Układ współczulny i przywspółczulny
Układ nerwowy człowieka składa się z układów somatycznego i autonomicznego. Układ somatyczny dzieli się na układy piramidowy oraz pozapiramidowy, z kolei układ autonomiczny dzieli się dodatkowo na układ współczulny i przywspółczulny. Układ autonomiczny funkcjonuje mimo woli człowieka i reguluje podstawowe funkcje organizmu, między innymi rytm bicia serca.
Podstawowymi jednostkami poszczególnych układów są komórki nerwowe (neurony). Są one odpowiedzialne za odbieranie bodźców z otoczenia, a następnie przetwarzanie ich na impulsy, które biegną do mózgu i powodują konkretne odczucia lub działanie. Układy są od siebie zależne i działają w sposób komplementarny, dlatego jedynie odpowiednie działanie ich wszystkich zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
Współczulny układ nerwowy
Jest on nazywany również układem sympatycznym lub pobudzającym. Jest on złożony z neuronów zazwojowych oraz przedzwojowych. Układ ten obejmuje między innymi następujące nerwy:
- Sercowe
- Krzyżowe
- Lędźwiowe
- Piersiowe
Poza tym, do układu sympatycznego zalicza się sploty płucny, sercowy, trzewny, podbrzuszny, przełykowy oraz tętniczo-szyjny.
Układ ten odpowiada za pobudzanie występowania reakcji organizmu na bodźce pochodzące z otoczenia. Działania, które są wywoływane poprzez działanie układu współczulnego to między innymi:
- Rozszerzanie oskrzeli i wydzielanie śluzu oskrzelowego
- Powiększanie źrenic
- Wydzielanie potu
- Przyspieszanie oddechu
- Wzrost kurczliwości serca
- Zwężanie naczyń krwionośnych powodujące wzrost ciśnienia
- Wydzielanie śliny
- Spowalnianie perystaltyki jelit
- Hamowanie strumienia moczu
- Wytrysk nasienia
- Skurcze macicy podczas ciąży i porodu
- Kurczenie się oraz rozkurczanie tętnic
- Nasilanie rozkładu tłuszczu w organizmie
- Wydzielanie hormonów.
Układ sympatyczny powoduje mobilizację organizmu. Wzmożona aktywność tego układu występuje w sytuacjach, gdy potrzebne jest zwiększenie możliwości do działania, między innymi podczas silnego wysiłku fizycznego oraz w czasie sytuacji stresowych.
Przywspółczulny układ nerwowy
Układ przywspółczulny, nazywany również hamującym, działa w sposób przeciwny w stosunku do układu współczulnego, czyli hamuje występowanie reakcji organizmu. Układ ten obejmuje ośrodki zlokalizowane w pniu mózgu oraz rdzeniu kręgowym, a także sploty śródpiersiowy, miedniczy oraz trzewny. Działania, za jakie odpowiada ten układ, to między innymi:
- Spowalnianie akcji serca
- Zmniejszenie kurczliwości serca
- Zwężanie się źrenic
- Kurczenie się pęcherza moczowego
- Przyspieszanie perystaltyki jelit
- Rozszerzenie naczyń krwionośnych w obszarze przewodu pokarmowego
- Rozszerzanie się naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia.
Układ ten uaktywnia się szczególnie w sytuacjach, gdy organizm odpoczywa. W trakcie działania tego układu następuje na przykład poprawa trawienia i regeneracja całego organizmu.
Układ współczulny stres
Układ sympatyczny funkcjonuje w prawidłowych warunkach głównie w ciągu dnia, gdy potrzebna jest większa aktywność organizmu. W czasie nocy, gdy następuje relaks i odpoczynek całego organizmu, działa z kolei układ przywspółczulny. Niestety, równowaga między pracą obydwu układów zostaje zaburzona. Dzieje się tak, gdy układ współczulny jest zbyt często stymulowany, a organizm nie ma wystarczająco dużo czasu na regenerację. Aby zapewnić prawidłową współpracę między układami bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej ilości snu, ale istotna jest również jego jakość. Warto zadbać o stały rytm snu oraz sprzyjające odpoczynkowi pomieszczenie do spania.
Oprócz zdrowego snu konieczne jest to, aby nauczyć się odpoczywać i relaksować. Warto znaleźć chwilę na odprężenie każdego dnia. Takiego czasu nie należy traktować jako straconego - odpłaci on większą efektywnością w okresach wzmożonej aktywności. Ciągłe przeciążanie układu sympatycznego prowadzi do przemęczenia i ogólnego pogorszenia stanu psychofizycznego. Co więcej, zaburzenia pracy autonomicznego układu nerwowego mogą prowadzić do rozwoju problemów zdrowotnych, takich jak nadmierna potliwość, schorzenia układu krążenia, zaburzenia oddawania moczu, zaburzenia funkcjonowania układu trawiennego.
