Wyróżnia się dwa główne rodzaje udarów mózgu: niedokrwienny i krwotoczny, a wśród krwotocznych - śródmózgowe i podpajęczynówkowe. Zdecydowana większość udarów mózgu to udar niedokrwienny, który dotyczy niemal 90 proc. przypadków. Udary krwotoczne są jednak groźniejsze dla mózgu i częściej kończą się śmiercią lub trwałym uszkodzeniem mózgu.
Udar mózgu częściej dotyka osoby w starszym wieku, ale nie jest to regułą. Na udar niedokrwienny zapadają w większości wypadków osoby powyżej 65 roku życia. Natomiast udar krwotoczny, szczególnie spowodowany nieprawidłowościami w budowie ścian tętnic, zdarza się nawet w bardzo młodym wieku.
Udar mózgu należy do jednej z głównych przyczyn trwałej utraty samodzielności wśród dorosłych osób i jest trzecią w kolejności, po chorobach serca i nowotworach, przyczyną śmierci.
Dochodzi do niego, gdy tętnica, doprowadzająca krew do mózgu staje się niedrożna. Do mózgu dociera wtedy niewystarczająca ilość krwi i transportowanego przez nią tlenu. Mózg zaczyna obumierać. Do niedrożności tętnicy, jej zwężenia lub wręcz zatkania, dochodzi w wyniku rozwoju miażdżycy lub zatoru.
Miażdżyca rozwija się na skutek odkładania się w naczyniach krwionośnych tzw. blaszek miażdżycowych, powstałych głównie z cząsteczek cholesterolu, stopniowo blokujących drogę przepływającej krwi. Jeżeli w miejscu zwężenia dojdzie dodatkowo do zakrzepu, przepływ krwi zostaje całkowicie zablokowany.
Zator zdarza się, gdy tętnica zostaje zatkana przez skrzep, który powstał w sercu w wyniku uszkodzenia zastawek serca, migotania przedsionków lub po zawale. Do powstania skrzepliny może dojść ponadto w żyłach nóg w w przypadku niektórych chorób. Do zatoru dochodzi też, gdy fragment blaszki miażdżycowej, powstałej w tętnicach, oderwie się i popłynie wraz krwią, docierając do tętnicy zaopatrującej mózg.
Czasem organizm sam sobie radzi z udrożnieniem tętnicy na tyle szybko, że nie ma nieodwracalnego zniszczenia tkanek mózgowych. Jeśli objawy udaru mózgu ustępują po dobie, mówi się o napadzie przemijającego udaru mózgu.
Do udaru krwotocznego dochodzi, gdy do mózgu z pękniętego naczynia krwionośnego wylewa się krew. Część mózgu, zaopatrywana przez pęknięta tętnicą, przestaje być odżywiana, a tkanki mózgowe w miejscu wylewu ulegają zniszczeniu. Rośnie ciśnienie wewnątrzczaszkowe, zaburzając działanie całego mózgu.
Gdy do uszkodzenia tętnicy dochodzi wewnątrz mózgu, mówimy o udarze krwotocznym śródmózgowym. Natomiast w przypadku uszkodzenia tętnicy na powierzchni mózgu i gromadzenia się krwi w przestrzeni między mózgiem a oponą pajęczą (błona chroniąca mózg) mamy do czynienia z udarem krwotocznym podpajęczynówkowym.
Do udaru śródmózgowego dochodzi w wyniku pęknięcia maleńkich tętniaków, powstałych na skutek trwającego dłużej nadciśnienia tętniczego. Przy udarze podpajęczynówkowym pęka zazwyczaj większy tętniak lub naczyniak, który tworzy się w wyniku wrodzonej wady w budowie ścianek naczyń krwionośnych.
Udar mózgu pojawia się nagle, a objawy zależą przede wszystkim od lokalizacji wylewu lub lokalizacji zatkanej tętnicy, a więc od tego, jakie części mózgu zostaną wyłączone z pracy. Często do udaru dochodzi w czasie snu.
Objawy udaru mózgu:
Po zauważeniu objawów udaru mózgu należy natychmiast wezwać pogotowie. Od udzielenia fachowej pomocy zależy życie i powrót do zdrowia osoby po udarze. Niedokrwienie komórek mózgowych grozi ich obumarciem, a w konsekwencji niepełnosprawnością.
W szpitalu wykonuje się badania mózgu: tomografię lub rezonans magnetyczny głowy, a także ultrasonografię tętnic szyjnych, echokardiografię i arteriografię tętnic mózgowych, badania krwi i inne.
Celem jest ustalenie, z jakim rodzajem udaru mamy do czynienia i jaki obszar mózgu uległ uszkodzeniu. Leczenie wymaga czasem zastosowania specjalistycznych urządzeń medycznych: kroplówki czy respiratora albo podawania tlenu. W zależności od rodzaju wylewu stosuje się leki, mające za zadanie poprawę ukrwienia mózgu i likwidację zatoru. Czasem niezbędny jest zabieg neurochirurgiczny w celu udrożnienia tętnicy. Przy udarach krwotocznych operacja chirurgiczna jest niezbędna.
Po udarze mózgu konieczna jest rehabilitacja. Pacjent, od nowa niejako, uczy się chodzić i mówić. To długotrwały proces, zależny od wielkości i lokalizacji uszkodzenia w mózgu. W miarę upływu czasu zaburzenia neurologiczne ustępują, przynajmniej częściowo i po rehabilitacji możliwy jest powrót do czynnego życia. Ważne jest przy tym, jak szybko chory otrzymał pomoc medyczną i ile komórek w mózgu na nowo podjęło swoją pracę.
Należy dbać o to, aby nie rozwinęły się choroby, grożące udarem, takie jak nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca i cukrzyca. Pomocna jest odpowiednia dieta oraz zdrowy tryb życia.