Udar mózgu: przyczyny, objawy, leczenie

Udar mózgu to zaburzenie czynności mózgu spowodowane nagłym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu (udar niedokrwienny) lub na wylewie krwi do mózgu w wyniku pęknięcia naczynia krwionośnego (udar krwotoczny). Udar mózgu wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, ponieważ zagraża bezpośrednio życiu. Od szybkości udzielonej pomocy zależy też dalsze funkcjonowanie mózgu. Po udarze konieczna jest odpowiednia rehabilitacja.

Udar mózgu - rodzaje

Wyróżnia się dwa główne rodzaje udarów mózgu: niedokrwienny i krwotoczny, a wśród krwotocznych - śródmózgowe i podpajęczynówkowe. Zdecydowana większość udarów mózgu to udar niedokrwienny, który dotyczy niemal 90 proc. przypadków. Udary krwotoczne są jednak groźniejsze dla mózgu i częściej kończą się śmiercią lub trwałym uszkodzeniem mózgu.

Udar mózgu częściej dotyka osoby w starszym wieku, ale nie jest to regułą. Na udar niedokrwienny zapadają w większości wypadków osoby powyżej 65 roku życia. Natomiast udar krwotoczny, szczególnie spowodowany nieprawidłowościami w budowie ścian tętnic, zdarza się nawet w bardzo młodym wieku.

Udar mózgu należy do jednej z głównych przyczyn trwałej utraty samodzielności wśród dorosłych osób i jest trzecią w kolejności, po chorobach serca i nowotworach, przyczyną śmierci.

Udar niedokrwienny mózgu

Dochodzi do niego, gdy tętnica, doprowadzająca krew do mózgu staje się niedrożna. Do mózgu dociera wtedy niewystarczająca ilość krwi i transportowanego przez nią tlenu. Mózg zaczyna obumierać. Do niedrożności tętnicy, jej zwężenia lub wręcz zatkania, dochodzi w wyniku rozwoju miażdżycy lub zatoru.

Miażdżyca rozwija się na skutek odkładania się w naczyniach krwionośnych tzw. blaszek miażdżycowych, powstałych głównie z cząsteczek cholesterolu, stopniowo blokujących drogę przepływającej krwi. Jeżeli w miejscu zwężenia dojdzie dodatkowo do zakrzepu, przepływ krwi zostaje całkowicie zablokowany.

Zator zdarza się, gdy tętnica zostaje zatkana przez skrzep, który powstał w sercu w wyniku uszkodzenia zastawek serca, migotania przedsionków lub po zawale. Do powstania skrzepliny może dojść ponadto w żyłach nóg w w przypadku niektórych chorób. Do zatoru dochodzi też, gdy fragment blaszki miażdżycowej, powstałej w tętnicach, oderwie się i popłynie wraz krwią, docierając do tętnicy zaopatrującej mózg.

Czasem organizm sam sobie radzi z udrożnieniem tętnicy na tyle szybko, że nie ma nieodwracalnego zniszczenia tkanek mózgowych. Jeśli objawy udaru mózgu ustępują po dobie, mówi się o napadzie przemijającego udaru mózgu.

Udar krwotoczny: śródmózgowy i podpajęczynówkowy

Do udaru krwotocznego dochodzi, gdy do mózgu z pękniętego naczynia krwionośnego wylewa się krew. Część mózgu, zaopatrywana przez pęknięta tętnicą, przestaje być odżywiana, a tkanki mózgowe w miejscu wylewu ulegają zniszczeniu. Rośnie ciśnienie wewnątrzczaszkowe, zaburzając działanie całego mózgu. 

Gdy do uszkodzenia tętnicy dochodzi wewnątrz mózgu, mówimy o udarze krwotocznym śródmózgowym. Natomiast w przypadku uszkodzenia tętnicy na powierzchni mózgu i gromadzenia się krwi w przestrzeni między mózgiem a oponą pajęczą (błona chroniąca mózg) mamy do czynienia z udarem krwotocznym podpajęczynówkowym.

Do udaru śródmózgowego dochodzi w wyniku pęknięcia maleńkich tętniaków, powstałych na skutek trwającego dłużej nadciśnienia tętniczego. Przy udarze podpajęczynówkowym pęka zazwyczaj większy tętniak lub naczyniak, który tworzy się w wyniku wrodzonej wady w budowie ścianek naczyń krwionośnych.

Udar mózgu - objawy

Udar mózgu pojawia się nagle, a objawy zależą przede wszystkim od lokalizacji wylewu lub lokalizacji zatkanej tętnicy, a więc od tego, jakie części mózgu zostaną wyłączone z pracy. Często do udaru dochodzi w czasie snu.

Objawy udaru mózgu:

• jednostronny niedowład, paraliż mięśni twarzy
• niedowład, paraliż nogi i ręki po jednej stronie ciała
• zaburzenia mowy powodowane osłabieniem mięśni języka
• zaburzenia połykania, krztuszenie się w czasie jedzenia z powodu osłabienia mięśni krtani
• zaburzenia widzenia, objawiające się np. podwójnym widzeniem lub ograniczonym polem widzenia lub całkowita utrata widzenia w jednym oku
• brak koordynacji ruchów i utrata równowagi, zaburzenia chodzenia
• silny, napadowy ból głowy
• zaburzenia świadomości lub całkowita utrata przytomności

Udar mózgu - postępowanie

Po zauważeniu objawów udaru mózgu należy natychmiast wezwać pogotowie. Od udzielenia fachowej pomocy zależy życie i powrót do zdrowia osoby po udarze. Niedokrwienie komórek mózgowych grozi ich obumarciem, a w konsekwencji niepełnosprawnością.

W szpitalu wykonuje się badania mózgu: tomografię lub rezonans magnetyczny głowy, a także ultrasonografię tętnic szyjnych, echokardiografię i arteriografię tętnic mózgowych, badania krwi i inne.

Celem jest ustalenie, z jakim rodzajem udaru mamy do czynienia i jaki obszar mózgu uległ uszkodzeniu. Leczenie wymaga czasem zastosowania specjalistycznych urządzeń medycznych: kroplówki czy respiratora albo podawania tlenu. W zależności od rodzaju wylewu stosuje się leki, mające za zadanie poprawę ukrwienia mózgu i likwidację zatoru. Czasem niezbędny jest zabieg neurochirurgiczny w celu udrożnienia tętnicy. Przy udarach krwotocznych operacja chirurgiczna jest niezbędna.

Po udarze mózgu konieczna jest rehabilitacja. Pacjent, od nowa niejako, uczy się chodzić i mówić. To długotrwały proces, zależny od wielkości i lokalizacji uszkodzenia w mózgu. W miarę upływu czasu zaburzenia neurologiczne ustępują, przynajmniej częściowo i po rehabilitacji możliwy jest powrót do czynnego życia. Ważne jest przy tym, jak szybko chory otrzymał pomoc medyczną i ile komórek w mózgu na nowo podjęło swoją pracę.

Udar mózgu - jak zapobiegać?

Należy dbać o to, aby nie rozwinęły się choroby, grożące udarem, takie jak nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca i cukrzyca. Pomocna jest odpowiednia dieta oraz zdrowy tryb życia.