Żółtaczka - co to jest?
Żółtaczka objawia się żółtym zabarwieniem skóry i białek oczu. Bezpośrednią przyczyną jest odkładanie się w tkankach skóry nadmiernej ilości bilirubiny, krążącej w krwi. Bilirubina jest to żółty barwnik, będący produktem rozpadu hemoglobiny i hemoprotein, znajdujących się w krwi.
Bilirubina ma dwie postaci: wolną i sprzężoną. Bilirubina wolna, inaczej zwana też niezwiązaną lub niesprzężoną, krąży we krwi związana z białkiem - albuminą. W tej postaci jest nierozpuszczalna w wodzie i nie jest wydalana z moczem. Gdy trafia do wątroby, zostaje związana, inaczej sprzężona, z kwasem glukuronowym i staje się rozpuszczalna w wodzie. W tej postaci przenika do moczu i jest wydalana.
Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej, czyli niezwiązanej i sprzężonej razem, wynosi w organizmie dorosłego człowieka około 1-1,2 mg/dl. Przy czym bilirubiny wolnej powinno być około 0,8-1 mg/dll. W miarę wzrastania jej poziomu we krwi pojawia się zażółcenie skóry. O żółtaczce mówimy, gdy poziom billirubiny przekroczy 3 mg/dll.
Żółtaczka - objawy
Żółtaczka, jako taka, nie jest chorobą. Jest to objaw powiązany z wieloma różnymi schorzeniami. Mówi się o żółtaczce przedwątrobowej, wewnątrzwątrobowej (inaczej miąższowej) oraz pozawątrobowej, czyli mechanicznej, zastoinowej lub zaporowej.
Żółtaczka przedwątrobowa objawia się, oprócz zażółcenia skóry, twardówek i błon śluzowych, także ciemnym stolcem, ale prawidłowym kolorem moczu. W żółtaczkach: miąższowej i pozawątrobowej, stolce są jasne, odbarwione, natomiast mocz staje się ciemny. Dodatkowo pojawia się silny, uporczywy świąd skóry, szczególnie dokuczliwy nocą.
Żółtaczka fizjologiczna
Jest to postać żółtaczki, pojawiającej się w pierwszych dniach po urodzeniu się dziecka. Gdy dziecko jest jeszcze w łonie matki, proces przemian bilirubiny odbywa się przy pomocy łożyska. Po narodzinach organizm musi nauczyć się samodzielnie przetwarzać billirubinę w postać rozpuszczalną w wodzie. Gdy wątroba noworodka nie jest jeszcze gotowa do przeprowadzenia przemiany billirubiny, dochodzi do przejściowego podniesienia się poziomu bilirubiny wolnej we krwi. Następuje to najczęściej między drugą a piątą dobą życia. Skóra dziecka nabiera żółtawego koloru, który może się utrzymywać nawet do 10 dni. Dotyczy to praktycznie co drugiego dziecka, a szczególnie wcześniaków, u których jest to proces intensywniejszy i trwa dłużej, nawet do trzech tygodni.
W przypadku żółtaczki fizjologicznej stężenie bilirubiny u noworodka wynosi powyżej 12 mg/dll, a u wcześniaków 15 mg/dll. Żółtaczka fizjologiczna nie wymaga leczenia. Dopiero gdy poziom bilirubiny wzrośnie ponad 20 mg/dll staje się to niebezpieczne i może spowodować uszkodzenie mózgu (tzw. kernicterus). Rozpoczęcie karmienia dziecka powoduje szybsze znikanie żółtaczki. W przypadku, gdy zażółcenie skóry noworodka nadmiernie się przedłuża i świadczy o nieprawidłowościach w pracy wątroby, stosuje się często zabieg zwany fototerapią lub leki przyspieszające proces powstawania enzymów wątrobowych.
