Szpik kostny to bardzo miękka i silnie ukrwiona tkanka, która strukturą i budową przypomina gąbkę. Wypełnia jamę szpikową kości długich oraz niewielkie szczeliny w obrębie istoty gąbczastej kości. Szacuje się, że u dorosłej osoby szpik kostny waży ok. 2,5 kilograma. Zbudowany jest przede wszystkim z tkanki łącznej (tzw. tkanki siateczkowatej) oraz naczyń włosowatych. Obie struktury tworzą coś na wzór sieci, w której oczkach znajdują się:
- erytroblasty,
- komórki tłuszczowe,
- megakariocyty,
- mielocyty,
- osteoblasty,
- osteoklasty.
W jego skład wchodzą także nerwy oraz naczynia włosowate. W zależności od koloru i funkcji szpik kostny dzieli się na żółty i czerwony. Pierwszy z nich - żółty - ma w swoim składzie przede wszystkim komórki tłuszczowe, nie bierze udziału w produkcji krwi, jednak im starsi jesteśmy, tym więcej go mamy.
Szpik kostny czerwony odpowiada za produkcję krwi. To właśnie w nim powstają erytrocyty, część leukocytów oraz trombocyty, czyli płytki krwi. Z biegiem lat jest go coraz mniej. U dorosłej osoby czerwony szpik kostny znajduje się tylko w kościach płaskich, tj. mostku, trzonach kręgów, żebrach, kościach czaszki, łopatek oraz miednicy, a także w nasadach kości długich.
Szpik kostny - z jakimi chorobami może mieć związek?
Kiedy u pacjenta pojawiają się nieprawidłowości w obrębie składników krwi, tj. w sytuacji, gdy czegoś jest za mało lub za dużo, konieczne jest pobranie fragmentu szpiku kostnego i wykonanie odpowiednich badań. W zależności od potrzeb pobiera się jedynie krew szpikową (tzw. biopsja aspiracyjna) lub fragment szpiku (tzw. trepanopiobsja). Pierwszy rodzaj badania wykonuje się u osób, które:
- mają pancytopenię (to choroba krwi, która charakteryzuje się niedoborem podstawowych elementów krwi, czyli erytrocytów, leukocytów oraz trombocytów,
- mają niedokrwistość o nieustalonej przyczynie,
- mają we krwi obwodowej młode i niedojrzałe formy rozwojowe krwinek,
- chorują na zespoły mielodysplastyczne,
- mają gorączkę nieznanego pochodzenia,
- mają powiększona wątrobę, śledzionę oraz węzły chłonne,
- są po przeszczepie szpiku kostnego.
Drugi rodzaj badania wykonuje się u osób z chorobą nowotworową, gdy istnieje podejrzenie, że choroba zaatakowała także szpik kostny, gdy występuje włóknienie szpiku lub choroba spichrzeniowa.
TU ZNAJDZIE SIĘ REKLAMA
Dodatkowo badanie szpiku kostnego jest konieczne przy podejrzeniu białaczki, szpiczaka mnogiego czy małopłytkowości.
Szpik kostny - na czym polega przeszczep szpiku kostnego
Kiedy przyczyną problemów ze zdrowiem jest nieprawidłowe działanie szpiku kostnego konieczne jest wykonanie przeszczepu. Tak naprawdę nie pobiera i nie przeszczepia się samego szpiku, a jedynie macierzyste komórki krwiotwórcze, które podane choremu mają pomóc mu odbudować układ krwiotwórczy. Tego rodzaju zabiegi stosuje się w leczeniu białaczki, ale nie tylko. Przeszczepu mogą wymagać także te osoby, które długo przyjmowały radioterapię lub chemioterapię i ich szpik został uszkodzony. Czasem potrzebują go osoby z ciężką postacią anemii czy wrodzonym zespołem braku odporności.
Podczas zabiegu choremu przetacza się preparat zawierający macierzyste komórki krwiotwórcze. Te cenne komórki można pobrać na kilka sposobów. Czasem wyodrębniane są z krwi pępowinowej (coraz większa grupa rodziców decyduje się na jej pobranie i przechowywanie w tzw. banku krwi), od dawcy (tzw. bliźniaka genetycznego) lub od samego chorego. Ta ostania metoda stosowana jest najczęściej u tych osób, u których leczenie innego schorzenia, najczęściej nowotworu, doprowadziło do uszkodzenia szpiku kostnego i jego podstawowych funkcji. Taki rodzaj przeszczepu nazywany jest autologicznym. Jest on bezpieczniejszy dla chorego i całkowicie znosi ryzyko, że organizm odrzuci przeszczep, co niekiedy zdarza się, gdy komórki pochodzą od kogoś z rodziny czy zupełnie obcego dawcy.
W pozostałych przypadkach konieczne jest znalezienie takiego dawcy, który będzie miał właściwą zgodność tkankową. Do jej potwierdzenia lub wykluczenia stosuje się tzw. układ HLA. To specyficzny zestaw cząsteczek - antygenów - na powierzchni komórek organizmu człowieka, które decydują o zgodności tkankowej. Ten zestaw jest dziedziczony i najbardziej zbliżone do siebie kombinacje ma rodzeństwo, dlatego to brat lub siostra chorego są najlepszymi dawcami szpiku kostnego. Jeśli pacjent nie ma rodzeństwa zgodności szuka się w bazie dawców.
