Obojczyk jest kością długą o esowatym kształcie, stanowiącą łącznik między mostkiem a wyrostkiem barkowym łopatki. Na dwóch swoich końcach (bliższym i dalszym) tworzy stawy, czyli połączenie z inną kością. W końcu bliższym jest to staw barkowo-obojczykowy, a w końcu dalszym staw mostkowo-obojczykowy. Stawy te otoczone są torebką stawową oraz więzadłami - płaskimi „tasiemkami” łączącymi kości. Stawy te mają niewielką ruchomość, ale są bardzo istotne dla stabilności obręczy barkowej.
Do obojczyka przyczepiają się również mięśnie - w części bliżej barku jest to mięsień naramienny i czworoboczny, natomiast w części obojczyka bliższej mostka - mięsień mostkowo-sutkowo-obojczykowy, piersiowy większy oraz podobojczykowy.
Ze względu na swoje położenie, obojczyk jest kością bardzo narażoną na urazy. Szacuje się, że nawet 5 proc. wszystkich złamań stanowią złamania obojczyka.
Obojczyk - urazy
Upadek na wyciągniętą rękę, upadek na bark lub bezpośrednie „uderzenie” może spowodować złamanie kości lub uszkodzenie więzadeł, które łączą obojczyk z innymi kośćmi. W tej drugiej sytuacji może dojść do częściowego (podwichnięcie) lub całkowitego (zwichnięcie) „wypadnięcia” obojczyka ze stawu.
Typowymi objawami złamania lub zwichnięcia stawów obojczyka są:
- ból,
- obrzęk,
- ograniczenie ruchów ramienia,
- często pojawia się też zniekształcenie w miejscu urazu, jak również deformacja całej obręczy barkowej - wrażenie „opadnięcia” barku.
W takich przypadkach konieczna jest pilna konsultacja ortopedyczna.
Obojczyk - diagnostyka i leczenie
Podstawą w postawieniu diagnozy jest zbadanie przez specjalistę oraz wykonanie zdjęcia RTG w kilku projekcjach. W przypadkach wątpliwych lub gdy rozważa się leczenie operacyjne, ortopeda może skierować na badania dodatkowe – USG lub tomografię komputerową.
Leczenie urazów obojczyka uzależnione jest od lokalizacji (trzon, część bliższa lub dalsza) oraz stopnia przemieszczenia (stopień „oddalenia” odłamów złamania lub części kostnych stawów). Celem podejmowanego leczenia jest uzyskanie zrostu kostnego w jak najkorzystniejszej pozycji w przypadku złamań oraz zagojenia więzadeł i odtworzenia funkcji stawu – w przypadkach zwichnięć.
W większości przypadków bardzo dobre wyniki daje leczenie zachowawcze. Składa się na nie unieruchomienie w temblaku lub miękkiej ortezie przez okres 4-6 tygodni. Od pierwszych dni po urazie zaleca się wykonywanie prostych ćwiczeń kręgosłupa szyjnego, stawu łokciowego i nadgarstka. Rehabilitacja ruchowa barku zaczyna się pod kontrolą rehabilitanta, najczęściej 5-6 tygodni po urazie. Okres uzyskania zrostu włóknistego, pozwalającego na stopniowy powrót do aktywności, to ok. 6-8 tygodni, jednak widoczny na zdjęciu RTG zrost kostny to okres nawet 12-24 tygodni.
W przypadkach znacznych przemieszczeń – gdy odłamy złamania (lub kości w stawie) nie stykają się lub dochodzi do znacznego skrócenia obojczyka - wskazane jest rozważenie leczenia operacyjnego. Polega ono na nastawieniu złamania (lub zwichnięcia) oraz stabilizacji płytką i śrubami (lub taśmą /„guzikami” kostnymi). Operacje przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym i trwa ona zwykle ok. 90 minut. Po operacji obojczyk pacjenta unieruchamiany jest za pomocą temblaku, który zdejmowany jest do ćwiczeń od pierwszego dnia po zabiegu. Rehabilitacja barku rozpoczyna się po ok. 4-5 tygodniach, ze stopniowym powrotem do normalnych aktywności.
Niezależnie od sposobu leczenia należy oczekiwać, że powrót do pełnej aktywności fizycznej, zwłaszcza uprawiania sportów zajmuje minimum 4-6 miesięcy.
Autor: dr n. med. Tomasz Kowalski, specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu z kliniki Carolina Medical Center.