Żółtaczka hemolityczna
To żółtaczka typu przedwątrobowego. W wyniku nadmiernego rozpadu erytrocytów, czyli czerwonych ciałek krwi, dochodzi do zwiększenia się stężenia bilirubiny we krwi, co powoduje zażółcenie powłok ciała. To może być również efekt wchłaniania większych krwiaków. Wśród objawów towarzyszących żółtaczce hemolitycznej znajdują się: niedokrwistość, podwyższony poziom żelaza we krwi, wyższe stężenie LDH, czyli dehydrogenazy mleczanowej. Natomiast tzw. próby wątrobowe są prawidłowe (czyli Ast, Alat, GGTP, fosfataza alkaliczna). Konieczne staje się leczenie u specjalisty hematologa.
Żółtaczka wątrobowa (miąższowa)
Podwyższone stężenie bilirubiny wolnej i sprzężonej towarzyszy uszkodzeniu wątroby, na przykład w wyniku zakażenia wirusowego lub w reakcji na przyjmowane leki, przy przerzutach nowotworowych oraz w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia wątroby, albo zaburzeń w pracy enzymów. Aby zdiagnozować tego typu problemy konieczne są pogłębione badania krwi, badania typu tomografia komputerowa i inne, a w skrajnych przypadkach także biopsja wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby (WZW)
Ostre wirusowe zapalenie wątroby wywoływane jest przez wirusy zapalenia wątroby typu A, B i C. Wirus typu A wywołuje wirusowe zapalenie wątroby typu A, zwane też żółtaczką pokarmową, chociaż można się nim zarazić także w inny sposób. Wirus typu A rozprzestrzenia się bowiem także drogą płciową oraz poprzez zakażone igły (np. w narkomanii). Zdarza się częściej dzieciom, a także tam, gdzie są niedostateczne warunki sanitarne. Wirus przenosi się poprzez brudne ręce.
Objawy żółtaczki pokarmowej to bóle brzucha, wymioty, osłabienie organizmu oraz świąt skóry. Bywa też, że wirusowe zapalenie wątroby nie daje objawów. Po kilku dniach objawy choroby ustępują samoistnie. Leczenie polega najczęściej na zmianie diety i leżeniu w łóżku. Nie stosuje się leków przeciwwirusowych. Można się jednak przeciw tego typu wirusom zaszczepić.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B wywołuje wirus o nazwie HBV. Choroba nazywana była żółtaczką wszczepienną. Należy do ciężkich chorób, która w dodatku długie lata może pozostawać w ukryciu. Do zakażenia wirusem dochodzi w czasie kontaktów płciowych, w trakcie porodu oraz poprzez kontakt z zakażoną krwią. W leczeniu stosuje się odpowiednią dietę oraz leki wspierające pracę wątroby. U co dziesiątej osoby zakażenie może przejść w formę przewlekłą, wymagającą leczenie przeciwwirusowego. Szczepienie przeciwko WZW typu B jest dla niemowląt obowiązkowe oraz dla osób z grupy zwiększonego ryzyka, np. pracownicy służby zdrowia.
Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu C powoduje zakażenie wirusem HCV, najczęściej poprzez skażoną krew, na przykład w wyniku dializy lub przez użycie zakażonej igły. U co drugiej zakażonej osoby WZW typu C przechodzi w postać przewlekłą. Nieleczone zapalenie wątroby może przerodzić się w marskość wątroby. Nie istnieje szczepionka przeciwko WZW typu C.
Żółtaczka - inne przyczyny
Żółtaczka towarzyszy także zapaleniom wątroby o niewirusowym pochodzeniu, np. zapaleniom autoimmunologicznym, pierwotnej marskości żółciowej, czy też pierwotnym stwardniającym zapaleniom dróg żółciowych (PSC) oraz marskości wątroby.
Żółtaczki mechaniczne
Tutaj przyczyną żółtaczki może być kamica przewodu żółciowego, rak przewodów żółciowych, zapalenie dróg żółciowych. Utrudniony odpływ żółci z wątroby wywołuje zabarwienie skóry połączone ze świądem. Objawia się także ciemnym zabarwieniem moczu i odbarwieniem stolca.
