplatyny polega na ograniczaniu wzrostu komórek nowotworowych, a w rezultacie na hamowaniu rozwoju choroby. Cisplatyna zwiększa też immunogenność komórek nowotworowych oraz ich wrażliwość na radioterapię.
Skutki uboczne stosowania cisplatyny w chemioterapii
Cisplatyna działa toksycznie na organizm:
- ma działanie neurotoksyczne - uszkadza układ nerwowy
- ma działanie ototoksyczne - uszkadza słuch
- ma działanie nefrotoksyczne - uszkadza nerki
Niepożądane skutki działania preparatu zależą od dawki oraz stopnia skumulowania się związku w organizmie. Ale nawet jedna dawka może mieć katastrofalne skutki, zwłaszcza w przypadku chorego dziecka.
Cisplatyna może powodować:
- neuropatię obwodową
- zaburzenia czynności mózgu (splątanie, zaburzenia mowy, utrata pamięci, porażenie, zapalenie nerwu wzrokowego, ślepota korowa)
- zaburzenia słuchu
- całkowitą utratę słuchu
- zaburzenia przedsionkowe
- zawroty głowy
- zaburzenia czynności nerek
- odwracalną lub nieodwracalną niewydolność nerek
- martwicę kanalików nerkowych (mocznica, bezmocz, zwiększenie stężenia kreatyniny, mocznika i kwasu moczowego we krwi)
- zaburzenia elektrolitowe
Cisplatyna może też negatywnie wpływać na komórki szpiku kostnego i tkanki nabłonkowej, hamując ich podział. Ponadto, Cisplatyna powoduje przejściowe zaburzenia hematologiczne, takie jak niedokrwistość, małopłytkowość. Zmniejsza odporność organizmu.
Rzadko pojawiają się także: zahamowanie czynności szpiku kostnego, zaburzenia czynności układu sercowo-naczyniowego, takie jak zawał serca, zaburzenia rytmu serca i blok przedsionkowo-komorowy. Cisplatyna powoduje uszkodzenia płodu, zaburza też płodność (uszkadza komórki rozrodcze, co prowadzi do bezpłodności). Cisplatyna może ponadto przyczyniać się do rozwoju wtórnych nowotworów, w tym białaczki.
W trakcie chemioterapii dochodzi czasem do gwałtownej reakcji organizmu, zagrażającej życiu (m.in. zdarza się niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne (wstrząs anafilaktyczny).
Bezpośrednie skutki chemioterapii to nudności, wymioty, jadłowstręt i biegunki. Nudności zwalcza się, podając choremu środki przeciwwymiotne.
W Polsce stosuje się następujące preparaty z cisplatyną: Cisplatin Teva, Cisplatin-Ebewe i Cisplatinum Accord.
