Bisfosfoniany - charakterystyka związku chemicznego
Bisfosfoniany to fosforoorganiczne związki chemiczne, które są analogami nieorganicznego pirofosfonianu, w którym wiązanie dwóch atomów fosforu przez atom tlenu zastąpione zostało atomem węgla. Dzięki temu mają strukturę podobną do wapnia, co ułatwia im odkładanie się w kościach. Po raz pierwszy zostały zsyntetyzowane i użyte jako lek dla ludzi w 1897 roku. Związek nazwano etidronianem (kwas etydronowy), a następnie powstały jeszcze pamidronian i alendronian. Współczesne laboratoria syntetyzują wiele związków z grupy bisfosfonianów, dodając do atomu węgla atomy azotu, chloru i siarki, tworząc związki o różnych właściwościach farmakologicznych i w zróżnicowanym stopniu wpływające na kości.
Bisfosfoniany, czyli leki antyresorpcyjne - jak działają?
Bisfosfoniany hamują kalcyfikację, czyli odkładanie się soli wapnia w tkankach miękkich oraz walczą z osteoklastami, odpowiedzialnymi za resorpcję kości. Ich działanie polega na trwałym łączeniu się ze zmineralizowaną powierzchnią kości i hamowaniu w ten sposób aktywności osteoklastów. Bisfosfoniany przyspieszają apoptozę, czyli naturalną zaprogramowaną śmierć tychże osteoklastów. Czym są osteoklasty? To inaczej komórki kościogubne – wielojądrzaste komórki potrafiące rozpuścić i wchłonąć tkankę kostną. Są rodzajem makrofagów, a pochodzą ze szpiku kostnego. Resorpcja kości w normalnych warunkach służy do odpowiedniego ich modelowania i zwiększania wytrzymałości mechanicznej. Jednak w sytuacji, gdy zostanie zaburzona proporcja i osteoklasty niszczą tkankę kostną, dochodzi do rozwoju osteoporozy.
Hamowanie przez bisfosfoniany resorpcji tkanki kostnej odbywa się także poprzez stymulowanie osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych, do hamowania syntezy niektórych cytokin, co z kolei powoduje, że wolniej powstają kolejne komórki kościogubne (osteoklasty), a także wolniej dojrzewają. Czyli bisfosfoniany nie tylko skracają życie komórkom kościogubnym, ale i hamują ich rozwój. Bisfosfoniany ponadto zwiększają syntezę białek, kolagenu oraz wpływają na ilość wytworzonej tkanki kostnej. Natomiast hamowanie kalcyfikacji przez bisfosfoniany, z punktu widzenia osteoporozy, jest zjawiskiem niekorzystnym.
Bisfosfoniany - różnice w działaniu, działania niepożądane
Bisfosfoniany działają nieco inaczej, w zależności od struktury tzw. łańcucha bocznego, czyli od tego, jaki pierwiastek został dołączony do atomu węgla:
- etidronian - hamuje mineralizację kości, ale stosowanie go w sposób ciągły może powodować osteomalację (rozmiękanie kości) i samoistne łamanie się kości
- alendronian - hamuje resorpcję kości, ale nie hamuje działania osteoblastów, czyli komórek tworzących kości, a wprost przeciwnie, pobudza je do działania. Długie stosowanie alendronianu nie wywołuje osteomalacji. Działanie niepożądane natomiast to reakcja ze strony układu pokarmowego. Lek powoduje podrażnienie i owrzodzenie przełyku. Alendronian nie ulega metabolizowaniu w organizmie i jest wydalany przez nerki. Leku nie wolno zażywać przy poważnym upośledzeniu funkcji nerek, ponieważ może wtedy skumulować się w organizmie. Zażywa się w dawkach 5, 20 i 40 mg.
Bisfosfoniany - zastosowanie
Bisfosfoniany wykorzystuje się w leczeniu:
- osteoporozy postmenopauzalnej i starczej
- przerzutów nowotworowych do kości
- szpiczaka plazmocytowego
- choroby Pageta
- otosklerozy
- oraz do diagnostyki medycznej (scyntygrafia kostna)
Bisfosfoniany - przeciwwskazania, działania niepożądane
Leków nie powinny zażywać:
- osoby mające uczulenie na bisfosfonian
- kobiety w ciąży
- kobiety karmiące piersią
- chorzy z ciężką niewydolnością nerek
- osoby z dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (czyli nietolerancją laktozy) lub z zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy
Leku nie wolno zażywać jednoczesne z innymi bisfosfonianami. Może powodować senność i zawroty głowy, dlatego nie powinno się prowadzić samochodu ani obsługiwać urządzeń mechanicznych w ruchu.
