Złamanie żebra rzadko musi być leczone operacyjnie, a jednak bywa bardzo niebezpieczne, nawet zagrażające życiu - przede wszystkim ze względu na ryzyko uszkodzenia okolicznych narządów wewnętrznych.
Budowa żeber
Żebra (costae) - wraz z mostkiem i odcinkiem piersiowym kręgosłupa - tworzą klatkę piersiową, biorącą udział w procesie oddychania oraz chroniącą narządy wewnętrzne, tj. serce i płuca. U ludzi występuje 12 par żeber. Wszystkie żebra połączone są stawami z odpowiednimi kręgami kręgosłupa piersiowego
Wyróżniamy:
- żebra prawdziwe (I-VII), które mają połączenie z mostkiem poprzez własne chrząstki;
- żebra rzekome (VIII-X), które łączą się z mostkiem poprzez jedną wspólną chrząstkę;
- żebra wolne (XI-XII) niemające połączenia z mostkiem.
Złamanie żebra - przyczyny
Do złamania żeber najczęściej dochodzi w wyniku tępych urazów klatki piersiowej, ale występują również złamania zmęczeniowe. Dochodzi do nich na skutek powtarzających się przeciążeń lub dysbalansu mięśniowego.
Złamania zmęczeniowe najczęściej dotyczą wyczynowych sportowców. Częstą lokalizacją takiego złamania jest pierwsze żebro. Występuje ono u sportowców wykonujących gwałtowne ruchy ramion nad głową (koszykówka, siatkówka, podnoszenie ciężarów, balet). U wioślarzy możemy obserwować złamania żeber IV-IX, a u golfistów zmęczeniowe złamania żeber w częściach tylno-bocznych. Leczenie zwykle polega na odpoczynku oraz eliminacji przyczyny po ustąpieniu dolegliwości bólowych.
Rodzaje złamań
Wyróżniamy dwa mechanizmy złamania żeber:
- kompresyjny, gdy siła ściskająca działa z tyłu i przodu klatki piersiowej – odłamy przemieszczają się na zewnątrz;
- uraz bezpośredni, gdy odłamy przemieszczają się do wewnątrz, zwiększa się ryzyko uszkodzenia narządów klatki piersiowej.
W wyniku urazu kompresyjnego najczęściej dochodzi do złamania żeber w linii pachowej tylnej. Dotyczy to żeber IV-IX. Złamania żeber I-III występują bardzo rzadko, są one osłonięte przez obojczyk, łopatkę oraz bark. Dodatkowo są krótsze i mocniejsze od pozostałych, szczególnie żebro I. Aby doszło do złamania trzech pierwszych żeber potrzebna jest bardzo duża siła, mogą współwystępować z uszkodzeniem aorty, naczyń ramienno-głowowych czy splotu ramiennego i wymagają rozszerzenia diagnostyki. Wg badań urazowe złamanie I żebra obarczone jest ryzykiem zgonu na poziomie 30-40 proc.
Objawy złamania żeber
Złamania żeber objawiają się m.in.:
- Bólem podczas oddychania, kasłania, napinania mięśni brzucha czy zmiany pozycji,
- Ograniczeniem ruchomości klatki piersiowej – szczególnie w miejscu złamania,
- Bolesnością uciskową lub samoistną w miejscu złamania,
- Patologiczną ruchomością żebra,
- Wyczuwalnymi pod skórą odłamami kostnymi.
Postępowanie po urazie
Należy podkreślić, że ze względu na ryzyko współwystępowania obrażeń innych narządów, pacjenci z podejrzeniem złamania żeber powinni zgłosić się na SOR lub ostry dyżur chirurgiczny. Wizyty kontrolne, monitorujące proces gojenia się złamań, można odbyć u lekarza ortopedy.
Bezpośrednio po urazie, przed zgłoszeniem się na dyżur chirurgiczny, należy unieruchomić kończynę górną po stronie urazu oraz przyjmować leki przeciwbólowe. Można zabandażować klatkę piersiową bandażem elastycznym lub usztywnić urażoną okolicę opatrunkiem plastrowym – metody te można stosować tylko po urazie, w późniejszym leczeniu są błędem.
Uraz klatki piersiowej wymaga diagnostyki radiologicznej. Wykonuje się zdjęcia w projekcjach:
- przednio-tylnej,
- bocznej
- skośnej celowanej na żebra.
Prawie połowa złamań bez przemieszczenia może być niewidoczna w pierwszym badaniu radiologicznym. Wynika to z samej anatomii żeber, nakładania się kości i innych powłok klatki piersiowej. U dzieci szczelina złamania może być zasłonięta przez grubą okostną. W razie wątpliwości warto powtórzyć badanie RTG po kilku dniach. Pomocne w rozpoznaniu jest USG oraz tomografia komputerowa, jednak najważniejsze jest badanie przedmiotowe przeprowadzone przez lekarza.
Zdecydowana większość złamań żeber leczy się zachowawczo bez konieczności ingerencji chirurgicznej. Tak jak w przypadku pozostałych kości zrastanie złamanego żebra trwa ok. 4-6 tygodni. Ból ustępuje zwykle wcześniej – po około 3 tygodniach. W tym czasie istnieją różne metody leczenia przeciwbólowego w zależności od stopnia dolegliwości. W przypadku prostych, nieprzemieszczonych złamań stosuje się:
- ograniczenie aktywności i ruchów wywołujących ból;
- regularne przyjmowanie leków przeciwbólowych – szczególnie w pierwszych kilku dniach, później można je przyjmować w razie potrzeby i nasilania bólu;
- ćwiczenia oddechowe i inhalacje celem uniknięcia niedodmy zastoinowej;
- nie należy stosować leków przeciwkaszlowych;
- u starszych i osób z niewydolnością oddechową należy zastosować antybiotykoterapię.
W przypadku złamań wieloodłamowych oraz silnych dolegliwości bólowych niereagujących na podstawowe postępowanie, zaleca się:
- przykręgosłupowa (lub w miejscu złamania) blokada nerwów międzyżebrowych,
- znieczulenie nadtwardówkowe,
- znieczulenie podopłucnowe,
- znieczulenie doopłucnowe,
- krioanalgezję i termolezję.
Leczenie operacyjne stosuje się bardzo rzadko. Wykonywane jest przy okazji zaopatrywania innych uszkodzeń narządowych u osób operowanych ze wskazań życiowych. Jedną z takich sytuacji jest wiotka (cepowata) klatka piersiowa, gdzie z powodu wieloodłamowego złamania trzech lub więcej żeber dochodzi do tzw. oddechu paradoksalnego – w momencie wdechu klatka w miejscu złamania zapada się a przy wydechu wypukla. Wśród dostępnych metod zespolenia stosowane są szwy łączące sąsiadujące żebra, śródszpikowe zespolenia drutami Kirchnera lub płytki ze śrubami.
Autor: lek. med. Krzesimir Sieczych, specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu w klinice ortopedycznej Carolina Medical Center.
Klatka piersiowa to nie tylko żebra. Zadbaj o zdrowie:
